شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
پژوهشگر باسابقه حوزه علمیه با اشاره به برخی ویژگی‌های مکتب فقهی امام رضا(ع) از جمله فتوا در احکام جدید مانند شیربها در فرهنگ ایرانی و حرمت آن از سوی امام، تأکید کرد: واقع‌نگری و پرهیز از حرف‌های کلی و انتزاعی، توجه به عرف، تأسیس قواعد فقهی و توجه دادن به مباحث جدیدالاحداث از مهم‌ترین این ویژگی‌ها محسوب می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ۲۳ تیرماه در سومین همایش «سیره امام رضا(ع)؛ آموزه‌ها و کارکردها» که در موسسه امام خمینی قم برگزار شد، با اشاره به مجموعه شش‌جلدی روایات فقهی امام رضا(ع) که از سوی حجت‌الاسلام خادمی نوشته شده است، گفت: ایشان روایات را که در عناوین ابواب فقهی آمده، تحلیل کرده و هرچه در منابع فقه‌الحدیثی ما بیان شده، آورده است. بنابراین کار وی، صرفاً گزارش از روایات فقهی نیست.
وی با بیان اینکه بعد از پیامبر(ص)، فقه تحولاتی پیدا کرد، افزود: عالمان اهل سنت برای دین‌شناسی بعد از پیامبر تقسیماتی دارند و دو عنوان مکتب اجتهاد و مکتب نص را به کار می‌برند؛ آن‌ها رهبر مکتب اجتهاد را خلیفه دوم و مکتب نص را امام علی(ع) می‌دانند و به گونه‌ای می‌خواهند وزنه را به نفع اجتهاد سنگین کنند.
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: عبدالهادی فضلی در یکی از آثارش آورده که بعد از پیامبر تنها یک مکتب وجود داشت که همان اجتهاد بود، با این تفاوت که امام و پیروان ایشان در چارچوب نص اجتهاد می‌کردند، ولی خلیفه دوم خارج از نص اجتهاد می‌کرد.
اجتهاد مقبول و مذموم
مهدوی راد با اشاره به نکوهش امام رضا(ع) از اجتهاد در برخی روایات بیان کرد: این نکوهش متوجه اجتهاد «من درآوردی» بوده است، نه اجتهاد دقیق مبتنی بر نص. ابوبکر به صراحت بر اجتهاد و خطا کردن خود اعتراف کرد یا خلیفه دوم در برابر رأی پیامبر، اجتهاد می‌کرد، در حالی که امام علی(ع) بر مبنای نص قرآن و سنت متبعه، اجتهاد می‌فرمود.
این محقق اظهار کرد: در گذر زمان، سنت گاهی محدود و از کتابت و نشر آن جلوگیری شده است؛ گرچه بنده ممنوعیت مطلق سنت در قرن اول را قبول ندارم، ولی فی‌الجمله این اتفاق رخ داد و بعدها نیز سنت حاکم بر قرآن شد، تا جایی که حتی امروز هم جریانی بر این باور هستند که روایت لزوم عرضه روایات بر قرآن، جعلی است، لذا ائمه(ع) در کنار این چالش‌ها مجموعه روایات را مدیریت کردند.
قرآن؛ معیار حجیت روایات
وی افزود: در کشاکش رابطه سنت و قرآن و روایات مخالف، روایت طولانی مسمعی در عیون اخبارالرضا مهم‌ترین راهبرد برای حل روایات تعارض‌نما هست که در نهایت، امام در بحث روایات اختلافی تأکید دارند که معیار حجیت در فهم سنت و روایت، قرآن است.
مهدوی‌راد اظهار کرد: به تعبیر یکی از اندیشمندان، خود خداوند برای آینده امت اسلام، دایره طهر و رجس کشیده است که دایره طهر، اهل بیت و دایره رجس، بنی امیه هستند. در روایات اهل سنت از جمله قرطبی، فتنه و شجره ملعونه به بنی امیه نسبت داده شده است و این روایات آن قدر مسلم و فراوان است که خود علمای اهل سنت هم نتوانسته‌اند آن را زیر سؤال ببرند.
این استاد و محقق دینی با بیان اینکه قطعاً در کنار قرآن، باید مفسران و مبینانی مانند اهل بیت به عنوان معصومان باشند، تصریح کرد: در روایت است که امام رضا(ع) فرمودند از غیر ما هدایت نخواهید که گمراه خواهید شد؛ همچنین از امام رضا(ع) روایات راهگشایی در بحث اختلاف الحدیث داریم؛ از جمله در بحث مخالفت با عامه است که آیت‌الله سیستانی در تحلیل آن تعبیر کرده که مراد از مخالفت عامه، مخالفت با نظر هیئت حاکمه در آن دوره است، نه عموم مردم اهل سنت.
وی افزود: امام رضا(ع) وقتی دو روایت مخالف برایشان نقل شد، خطاب به قاری روایت فرمودند در یک روایت، تعبیر و واژه‌ای را اشتباه فهمیده‌ای و همین سبب ایجاد اختلاف میان این دو روایت در ذهن تو شده است؛ آیت‌الله سیستانی، در مورد روایات اختلافی بحث مستوفایی دارد و چون بسترهای تخالف را باز کرده و با تبیین جهت بیانی، این تعارض و اختلاف رفع شده است.
مهدوی راد با اشاره به بحث تقیه و مرجعیت صحابه بیان کرد: یکی از مبانی برای مرجعیت صحابه روایت «اصحابی کالنجوم …» است که خود علمای اهل سنت هم گفته‌اند که این روایت دروغ است. وقتی در این مورد از امام رضا(ع) سؤال شد، ایشان فرمودند این روایت درست است، ولی صحابی‌ای مانند ستاره است که گناه و فسق نکرده باشد؛ یعنی امام، جهت مرجعیت را تغییر دادند و مسیر درست را تبیین فرمودند.
ویژگی مکتب فقهی امام رضا(ع)
مهدوی‌راد اضافه کرد: واقع‌نگری و پرهیز از حرف‌های کلی و انتزاعی، مسئله عرف، تأسیس قواعد فقهی، توجه دادن به مباحث جدیدالاحداث مانند شیربها که امام آن را نهی فرمودند؛ مهر عندالمطالبه و عند الاستطاعه از مهم‌ترین مباحث فقهی در سیره امام رضا(ع) است.
وی افزود: در بحث رمی جمرات که برخی «اصابه» را مد نظر قرار داده‌اند، امام رضا(ع) روایاتی دارند که قرینه برای عدم ضرورت اصابت است؛ آیت‌الله مکارم شیرازی هم امروزه اصابت در بحث رمی جمرات را ملاک قرار نداده و صرف رمی را بسنده می‌داند.
بنابر گزارش ایکنا، سومین همایش سیره امام رضا از جمله برنامه‌های دهه کرامت است که در راستای جشنواره امام رضا(ع) از سوی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در قم برگزار شد.
