وضعیت تراث پژوهی در حوزه نجف و عراق

شبکه اجتهاد: پس از سقوط صدام و شروع فعالیت‌های علمی حوزه علمیه نجف یکی از مهمترین کارهایی که در فضای علمی شیعه انجام شد اقدام به احیاء نسخ خطی چه در زمینه نگهداری، چه فهرست‌نویسی و چه در زمینه تحقیق نسخ خطی بود. این حرکت علمی، از مهمترین کارهایی می‌باشد که با مشارکت محقّقان عرب و غیر عرب و خصوصا ایرانیان در این دو دهه انجام شده است.

خوب می‌‌دانیم که پیش از سقوط صدام در مکتبه‌ها و بیوتات علمی عراق چندین هزار نسخه خطی نگهداری می‌‌شده که گاهی به خاطر عدم امکانات و گاهی به خاطر ظلم و ستم‌هایی که در حق شیعیان بوده این نسخ مورد خدشه و خرابی و یا حتی امحاء قرار می‌‌گرفت، بنابراین توجه به نسخ خطی یکی از اولویتها قرار گرفت.

در این دو دهه مراکزی که دارای نسخه بودند مانند: مکتبه آیت‌الله ‌سیدمحسن حکیم، مؤسسه کاشف الغطاء، مکتبه کاشف الغطاء، مکتبه علامه امینی، مکتبه العتبه العلویه و… جهشی بی نظیر در زمینه ارائه نسخ خطی خود داشتند و با بروز این مؤسّسات روح علمیِ فوق العاده‌ای به تحقیقات تراثی دمیده شد.

در این زمینه عتبات مقدّسه عباسیه و حسینیه دست به افتتاح مراکز مختلف و تخصصی پیرامون تراث زدند و وظیفه هر کدام از این مراکز به احیاء تراث حوزه خود بود، مانند مرکز تراث کربلاء، مرکز تراث الحلّه، مرکز تراث الجنوب مرکز الشیخ الطوسی للدراسات والتحقیق مرکز الإمام الحسن المجتبی علیه السلام و…

همچنین مجلات مختلفی با عناوین تراثی نیز مشغول به کار شدند، مانند مجله مخطوطاتنا، مجله تراث کربلاء، مجله الخزانه و…

عتبات مقدّسه علویه، کاظمیه و عسکریه را نیز باید به حسب فعالیت‌ها پس از دو عتبه مذکور به شمار آورد که فعالیّت‌های مهم و خوبی را به سرانجام رسانده‌‌اند. در این سالها زمینه همکاری میان محقّقان ایرانی و عراقی نیز به صورت بسیار خوبی فراهم شد.

همانطور که می‌دانیم فعالیت‌های تراثی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با پیشرفت فوق العاده همراه شد و خصوصا دهه هفتاد و هشتاد فعالیت‌های مراکزی مانند بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، مؤسسه کتابشناسی شیعه، مؤسسه الإمام المهدی، مؤسسه البعثه و … هم تحقیقات مهم و بی نظیری و هم محقّقان برجسته‌ای را به دنیای تراث عرضه کرد.

به همین خاطر ارتباط علمی میان ایران و عراق در زمینه تراث یکی از ارتباطات بسیار وثیق و عمیقی بود که نتیجه آن تحقیق ده‌ها و بلکه صدها کتاب در این سالها بوده است.

نکته دیگری که بسیار حائز اهمیت است ارشادات مراجع عظام تقلید و اهتمام ایشان به مسئله تراث است که اگر این نبود قطعا جایگاهی که امروزه برای تراث‌پژوهی شیعه در ایران و در عراق هست، متصوّر نبود. مقام معظّم رهبری در ایران و آیت‌الله سیستانی در عراق و حمایتها و ارشادات ایشان انصافا باعث پیشرفت و دلگرمی محققین و مؤسسات بوده است.

عنایت مقام معظم رهبری به این موضوع را می‌‌توانید در فهرست نسخه‌های اهدائی ایشان به کتابخانه آستان قدس رضوی، حمایتهای بی نظیر ایشان از کتابخانه آیت‌الله ‌مرعشی، پی‌گیری و توجه به تراث شیعه در اقصی نقاط جهان اسلام و نمونه‌های دیگر که مجال ذکر آن در این جا نیست، ببینید.

مؤسّسه آل البیت به مدیریت حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد شهرستانی (نماینده آیت‌الله سیستانی) که در قم و شعبه‌‌های متعدد آن در شهرهای مشهد و نجف اشرف فعالیت دارند، موجب برکات فراوانی بوده که امروزه دانشوران حوزه و دانشگاه به خوبی به اهمّیّت آن واقفند.

مجلّه دراسات علمیّه که زیر نظر دفتر آیت‌الله سیستانی در نجف اشرف مشغول به کار است تا بحال علاوه بر شماره ‌های متعدّد که منتشر کرده اقدام به تحقیق کتب متعدّد فقهی کرده که محققین آرزوی دیدن آن کتب را داشتند و تا پیش از این اقدامات تنها نام آنها را در کتب تراجم و شرح حال می‌‌دیدند.

این‌ها تنها نمونه‌‌هایی از توجه و حمایتهای زعمای شیعه در این عصر است که باید گفت اگر نبود چنین پیشرفتی را برای جامعه علمی شیعه شاهد نبودیم.

ضرورت همکاری و تبادل علمی میان حوزه‌ها و مراکز و عتبات ایران و عراق

همکاری و ارتباط میان حوزه‌های علمیه در عراق و ایران به سابقه‌‌ای دیرین بر می‌گردد و امروزه هم کما فی السابق این رابطه را می‌‌بینیم. مهمترین نکته‌‌ای که طلاب پژوهشگر و فاضل باید بدان تو جه داشته باشند این است که زبانِ اوّل در جهان اسلام زبان عربی است و بسیاری از آثار علمیِ مهم به خاطر فارسی بودن و ترجمه نشدنش به زبان عربی در دسترس طلاب و متفکران عرب زبان قرار نمی‌‌گیرد. این خلأ در فضای علمی نجف اشرف داشته به صورت کامل حس می‌‌شود و نویسندگان و محقّقان عراقی و عرب حسرت زیادی از عدم ارتباط با آثار فارسی دارند.

از طرفی مخاطبین حوزه علوم اسلامی معمولا با هر ملیتی به زبان عربی آشنا هستند؛ امروزه مجلات متعدّد در عراق در کشورهای مختلف عربی و غیر عربی عرضه میگردد و همچنین انتشارات مراکز گوناگون عتبات نیز راه به کشورهای مختلف پیدا کرده است. در عراق هم این مراکز و مجلات پذیرای آثار علمی و در موارد متعدّد حتی وارد گفتگوهایی برای انجام پروژه ‌های تحقیقاتی با برخی از مؤسسات و یا محقّقان ایرانی شده ‌اند.

متأسّفانه در مواردی بخاطر عدم آشنایی کامل از حوزه ایران و متخصّصین حوزه ایران ارتباط از هر دو سمت به حلقه‌‌ای مفقوده بدل شده است. بنابراین پیشنهاد اکید این کمترین به طلاب و پژوهشگران ایرانی آن است که تا حد امکان پژوهش‌های خود را با زبان عربی عرضه نمایند. همین مطلب موجب ارتباط گسترده میان فضای علمی عراق و ایران است. با ملاحظه نکات مذکور ضرورت ارتباط با مراکز علمی عراق برای بسیاری آشکار می‌‌شود.

پیشنهاد دیگری که در این زمینه دارم استعداد یابی طلاب و معرفی آنها از طرف مراکز حوزه است که البته این کار آرزوی چندین ساله این کمترین است که برکات فراوان این کار چه برای انجام پروژه‌های بین المللی و چه برای انجام پروژه‌های داخلی بر هیچ کس پوشیده نیست.

منبع: خبرگزاری رضوی