پاسخ مراجع به دو استفتای مهم در باب ازدواج موقت مردان متأهل و پسران مجرد

مسلماً ازدواج موقت مشروعی است به حکم دین، خلافی در آن نیست. ازدواجی که ضوابط خاص خود را دارد و کمی متفاوت و شاید سهل‌تر از ازدواج دائم است؛ اما، اماهایی وجود دارد که نیازمند بررسی است.

به گزارش شبکه اجتهاد، در روزگار کنونی ما که دایره ارتباطات بیش از تصور خانواده‌ها و نهادهای اجتماعی و فرهنگی گسترده و غیرقابل کنترل شده است، شاید مواجهه با افرادی که هنوز داعیه دین‌داری و تبعیت از احکام اسلامی را دارند، موجب خرسندی باشد؛ اما همیشه این‌طور نیست. این تنها و تنها یکی از مواردی است که ممکن است در این روزگار هر دختری با آن مواجه شود. پسرانی که در سن ازدواجند و به هر علت موجه یا غیرموجهی، تن به ازدواج نمی‌دهند؛ اما با وجود تعلقات مذهبی و تقیداتی که دارند، نمی‌توانند خوددار باشند و چاره‌ای ندارند جز ازدواج موقت.

مسلماً ازدواج موقت مشروعی است به حکم دین، خلافی در آن نیست. ازدواجی که ضوابط خاص خود را دارد و کمی متفاوت و شاید سهل‌تر از ازدواج دائم است؛ اما، اماهایی وجود دارد که نیازمند بررسی است.

بر همین اساس و باتوجه به رویه رو به ازدیادی که با آن مواجه بودیم، بر آن شدیم تا حکم این مسئله و رفتار را از مراجع عظام تقلید بپرسیم تا شاید حجت بر دختران یا پسرانی که به دنبال اینگونه آشنایی‌ها و مراودات هستند، تمام شود. از این رو استفتاء ذیل از طرف خبرنگار ما به سایت بیش از ده مرجع معظم تقلید ارسال شد:

«سلام و سپاس از پاسخگویی‌تان. معمولا امروزه با پسران مجردی مواجهیم که به علل مختلف از جمله فرار از مسئولیت زندگی مشترک، ازدواج نمی‌کنند و در عوض برای ارضای نیازهای جنسی خود به ارتباط با دختران روی می‌آورند. در این نوع ارتباطات، پسران بعضا مذهبی‌تر یا کسانی که به دنبال کسب رضایت دختران هستند، بحث صیغه را مطرح می‌کنند و دختران (بالغ و رشیده) با هدف ازدواج به این موضوع رضایت می‌دهند. اما تنوع طلبی پسران منحصر به یک فرد و مبتنی بر آشنایی و ازدواج نیست و دائم در حال تغییر طرف مقابل خود هستند. می‌خواستم نظر حضرت‌عالی را در مورد این تنوع‌طلبی و گریز از ازدواج دائم پسران که منجر به هرج و مرج جنسی می‌شود و نه اینکه بتوانند سایه‌ای بر سر زنی یا دختری باشند، بدانم. آیا این متعه کردن از نظر شرعی صحیح است؟»

در این استفتاء سعی شده بود تا ابعاد مختلف مسأله، مشکلاتی که این نوع روابط می‌تواند خواسته یا ناخواسته به دنبال داشته باشد، فرار از ازدواج دائم، جایگزینی ازدواج موقت با دوستی و جنبه دینی دادن به آن و سایر جوانب مسئله به خوبی تشریح شود تا به جوابی دقیق و ناظر بر مصداق دست یابیم.

آیت‌الله حسین نوری‌ همدانی در پاسخ به رعایت شرایط و احکام اشاره داشته و فرمودند: «ازدواج موقت نیز مانند ازدواج دائم مشروع است ولی باید با حفظ شرایط و احکام شرعی آن انجام شود».

آیت‌الله سیدمحمدتقی مدرسی در پاسخ بر شرایط استثنایی ناظر بر ازدواج موقت و عدم جایگزینی آن با ازدواج دائم تأکید داشته و فرمودند: «اصل ازدواج موقت اگر طبق احکام شرعی باشد صحیح است؛ ولی باید دانست که نباید ازدواج موقت در جامعه جایگزین ازدواج دائم شود، بلکه این ازدواج برای شرایط استثنایی است».

آیت‌الله لطف‌الله صافی‌ گلپایگانی نیز تنوع طلبی جنسی را مخالف خواست شارع دانسته و اصل را ازدواج دائم عنوان کردند: «هرچند ازدواج دائم و موقت در اسلام حلال شمرده شده و در روایاتی هم نسبت به انجام ازدواج موقت به جهت جلوگیری از گناه بزرگ زنا تأکید شده است. اما اولویت قطعی با ازدواج دائم است و تشویق به توالد و تناسل در نکاح و آداب همسرداری و صدها دستورالعمل دیگر همه در مورد ازدواج دائم است و تنوع‌طلبی جنسی مورد تأیید شارع مقدس نمی‌باشد و در روایاتی نسبت به کسانی که همسر دائم دارند و به دنبال تنوع‌طلبی هستند نهی فرموده‌اند».

در میان مراجع، آیت‌الله ناصر مکارم‌شیرازی جواب مفصل‌تری را بیان کردند، ایشان با اشاره به حرمت دوستی و روابط آزاد میان دختر و پسر، تنها راه برقراری ارتباط درست و شرعی را خواستگاری و ازدواج عنوان کردند و با بیان چند توصیه خاطرنشان ساختند که ازدواج موقت بنابر احتیاط تنها در هنگام ضرورت است: «اولا توجه نمایید که ارتباط عاطفی و دوستی با نامحرم جایز نیست و این‌گونه روابط حدود و مرزهای الهی است «تلک حدود الله» که عبور از آنها ممنوع است و آنها که از حریم آن بگذرند و تجاوز کنند، گناهکار و مجرم شناخته می‌شوند. علاوه بر این آزادی ارتباط دختر و پسر سرانجام منجر به آزادی فحشاء و آثار بسیار شوم و زشت آن می‌شود و هم اکنون کشورهایی که این آزادی را دارند گرفتار پیامدهای شوم آن هستند. تجربه‌های مکرر در مکرر نشان داده که رابطه‌های دختران و پسران دام‏‌های شیطان است، و منجر به خلاف شرع می‌‏شود. بنابراین گفتگو و مراوده پسر و دختر جایز نیست مگر اینکه پسر رسماً به خواستگاری دختر برود که به مقدار نیاز و با رعایت موازین شرعی و اطلاع خانواده دختر، می‌تواند با او سخن بگوید و او را ببیند. ثانیاً توجه نمایید که هرچند نکاح موقت در شریعت اسلام جایز است، ولی نباید وسیله هوسبازی افراد هوسباز شود و احتیاط آن است تا ضرورتی نباشد اقدام به این کار نشود. برای مطالعه بیشتر می‌توانید به آدرس زیر مراجعه فرمایید: http://makarem.ir/maaref/?lid=0&CatID=23021

توصیه می‌کنیم، جوانان به فکر ازدواج دائم باشند و در بحث ازدواج سخت نگیرند؛ بدون شک اگر سطح انتظارات و توقّعات پایین بیاید و تشریفات در حد وسع و قدرت جوانان باشد، جلوى بسیارى از مفاسد گرفته مى‌شود. بهترین راهکار، همان چیزی است که دین بر آن تاکید می‌کند و آن، «آسان‌سازی ازدواج دائم» است.»

سایت آیت‌الله خامنه‌ای نیز در پاسخ عنوان کرده بود: «این پایگاه فقط پاسخگوى سؤالات عام فقهى است. بهتر است اینگونه امور را با کارشناسان اداره پرسمان (http://www.porsemani.ir) و یا مرکز ملى پاسخگویى (pasokhgoo.ir) مطرح کرده و از آنان راهنمایى بخواهید.»

سایت پرسمان در پاسخ، متن مفصلی را ارسال کرد که لزوماً بیان دیدگاه‌های مقام معظم رهبری نبود و تبیین علمی و تحلیلی مسئله بود و تأکید بر اینکه ازدواج موقت با تنوع‌طلبی و هوسرانی تفاوت دارد و برای شرایط ویژه تشریع شده است و نمی‌توان از آن سوءاستفاده کرد: «شکی در این نیست که روی آوردن به ازدواج موقت یا دائم صرفاً به منظور تبعیت از هوا و هوس، لجبازی، تنوع‌طلبی و چشیدن مزه زنان دیگر در دین امر بسیار مذمومی است.

تنوع‌طلبی اگر به معنای زیاده‌خواهی، هوسرانی و زن‌بارگی معنا شود طبیعتاً پیامد وسوسه‌های شیطانی بوده و امری بسیار زشت و آسیب‌زا تلقی می‌شود که مردان خصوصاً افراد متأهل باید با آن مقابله کنند و آن را از وجودشان بیرون کنند، اما اگر تنوع طلبی به این برگردد که برخی از مردان در شرایط خاص و به خاطر ضروریت‌های فردی و اجتماعی، با زنان دیگری غیر از همسرشان ازدواج موقت یا دائم کنند و مسئولیت اداره یک یا چند خانواده را بر عهده بگیرند در این صورت، امر جایزی است. البته این مسئله به هیچ وجه بی‌حد و حساب و بی‌ضابطه و قانون نیست، بلکه تنها مردانی مُجاز به روی آوردن به ازدواج موقت و یا تعدد زوجات هستند که اولاً از راه مشروع آن اقدام کنند یعنی به جای این که رابطه نامشروعی با زنان دیگر برقرار کنند از طریق ازدواج قانونی و شرعی اقدام کنند و ثانیاً احساس نیازی شدیدی در آنها ایجاد شده باشد که معمولاً از طریق همسر اول خود توان برآورده ساختن آن را نداشته باشند… .

… رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ أَوْ یَلْعَنُ کُلَّ ذَوَّاقٍ مِنَ الرِّجَالِ وَ کُلَّ ذَوَّاقَهٍ مِنَ النِّسَاءِ»؛ خداوند عزّوجلّ مردان و زنانى را که همواره تغییر همسر مى‌دهند دشمن داشته، یا آنها را لعنت مى‌کند. «إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الذَّوَّاقِینَ وَ الذَّوَّاقَاتِ»؛ خداوند مردان و زنانى را که مرتّباً تغییر همسر مى‌دهند دوست ندارد.

بر فرض این‌که کسی بخواهد با روی آوردن به ازدواج موقت تجربه جدیدی کسب کند و طعم زنان دیگر را بچشد، باتوجه به سیری‌ناپذیر بودن این‌گونه تمایلات انسان، همیشه آرزو خواهد کرد که با زنان دیگر هم ازدواج کند و چون امکانات آن را ندارد و با محدودیت‌های بسیاری روبروست، طبیعتاً عطش وی از بین نخواهد رفت، بلکه روز به روز تشدید خواهد شد و او را بیشتر در ناکامی فرو خواهد برد.

… در جامعه افراد متعددی اعم از زن و مرد داریم که به هر دلیلی یا نمی‌توانند ازدواج دائم کنند و یا مردانی هستند که نیازشان و غریزه جنسی آنها با ازدواج دائم مرتفع نمی‌شود اینجا تکلیف چیست؟ آیا می‌بایست مردم را به اجبار محدود و وادار به ریاضت و رهبانیت کرد؟ یا باید آزادی مطلق داد و کمونیسم جنسی یعنی اینکه هر کس با هر فردی خواسته بدون هیچ محدودیتی رابطه جنسی برقرار کند؟ … بی‌تردید یکی از حکمت‌های تشریع و جواز ازدواج موقت در اسلام عبارت است از: ایجاد ارتباط و رابطه صحیح و مشروع با جنس مخالف، پاسخ مناسب و مجاز به ارضاء صحیح امیال جنسی و غریزه شهوانی انسان، جلوگیری از تباهی و بی‌بندوباری و هرزه‌گری افراد جامعه و حفظ نظام مقدس خانواده.

امام صادق علیه‌السلام در مورد اهمیت و فایده متعه می‌فرماید: «لَوْ لَا مَا نَهَى عَنْهَا عُمَرُ مَا زَنَى إِلَّا شَقِی‏»؛ اگر عمر از ازدواج موقت نهی نکرده بود جز انسان‌های شقاوتمند کسی زنا نمی‌کرد.

نکته مهمی که نباید از آن غفلت کرد آن است که همین اسلامی که چنین مسئله‌ای را جایز شمرده با افراط و هرزه‌گری و شهوت‌پرستی مخالفت کرده و از ازدواج‌های موقت بی‌مورد نهی کرده به خصوص اگر با موانع و مشکلات و تبعاتی همراه باشد… .

ازدواج موقت برای مواقع ضروری و برای کسانی است که عوامل گوناگون، آنها را از دسترسی و امکان به ازدواج دایم باز می‌دارند و نبایستی بهانه‌ای برای زیاده‌طلبی و هواپرستی شود. سیاست حقوقی در قانون ازدواج موقت این نبوده است که هوسبازان به صورت گسترده و بی‌حساب در شهوات و هوی و هوس‌ها غرق شوند و چنان با این حکم الهی بازی نمایند که دوست و دشمن از آن تنفر پیدا کنند و آن را مساوی با زنا و فحشا بدانند؛ بلکه هدف از جعل و تشریع ازدواج موقت، حفظ کردن افراد نیازمند از آلودگی به گناه و فحشا است. ازدواج موقت برای جلوگیری از انحرافات و روابط نامشروع تشریع شده است، تا بدین وسیله عفاف و پاکدامنی حفظ شود نه اینکه خود آن زمینه‌ساز زیاده خواهی جنسی شود.

… کاملاً مشخص می‌شود که ازدواج موقت اگر در جایگاه و موقعیت خویش با توجه به شرایط و احکامش مورد استفاده قرار گیرد نوعی ضرورت فردی و اجتماعی و امری بسیار پسندیده و مشروع است، اما اگر در جایگاه خود استفاده نشود و دست‌آوریزی برای رسیدن به تمتعات نفسانی افراد قرار گیرد، طبیعتاً مطلوب خدا و دین نیست؛ بنابراین اگر افرادی از احکام و دستورات الهی سوءاستفاده می‌کنند و با اسم صیغه و ازدواج موقت با زنان و دختران رابطه برقرار می‌کنند و یا بدون دلیل منطقی و موجه اقدام به تعدد زوجات می‌کنند، کارشان مورد قبول خدا و دین نیست و ما نیز عملکرد این افراد را تأیید نمی‌کنیم و از آن بیزاری می‌جوییم».

(در همین زمینه: پاسخ کامل پرسمان به سؤالی درباره متعه)

در این بعد مسأله آنچه که از پاسخ‌ها به دست می‌آید آن است که نزدیکی به دختران و تغییر پیاپی طرف مقابل با عنوان شرعی دادن به مسئله، از قبح عمل کم نخواهد کرد و اساساً این نوع حرکات، وجه شرعی و عقلانی و عرفی ندارد و تنها سرپوش نهادن و توجیه اعمال نادرست و روابط ناصحیح و شاید اغفال دختران است.

شاید قسمت تلخ‌تر ماجرا وقتی است که مسئله محدود به روابط دختر و پسر مجرد و ازدواج موقت آنان نباشد.

زنی که باوجود مدرک دکترا، خانه‌داری را در عین فعالیت‌های گاه و بی‌گاه اجتماعی انتخاب می‌کند و بین فامیل و دوستان به هنرمندی و کدبانوگری معروف است و فرزندانش هیچ مشکل اخلاقی و درسی ندارند، چقدر باید بشکند وقتی همسرش را می‌بیند که مخفیانه و دور از چشم او به دنبال صیغه کردن دختران است و این کار نه یک بار که چندین بار در سال ادامه دارد؟!

این‌بار هم بحث بر سر مسأله‌ای است حلال و شرعی؛ ازدواج موقت مردی که زن دارد. اما باز هم با اماها و اگرهای گوناگونی مواجهیم. قرار نیست در برابر حکم حلال خدا و اذن او بایستیم، اما می‌خواهیم زوایای مختلف مسئله را، چنان‌چه در جامعه امروز ما اتفاق می‌افتد، بررسی کنیم.

برای آشنا شدن و رفع ابهامات، باز هم به سراغ مراجع عظام تقلید رفتیم و استفتاء مشترکی را به سایت ۱۰ نفر از ایشان ارسال کردیم. این خبرنگار ما در استفتاء خود از مراجع عظام پرسید: «سلام و وقت بخیر. زنی باوجود مدرک دانشگاهی، به خانه‌داری مشغول است و تمام تلاش خود را برای داشتن زندگی متأهلی مناسب و جلب رضایت همسر (در تمام زمینه‌ها) انجام می‌دهد. با این وجود متوجه شده است که همسرش، علی‌رغم تمکین تمام او، به دنبال زنان دیگر است و با این بهانه که زن نمی‌تواند او را تمکین کند، زنان یا دخترانی را در فواصل زمانی مختلف یا باهم، صیغه کرده و می‌کند. می‌خواستم حکم این مسئله را بدانم؟ آیا این متعه از نظر شرعی صحیح است؟»

آیت‌الله نوری‌ همدانی به بیان حکم کلی مسئله اکتفا کرده و فرمودند: «اگر عقد موقت با شرائط و رعایت احکام شرعی انجام شود، مانعی ندارد».

آیت‌الله خامنه‌ای بر مقررات جاری تأکید کرده و جایگاه شروط ضمن عقد را متذکر شدند، ایشان در پاسخ مرقوم فرمودند: «به‌هرحال ازدواج موقت فی‌نفسه اشکال ندارد ولی اگر در این زمینه مقرراتی وجود دارد، باید مراعات شود. همچنین اگر در ضمن عقد نکاح یا عقد لازم دیگری اجازه همسر شرط شده باشد بدون اجازه او جایز نیست».

آیت‌الله صافی‌ گلپایگانی نیز علاوه بر امکان قید مسئله به عنوان شرط ضمن عقد، نکاتی اخلاقی را نیز عنوان کردند؛ ایشان فرمودند: «اگر در ضمن عقد نکاح اجازه همسر اول در عقد زن دیگر شرط شده باشد، عقد دوم بدون اجازه همسر اول حرام و معصیت است؛ لکن سعی نمایید که با محبت بیشتر او را به محیط خانه علاقمند نمایید و از کسانی که بر روی او تأثیرگذار هستند مثل پدر یا برادر و… برای نصیحت او کمک بگیرید».

آیت‌الله مکارم‌ شیرازی هم ازدواج مجدد مرد را ناظر بر ضرورت دانسته و چند توصیه اخلاقی را نیز بیان می‌کنند: «شک نیست که نکاح موقت در شریعت اسلام جایز است، ولی احتیاط آن است تا ضرورتی نباشد اقدام به این کار نشود. ازدواج موقت برای هوسبازی هوسبازان نیست، بلکه فلسفه روشنی دارد، از جمله: رفع نیازهای جنسی مردانی که به خاطر علل و عواملی امکان ازدواج دائم ندارند، یا همسرشان مثلا بیمار است و امکان برطرف کردن نیازهایشان از طریق عادی ممکن نیست. شرح بیشتر را در ذیل تفسیر آیه ۲۴ سوره نساء در بخش قرآن کریم سایت، در آدرس زیر مطالعه فرمایید. http://makarem.ir/quran/?lid=0&view=1 ضمنا سعی کنید مهر و محبت خویش را نسبت به همسرتان زیادتر نمایید و از آراسته بودن در منزل غفلت نکنید».

سایت آیت‌الله وحید خراسانی در پاسخ به استفتاء مرقوم فرموده بود: «سلام سؤالتان خصوصیاتی دارد که باید شفاهی بیان شود در صورتی که مقلّد آیه الله العظمی وحید خراسانی أطال الله بقائه هستید می‌توانید با حقیر در دفتر معظم له در قم تماس بگیرید». از این رو با دفتر ایشان تماس گرفتیم. اولین پاسخی که عنوان شد، این بود که صیغه وقتی با شرایط شرعی انجام بگیرد، نه حرام است و نه باطل. اما در ادامه به نکات قابل تأملی ادامه شد که بیش از آنکه جنبه فقهی داشته باشد، جنبه اخلاقی، پزشکی و جامعه‌شناسی داشته و در راستای تحکیم بنیان خانواده بود و جنبه مشاوره‌ای داشت. ایشان با اشاره به طبع مزاجی مرد گفتند: این مرد در ابتدا باید از جهت پزشکی تعدیل مزاج شود؛ این افراد را دموی می‌گویند، یعنی مزاجشان گرم و تر است. به عنوان مثال خوب است به ایشان در طول روز همراه با غذا سرکه طبیعی بدهید تا کمی مزاجشان تعدیل شود.

در ادامه نیز با بیان چند نکته مشاوره‌ای به وضعیت زن در خانه توجه نشان داده و توضیح دادند: نکته دوم وضعیت زن در خانه است. اینکه طوری در خانه راه برود و لباس بپوشی که همسر با دیدن زن تمایلی به دیگری پیدا نکند. نکته دیگر اینکه زن خود را گرم نشان دهد و روابط زناشویی گرمی داشته باشد، چون کافی است او یک بار در جایی، رابطه‌ای گرم‌تر را تجربه کند، دیگر حواسش پرت می‌شود. البته طبیعی است که زنان در این زمینه مختلفند، اما زن طوری از خوراکی‌ها استفاده کند و برنامه‌ریزی کند که زن باشد که به سمت او حرکت می‌کند.

پاسخگوی محترم در مورد راه‌هایی که می‌توان از این اقدام مرد جلوگیری کرد گفت: ایشان در عقدنامه یک وکالت بلاعزلی را امضا کرده که یکی از موارد آن ازدواج بدون اجازه زن است که به زن حق اعمال وکالت طلاق داده است. یعنی زن می‌توانید اعمال وکالت کرده و از طرف او خود را طلاق داده و مهریه و نفقه‌ را بگیرد، نصف دارایی را هم که شامل بعد ازدواج می‌شود و… .

او با اشاره به این‌که طلاق، راه حل مشکلات نیست، توضیح داد: مشکلات زندگی با خوب شدن وضع ایشان حل می‌شود و این تنها حالتی که می‌تواند داشته باشد آن است که مرد شیفته همسرش شود. پوشش زن، کیفیت راه رفتن زن، آراستگی زندر خانه خیلی مهم است و در روحیه مرد اثر می‌گذارد؛ اینکه مرد در مسائل عاطفی و زناشویی از زن گرما حس کند، خیلی بر مرد اثر خواهد داشت.

نگاهی مجدد به مجموع پاسخ‌های بیان شده در این زمینه، نکته‌ای را پررنگ می‌کند و آن توجه ویژه به کانون خانواده و بقای آن است؛ در بیشتر پاسخ‌ها بر جلب همسر و توجه بیشتر به او به عنوان نکته‌ای کلیدی اشاره شده تا شاید بتواند از مشکلات بعدی و تنوع‌طلبی مرد جلوگیری کند. هرچند بحث شرایط عقدنامه و قانون نیز مورد توجه مراجع محترم بوده و به آن نیز توجه نشان دادند.

با این حال به نظر می‌رسد هنوز برای درک شرایط نابسامان امروز جامعه و حل مشکلات آن راه بسیاری باقی است؛ راهی که نیازمند دقت‌نظر و آگاهی مسلط بر وضعیت ناهنجار روابط زن و مرد و موارد تزلزل کیان خانواده و هرزه‌گردی‌های زنان و به خصوص مردان و سوءاستفاده از عناوین مختلف فقهی با عنوان حلال و جایز است. / ویژه‌نامه زنان روزنامه صبح نو