شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: اخباری‌گری یک جنبش چند وجهی است، یعنی همان طور که نمی‌توان تأسیس حکومت صفوی و رابطه خصمانه‌اش با دولت عثمانی را در پیدایش ـ و یا لا اقل رونق گرفتن ـ اخباری‌گری نادیده گرفت، نمی‌توان اخباری‌گری را فقط در این بستر تحلیل کرد و از جنبه‌های دیگر (مثل برخی از مبانی اصولی و حدیثی مدرسه حله) غافل بود؛ بنابراین باید در تحلیل این مدرسه شیعی به بسیاری از جهات در کنار هم توجه داشت.
شاید از این جهت است که مرحوم آیت‌الله بروجردی ـ بنابر آنچه مرحوم مطهری از ایشان نقل می‌کند ـ بر این باور بودند که اخباری‌گری در پی جریان حس گرایان اروپا (دیوید هیوم و جان لاک) سرو کله‌اش پیدا شده است، گویا ایشان ـ علاوه بر جهاتِ معرفتیِ درون شیعیِ مؤثر در تشکیل مدرسه اخباری‌گری ـ دنبال جهات تأثیر گذار دیگر بوده اند. البته نظر مرحوم آیت‌الله بروجردی از نظر تاریخی صحیح نمی‌نماید، یعنی دیوید هیوم و جان لاک صد سال پس از امین استرآبادی می‌زیسته اند و تأثیر پذیری استرآبادی از آنها غریب می‌نماید.
سخن در مورد شباهت اخباریه با پروتستان‌ها و یا متأثّر بودن بزرگان اخباریه از مبانی جنبش اصلاحات مسیحی (مانند لوتر) از این نگاه قابل بررسی است.
در مورد مبانی مدرسه اخباریه، کتب و رسائل فراوانی نوشته شده است. برخی از این مبانی شباهت تام و تمام به مبانی جنبش اصلاحات مسیحی دارد که در اینجا به نمونه‌ای اشاره می‌کنم:
۱. عدم اعتماد به عقل در استنباط دینی
از لوتر نقل شده: انسان نمی‌تواند هم کتاب مقدّس و هم عقل را بپذیرد، زیرا این دو را با هم سازگاری نیست. تمام موارد ایمان مسیحی که خداوند بر ما مکشوف ساخته در ترازوی عقل، ممتنع، بی معنی و نادرستند۱.
۲. هر شخص ـ بدون نیاز به مجتهدین ـ می‌تواند بر اساس روایات عمل کند
از جان ناکس نقل شده: هر مسیحی مؤمن کشیش خودش است و می‌تواند بدون مراجعه به کلیسا و پاپ از کتاب مقدس استفاده کند۲. شبیه به این مضمون از لوتر هم نقل شده است۳.
۳. عدم اعتناء به اجماع
در آموزه‌های پروتستان‌ها به وفور این مطلب به چشم می‌خورد که آموزه‌هائی که از طریق تعلیم بزرگان کلیسا بم مسیحیان رسیده بی اعتبار است۴؛ و یا آموزه‌های رسمی کلیسا حجیت ندارد۵.
۴. لزوم احتیاط در شبهات تحریمیه
اصلاح طلبان مسیحی بر این باور بودند که تنها اجازه دارند به اعمالی بپردازند که در کتاب مقدّس به آن امر شده و یا اجازه داده شده است۶. از این رو از تسوینگلی و برخی دیگر از اصلاح طلبان افراطی نقل شده موسیقی چون در کتاب مقدّس نیامده اشکال دارد۷.
۵. تفسیر قرآن تنها بر اساس روایات
باور مصلحان معتدل مسیحیان این است که تفسیر کتاب مقدّس باید بر مبنای سنّت رسولان باشد۸.
۶. بازگشت به شیوه قدمای محدّثان
این اعتقاد در بین اصلاح طلبان مسیحی از جمله لوتر مکرّر به چشم می‌خورد که مسیحیت از مسیر اصلی اش منحرف شده۹ و باید به سرچشمه‌های اصلی مسیحیت بازگردیم۱۰ و از گفتار و کردار مسیحیان نخستین پیروی کنیم۱۱ و اصلاح کلیسا در بازگشت به کتاب مقدّس و آثار پدران کلیساست۱۲
نکته: منابعی که من بدان‌ها مراجعه کرده‌ام منابع اصلی پروتستان‌ها نیست. طبیعتاً ممکن است آنچه من نقل کرده‌ام دقیق نباشد و از سوی دیگر در منابع اصلی شواهد دیگری هم در این رابطه یافت شود.
———————————-
۱. تاریخ تمدن: ۶/۴۴۱؛ و نیز نک: شناخت کلیسای پروتستان: ۱۳۱.
۲. اصلاحات: ۱۳۲.
۳. تاریخ تمدن: ۶/۴۴۸؛ و نیز نک: شناخت کلیسای پروتستان: ۳۴؛ ۸۰.
۴. شناخت کلیسای پروتستان: ۲۷۱.
۵. شناخت کلیسای پروتستان: ۱۸۰ و ۲۷۲.
۶. اصلاحات: ۱۳۵.
۷. اصلاحات: ۸۵.
۸. شناخت کلیسای پروتستان: ۱۷۰.
۹. شناخت کلیسای پروتستان: ۹.
۱۰. شناخت کلیسای پروتستان: ۱۹.
۱۱. شناخت کلیسای پروتستان: ۶۹.
۱۲. شناخت کلیسای پروتستان: ۱۵۷.
