شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
زیست‌فناوری می‌تواند راه‌حلی کلیدی برای رشد روزافزون تقاضا برای غذا در جهان باشد. لذا بهره‌برداری هدفمند از زیست‌فناوری با رعایت تمامی جنبه‌های ایمنی و اخلاقی مربوطه منجر به افزایش تولید مواد غذایی و بهره‌وری قابل‌توجه خواهد شد. بررسی دیدگاه‌ها و نظریات فقهی مصرف محصولات تراریخته حاصل از مهندسی ژنتیک ما را به مسائل اخلاق زیستی مربوطه و چگونگی استفاده‌ی صحیح رهنمون خواهد کرد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در یازده سال گذشته دومیلیارد هکتار از اراضی جهان زیر کشت محصولات تراریخته رفته و نیز در ۲۰ سال گذشته بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار برای کشاورزان سود داشته است. پیشرفت این فناوری در جهان و نیز ضرورت آشنایی هرچه بیشتر با محصولات تراریخته موجب شد تا هفته‌نامه حریم امام گفت‌وگوهایی با صاحب‌نظران مخالف و موافق این موضوع ترتیب داده و آن را مورد توجه و بررسی قرار دهد.
در این پرونده، دکتر بهزاد قره‌یاضی رئیس امنیت زیستی کشور از ریشه تاریخی اصلاح نباتات و نیز اهمیت تراریخته در رشد و اعتلای اقتصاد کشور و ضرورت توجه به مهندسی ژنتیکی کشور سخن گفته است.
او که در این زمینه تاکنون فعالیت‌های چشمگیری داشته در بخشی از گفتگوی خود بیان می‌کند: دربارۀ مراجع، طبیعتاً ما همیشه تابع محض و بی‌چندوچون مراجع هستیم. در سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۷۹ از همۀ مراجع عظام نظرخواهی شد و بدون استثنا عمل مهندسی ژنتیک و استفاده از محصولات تراریخته را تأیید کردند. مثلاً مقام معظم رهبری در فتاوای متعددی فرموده‌اند که عمل مذکور (یعنی مهندسی ژنتیک) تغییر شکل گیاهان و استفاده از محصولات تراریخته فی‌نفسه اشکال ندارد. آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله شاهرودی، آیت‌الله جوادی آملی تأیید کرده‌اند. تا این جای کار همه چیز روشن است؛ اما از زمانی که برنامۀ ششم تحویل مجلس شده است، موج جدیدی به وجود آمده است. ارادۀ دولت این است که آن قانون روی زمین مانده را اجرا کند، قانونی که دولت را مکلف می‌کند تمهیدات لازم برای توسعۀ کشت محصولات فراریخته را فراهم کند.
قره‌یاضی می‌گوید: مراجع فرموده‌اند اگر هر چیزی زیان‌آور باشد، مسئولیت تشخیص زیان‌آور بودن یا نبودن محصولات تراریختی برعهدۀ دانشمندان است. دانشمندان هم این کار را کرده‌اند و بی‌زیان بودنش را تأیید کرده‌اند؛ بنابراین هیچ ابهامی باقی کرده نمی‌ماند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمجتبی نورمفیدى استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در گفتگویی نکات تازه و قابل توجهی را در باب «فقه تراریخته» مورد توجه قرار داد و مهندسی ژنتیک را به عنوان یکی از مسائل مستحدثه از جنبه‌های مختلف فقهی مورد ارزیابی و دقت نظر قرار داده است.
او می‌گوید: اگر غرض طرح یک اشکال در مورد مهندسی ژنتیک است به این معنی که چون مهندسی ژنتیک موجب می‌شود محصولات به دست آمده از این طریق هویتی جدید و تازه پیدا کنند و بنابراین ممنوع است، این هم صغرویا و هم کبرویا محل تامل است. اما این‌که صغرویا محل تأمل است از مطلبی که از قول متخصصین این امر نقل کردید معلوم می‌شود چون آن‌ها این را نفی می‌کنند؛ همین که مسئله کسب هویت جدید محل اختلاف است کافی است. به علاوه ملاک و مرجع در این امور عرف است. باید دید این محصولات وقتی به عرف عرضه می‌شوند آیا آن‌ها را با همان هویت قبلی می‌شناسند یا با هویت جدید. اما از نظر کبروی هم بر فرض بگوییم این محصولات تغییر هویت پیدا می‌کنند، ولی این مشکل ندارد. چه اشکالی دارد یک محصولی با دست‌کاری در ژن‌هایش اساساً تبدیل به محصول دیگری شود و هویت تازه‌ای پیدا کند. پس کبرویا هم مانعی ایجاد نمی‌شود.
این استاد حوزه همچنین می‌افزاید: نمی‌توان با استناد به ضررهای احتمالی در آینده مانع فعالیت در این زمینه شد و تجارت و فروش آن را ممنوع کرد. چون این کار به دواعی عقلایی قابل توجهی انجام می‌شود. آنچه در توجیه مهندسی ژنتیک و فعالیت در این عرصه گفته می‌شود مسائل مهمی است. مثلاً در بخش کشاورزی و محصولات غذایی این برنامه می‌تواند یک راه‌حل کلیدی برای رشد روزافزون تقاضای غذا در دنیا ما در آینده با توجه به کمبود باشد. حتماً منابع آبی و مراتع و جنگل‌ها و تغییرات آب و هوایی و شوره‌زار شدن زمین‌ها، در زمینه تأمین غذای جمعیت روزافزون جهان مشکل پیدا خواهیم کرد. حال اگر برنامه‌ای اجرا شود که به افزایش کمی و کیفی این محصولات کمک کند و بهره‌وری تولید را بالا ببرد و قابلیت تولید در شرایط اقلیمی دشوار را داشته باشد و در ضمن کاربرد سموم و مواد شیمیایی را محدود کند و مقاومت در برابر آفات و بیماری‌های گیاهی را افزایش دهد، آیا این‌ها کافی نیستند تا ما با وجود ضررهای احتمالی به آن اقدام کنیم؟ این‌که گفته شد اقدام به ضرر دنیوی محتمل با وجود داعی عقلایی نه عقلا قبح است و نه عقلائا مذموم می‌باشد کاملاً بر مهندسی ژنتیک منطبق است.
حجت‌الاسلام نورمفیدى همچنین در این گفتگو به برخی از سؤالات فقهی و حکم شناسی تراریخته پرداخته و تأکید دارد باب «فقه بیوتکنولوژى» گشوده شود.
سمیرا کهک دبیر شورای مشورتی مرجع ملی ایمنی زیستی و عضو هیئت‌مدیره انجمن علمی ایمنی زیستی ایران در مصاحبه‌ای اطلاعات بسیار خوب و جامعی را در مورد محصولات تراریخته و فرآیند تولید آن و تفاوت گیاهان تراریخته با گیاهان دیگر بیان کرده و می‌گوید خوردن غذا ترا ریخته هیچ تأثیری در ژن‌های ما ندارند.
او اظهار می‌کند: تقریباً صد در صد بازار تبادلات جهانی از محصول تراریخته است و مصرف‌کننده تنها می‌تواند از نوع تراریخته مصرف کند. مثلاً در مورد سویا بر اساس آمار منتشر شده ۸۲ درصد سطح زیر کشت این محصول تراریخته است و چون محصولات تراریخته عملکرد بالاتری دارند در نتیجه میزان سویای تولیدی می‌تواند چیزی در حدود ۹۰ درصد و یا بیشتر باشد یعنی بیش از ۹۰ درصد سویای جهان تراریخته است. صد در صد سویا، شکر، قند، ذرت، کلزا و پنبه مصرفی مردم آمریکا و اروپا تراریخته است. ژاپنی‌ها سالانه ده‌ها میلیارد دلار محصولات غذایی تراریخته دارد و مصرف می‌کنند. ایران نیز با واردات و مصرف سالیانه قریب به ۵ میلیارد دلار محصولات تراریخته (به‌طور عمده سویا، کلزا و ذرت) جز مصرف کنندگان اصلی است.
دکتر محمدرضا زمانی رئیس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری و متخصص بیولوژی مولکولی(زیست‌فناوری) است. وی در گفتگویی ضمن تعریف زیست‌فناوری و حوزه‌های کاربردی و مزایای آن، وضعیت تولید گیاهان و موجودات اصلاح شده ژنتیکی جهان را مورد ارزیابی قرار داده است.
همچنین، دکتر داوود حیات‌غیب معاون دفتر پژوهش و توسعه فناوری محیط‌زیست در نقد محصولات تراریخته و بیان دغدغه‌های منتقدین سخن گفته و معتقد است این محصولات باید دقیقاً شناسایی و برچسب‌گذاری شوند.
دکتر حسین عسگرى عضو هیأت علمی دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه شهید بهشتی و متخصص فیزیولوژی مولکولی است. او معتقد است که با استفاده از فناوری‌های ژنتیک مشکلات پیش روی سلامت و توسعه جوامع بشری قابل رفع است و نیز محصول تراریخته سالم‌ترین محصول است.
دکتر آزاد عمرانی دکترای بیوشیمی و عضو هیئت رئیسه اتحادیه ملی محصولات کشاورزی و انجمن ارگانیک ایران و از منتقدین فناوری تراریخته است. وی ضمن تعریف محصولات ارگانیک و مقایسه آن با تراریخته، از روش‌های دیگر در اصلاح محصولات زراعی سخن به میان آورد و تأکید می‌کند محصولات ارگانیک امتحان خود را پس داده‌اند.
دکتر محمود تولایی دانشیار دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله و رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک نور و رئیس انجمن ژنتیک ایران، از لازم و ملزوم بودن ژنتیک و حیات و تأثیر علم ژنتیک در ادامه حیات موجودات زنده نکات مهمی را یادآور شده و می‌گوید خداوند طبیعت را مسخر انسان قرار داده است.
او در بخشی از گفتگوی خود عنوان می‌کند: قریب به یک دهه است که این محصولات را داریم استفاده می‌کنیم و تاکنون هیچ‌گونه مخالفتی نبوده است. چرا امروز که قرار است محصول تراریختۀ داخلی حاصل ده سال کار علمی دانشمندان ایرانی به بازار تجارت وارد بشود و اندکی جای کالاهای وارداتی تراریخته را به خودش اختصاص بدهد، همه هیاهو اتفاق بیفتد؟
دکتر سیدعلی‌اکبر بهجت‌نیا عضو هیأت علمی بخش پیراپزشکی در مرکز تحقیقات علوم پزشکی گیاهی دانشگاه شیراز و سردبیر مجلات کشاورزی دانشگاه شیراز است. او گونه‌های گیاهی و جانوری محصولات تراریخته و نیز اقداماتی که دراین‌باره به دست آورده‌اند را مورد توجه قرار داده و تصریح می‌کند تاکنون خطری از گیاهان تراریخته گزارش نشده است.
دکتر مسعود شمس‌بخش عضو هیات علمی گروه بیوتکنولوژی کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس و دکترای ویروس شناسی ملکولی از دانشگاه آدلاید کشور استرالیا می‌باشد. وی بحث تراریخته را موضوعی صرفاً علمی دانست و از ضرورت تراریخته و تغییر ژنتیک در گیاهان و جانوران سخن گفته و معتقد است موضوع ترا ریخته بحثی علمی است که وارد مباحث سیاسی شده.
«بررسی فقهی امکان استناد به ادله مرتبط با ضرر در اثبات نامشروع بودن محصولات تراریخته به قلم دکتر سیدمحسن شیرازی»، «تراریخته و تغییر در خلقت الهی به قلم عبدالمهدی میرصادقی استاد حوزه علمیه قم و رئیس بنیاد علمی فرهنگی فؤاد» و «صدور مجوز سه محصول تراریخته جدید توسط اتحادیه اروپا به قلم زهرا کهریزی» از گزارش‌های این پرونده ویژه می‌باشد.
شماره ۲۳۸ هفته‌نامه «حریم امام» به صاحب‌امتیازی آستان مقدس امام خمینی(ره) و مدیرمسئولی علی جوادی راد، زیر نظر شورای تحریریه، به قیمت ۲۰۰۰ هزار تومان چاپ و منتشر می‌گردد.
اجتهاد یادآوری می‌کند، چندی پیش حضرات آیات عظام مکارم شیرازی و علوی گرگانی، در فتاوایی جداگانه، تحقیقات بر محصولات دست‌کاری شده ژنتیکی (تراریخته) را بدون اشکال، اما «کشت تجاری» این محصولات را جایز ندانستند.
سلام
گشودن باب مسایل جدید فناورانه اقدامی ضروری و مبارک برای تبیین علمی و پرداختن پژوهشگران حوزه به این مسایل است. طبعا ایران بعنوان یک کشور شیعی متکی به فقه پویا باید بتواند پاسخگوی هرگونه شبهه در باب راهبردهای علمی در جامعه بوده و برای جهان اسلام نیز رسالت دارد تا نشان دهد فقه متکی بر قرآن و اهلبیت به بن بست نمی رسد.
انشااله که مراجع عظام نیز با اتکا به مباحث علمی با موضوعات واقع گرایانه فتوا داده تا ساحت مراجع از سطحی نگری و رفتارهای احساسی دیگران مورد خدشه واقع نگردد.