شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
طی مراسمی در دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری در شهر قم از صاحبان آثار برگزیده و شایسته تقدیر چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی، تجلیل شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، مراسم اختتامیه چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی با تقدیر از اثرات برگزیده در مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی برگزار شد. در این مراسم ابتدا حجت‌الاسلام والمسلمین امین‌رضا عابدی‌نژاد، قائم مقام رئیس مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی ضمن قرائت پیام آیت‌الله جنتی، رئیس مجلس خبرگان رهبری، گزارشی از چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی ارائه نمود.
در ادامه این مراسم، استاد شیخ اراکی، رئیس جدید مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی به سخنرانی پرداخت. سپس صاحبان دو اثر برگزیده همایش دقایقی به معرفی اثر تالیفی خود پرداختند و در پایان از دو اثر شایسته تقدیر نمایندگان خبرگان رهبری و ۱ اثر برگزیده و ۶ اثر شایسته تقدیر بخش آثار برگزیده همایش با اهدای جوایزی تقدیر به عمل آمد. همچنین در بخشی از این مراسم با اهدای لوحی از استاد سیدهاشم حسینی بوشهری به پاس یک دهه خدمت در سمت ریاست مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی تقدیر گردید.
حاکمیت از مسائل اساسی اسلام است
استاد اراکی، رئیس مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی در اختتامیه چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی، بحث حکومت را یک موضوع اساسی از مسائل اسلامی برشمرد و ابراز داشت: در حقیقت همانگونه که در بیان حضرت امام خمینی (ره) به این مضمون آمده که اسلام مساوی با حکومت است، حقیقت این است که اساس ادیان الهی هم چیزی جز رسالت حاکمیت خدا به وسیله انبیا برای جامعه بشر نبوده است.
هدف بعثت رسول خدا (ص) حاکمیت بر روی زمین است، اگر به رسول ماموریت تبلیغ داده‌اند، نه اینکه ماموریت رسول تنها ابلاغ آن باشد، ابلاغ هست، اما ابلاغ همین حاکمیت. لذا فرمود ما نوح و هود و صالح را فرستادیم که به مردم بگویند: (فاتقوا الله و اطیعونی) که معنای آن، حاکمیت رسول و همه آن دینی است که برای بشریت به عنوان پیام الهی به ارمغان آورده است. لذا ما چیزی به نام حکومت جدای از دین یا سیاست که بخشی از دین باشد نداریم.
همه دین سیاسی است؛ این یک سخن تبلیغاتی یا ترویجی نیست
همه دین سیاسی است. این یک سخن تبلیغاتی یا ترویجی نیست. این یک سخن برهانی است و دارای مبنای عقلی است و همه محور پیام انبیا و قرآن کریم همین است. (ان الدین عندالله الاسلام) یعنی این اسلامی که قرآن کریم معرفی می‌کند اگر در جایی می‌گوید: (و اُمرت ان اکون اول من اسلم) و در جای دیگر می‌فرماید: (و امرت ان اعدل بینکم). این (اعدل بینکم) همان (اول من اسلم) است. دو تا نیست. برقراری اسلام یعنی برقراری عدل. برقراری عدل یعنی برقراری حکومت عدل؛ و مهمترین مقوله زندگی بشر و نظام اجتماعی بشر مقوله حکومت است و تمام سعادت‌ها و شقاوت‌ها که بر جامعه بشریت گذشته مربوط به حسن حاکمیت یا سوی حاکمیت بوده است.
حکومت الهی یعنی نظم بخشی عادلانه
تمام تاریخ بشر به یک تعبیر تاریخ، حاکمیت‌هایی است که جامعه بشر آن را به نظم در آورده اند. حکومت هم چیزی جز نظم بخشی به جامعه بشر نیست. حاکمیت الهی یعنی نظم بخشی عادلانه. چون عدلی که خدای متعال به عنوان بزرگ ترین ارمغان به بشر هدیه کرده است، جز از عهده دین و جز از فرمان الهی بر نمی‌آید.
محتوای فقه از اول تا آخر فقه حکومتی است؛ فقه حکومت یک رشته از رشته‌های فقهی نیست. اگر ما با نگاه جامعه به مسئله حکومت بنگریم همه فقه ما از اول تا آخر را شامل میشود. امر و نهی از منکر یعنی حاکمیت، یعنی سیاست. (اقیموا الصلاه) هم یک حکم سیاسی است که خدای متعال که حاکم جهان آفرینش است این حکم را به بشر عنایت فرموده است. کسی که دین را از سیاست جدا می‌کند نه دین را شناخته و نه سیاست را. چون سیاست هم همانگونه که خود اهل سیاست می‌گویند چیزی جز امر و نهی و فرمان نیست و لذا به حاکم در زبان فارسی، فرمانروا می‌گویند. منتها وقتی که این امر و نهی مربوط به جامعه میشود به آن نظام امر و نهی می‌گویند.
وقتی گفتیم فقه ما یعنی نظام امر و نهی با توجه به حوزه‌های امر و نهی، تبدیل به فقه نظام در حوزه اقتصاد یا سیاست یا فرهنگ یا … میشود. ما امر و نهی غیر منظم در اسلام نداریم؛ یعنی (اقم الصلاه) بخشی از نظام امر و نهی است که باید جایگاه (اقم الصلاه) را در آن نظام پیدا کنیم؛ و سایر احکام اسلامی بخشی از آن نظام امر و نهی است که خدای متعال برای بشر آورده است. چون جامعه بشر بدون نظم شکل نمی‌گیرد. آنچه جامعه بشر را شکل می‌دهد و رابطه بین افراد تبدیل به رابطه اجتماعی می‌کند، نظام اجتماعی است. این نظام یعنی حاکمیت؛ حاکمیتی که نظم جامعه باشد. این نظام باید هر بخشی از بخشهای جامعه را طبق یک نظام به هم پیوسته با سایر بخشها به جامعه ارائه و آن را اجرا کند؛ و این ماموریت بزرگی است که حوزه‌های علمیه بر دوش دارند.
با انقلاب اسلامی جامعه آماده تشکیل حکومت اسلامی شد
ما در گذشته و پیش از انقلاب، جامعه آماده حکومت اسلامی برای حکومت اسلامی نداشتیم؛ جامعه‌‌ای که خود را برای پذیرش حکومت اسلامی آماده بکند. امروز به فضل انقلاب اسلامی و کار عظیمی که امام بزرگوار ما انجام داده‌اند ما جامعه‌‌ای داریم که این جامعه حاکمیتش را به دست اسلام و به دست مسئولین اجرای اسلام که فقها هستند سپرده است، هم مسئولیت تبیین بر عهده آنان است و هم مسئولیت اجرا.
بزرگترین مسئولیت حوزه علمیه امروز را تبیین نظام اسلامی در حوزه‌های مورد نیاز جامعه است. اگر ما به این مسئولیت عمل نکنیم مورد مواخذه قرار خواهیم گرفت. مردم حجت را بر حوزه‌ها تمام کرده‌اند جامعه اسلامی ما حجت را بر ما تمام کرد. امروز قدرت در اختیار اسلام است. امروز جامعه در اختیار اسلام است. هر بخش از بخشهای جامعه نیاز به اقامه حکومت اسلامی یعنی احکام اسلامی دارد. اگر ما نتوانیم احکام مربوط به آن بخش را برای جامعه آماده کنیم، کوتاهی کرده‌ایم.
قبل از انقلاب افراد بودند که می‌خواستند به اسلام و احکام عمل کنند و ما یک حکومت نداشتیم. فقهای ما که تا کنون این ماموریت عظیم تبیین فقه اسلامی و نگهداری این ذخایر عظیم را برعهده داشتند به خوبی عمل کرده و کار خود را انجام دادند یعنی خواسته‌ها و نیازهای جامعه خودشان را در عرصه مسائل مبتلا به مردم پاسخ گفتند. هیچ نیازی در دوران قبل از انقلاب نبوده که فقه ما پاسخگوی آن نباشد.
نظام اقتصادی مجموعه پنج حلقه به هم پیوسته است
انقلاب نیازمند نظام اقتصادی است؛ نظام اقتصادی غیر از کتاب البیع و کتاب التجاره و کتاب الشرکه و کتاب المضاربه است. اینها تبیین روابط فردی جامعه است. در جامعه‌‌ای که حکومت اسلامی هم نداشته باشد به این احکام فردی نیاز داریم. ولی آنچه را در جامعه اسلامی نیاز داریم چیز دیگری است که علاوه بر این روابط فردی چیزی داریم به نام جامعه. جامعه یعنی جایی که یک نظام حاکمیت فراگیر باید آن را در همه بخشها نظم ببخشد. در اقتصاد جامعه نگاه می‌کنیم.
اگر ما بخواهیم در این اقتصاد معاملات را تکی نگاه کنیم نیاز نظام را پاسخگو نبوده ایم. بانک یک پدیده اجتماعی مربوط به بخشی از نظام اقتصادی است. نظام اقتصادی یعنی مجموعه پنج حلقه به هم پیوسته که البته در این حلقه‌های به هم پیوسته معاملات فردی جای می‌گیرد منتها نظام اقتصادی چیزی غیر از معاملات فردی است.
نظام تملک ثروتهای نخستین؛ فعالیت‌های اقتصادی در جامعه بشر از تملک ثروتهای طبیعی و نخستین مثل آب، خاک، زمین، جنگل، دریا و … آغاز میشود. این، آغاز زنجیره نظام اقتصادی است. این غیر از مسئله بیع و مضاربه و شرکت است.
بعد از آن، بحث تولید مطرح است. نظام تولید خودش یک فقه ویژه دارد. چه تولید کند؟ چقدر تولید کند؟ اولویت‌های تولید چیست؟ این تولید چگونه نظم پیدا کند در جامعه بشر؟ این حلقه دوم زنجیره است.
حلقه سوم این زنجیره این است که وقتی مردم کالا را تولید کردند، این کالا برای آن کسی که تولید را انجام داده سودآور است. اینجا یک توزیع دوم داریم. به این معنا که از این سود، جامعه میخواهد اداره شود؛ بنابراین، هزینه‌های اداره این جامعه را چه کسی باید پرداخت کند؟ جامعه احتیاج به امنیت، بهداشت، آموزش، جاده، راه و … دارد. در حلقه سوم بخشی از سود تولید باید نیازهای اجتماعی را تامین کند چیزی که تحت عنوان نظام توزیع ثانوی از آن یاد میشود.
در حلقه چهارم کسی که کالایی را تولید کرده به کالای دیگری نیاز دارد. مثلاً کسی که آب تولید کرده نان احتیاج به نان دارد یا کسی که نان تولید کرده نیاز به آب دارد و … باید مبادله صورت گیرد. پس حلقه چهارم مربوط به نظام مبادله است. در اینجا به مبادله به صورت یک نظام نگریسته میشود در این نظام مبادله بانک تبیین میشود. پول در این نظام مبادله تعریف میشود؛ و لذا اگر نتوانیم فقه نظام را استنباط کنیم نمی‌توانیم بگوییم پول چگونه باید باشد.
نیاز جامعه به یک نظام تربیتی جامع
یکی از اشکالاتی که امروز در تحقیقات فقهی حوزه وجود دارد این است که می‌آیند درباره پول به تنهایی بحث می‌کنند. در حالی که این بحث ناقص و غیر علمی است چون پول یک پدیده خرد است که در نظام اجتماعی مبادله تعریف میشود. تا نظام مبادله را استنباط نکرده باشیم، نمی‌توانیم بگوییم نقش پول چیست. در عرصه آموزش و پرورش هم همینطور است یک تربیت فردی داریم اما گاهی می‌گوییم در این عرصه یک حکومت داریم که میخواهد جامعه را تربیت کند بنابراین به یک نظام تربیتی نیاز دارد احکام خرد تربیتی لازم است اما کافی نیست.
امیدواریم مرکز تحقیقات بتواند در این راستا عمل کند و حوزه علمیه را به سمت پاسخگویی به نیازهای نظام کمک کند ان شاءالله. امیدواریم با همت اهل تحقیق و دانشمندان بتوانیم بخشی از این نیازها را برطرف کنیم؛ و بحمدالله حوزه علمیه قم در این راستا گام‌های بسیار بزرگی برداشته است. ان شاءلله بتوانیم به وظیفه مان عمل کنیم.
پیام آیت‌الله جنتی به چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی
متن پیام، رییس مجلس خبرگان رهبری به چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی به این شرح است: بسم الله الرحمن الرحیم الحمدالله ربّ العالمین، ثمّ الصّلاه و السّلام علی سیّدنا و نبیّنا حبیب اله العالمین، ابی القاسم المصطفی محمّد و علی اهل بیته الطّاهرین المعصومین المکرّمین، سیّما بقیه الله فی الارضین. لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسط(۱)
انقلاب اسلامی یک اتفاق سیاسی نبوده است که حاصلش جایگزینی یک نظام حکومتی به جای نظام حکومتی دیگر باشد که اگر چنین بود این همه دشمن برای ناکام ماندن آن صف نمی‌کشید. انقلاب اسلامی قیامی لله بود علیه بت‌های ظاهری و باطنی تمدنهای مادی؛ رجعتی بود به فطرت پاک انسانی برای تحقق مقام خلیفه اللهی انسان و این قیام و رجعت رخ نداد الّا پس از توفیق مردی الهی و مجاهدان مومن همراهش در جهاد اکبر علیه نفس خویش. آن بزرگ، از خویشتن خویش وارهید و این رهایی، توفیق تحولی در عالم را به او و یارانش داد که پایه گذار برهم زدن نظم ظالمانه جهان سلطه خواهد شد. ان‌شاءالله. جمهوری اسلامی ایران، نظام حکومتی برآمده از چنین انقلابی است؛ قانون اساسی‌اش حاکمیت مطلق بر جهان و انسان را از آن خدا می‌داند و گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان را وظیفه حکومت برمی‌شمرد. برای تحقق این آرمان، از بنیان‌های نظری بهره می‌برد و این مبانی نظری را در حوزه‌های مختلف به عرصه اجرا نیز کشانده است. نظریه مترقی ولایت فقیه که با احیای خداباوری مردم مسلمان ایران، جمهوری اسلامی ایران را از چالش‌های عظیم عبور داده و سرافرازانه در مسیر وفاداری به آرمانهای متعالی اش نگاه داشته است، خط بطلانی کشیده بر ادعای ایسم‌های عقیم مادی برای تحقق سعادت انسان و اینکه دشمنان، امروز با تمام بضاعت خویش، بی پرده عمود خیمه نظام جمهوری اسلامی ایران را نشانه گرفته‌اند برخاسته از عجز آنان در برابر این توفیق عظیم است.
مردمسالاری دینی که به تعبیر زیبای مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) عطیّه‌‌ای الهی بود که به دست امام بزرگوار به ملّت ایران اهدا شد، جلوه‌‌ای دیگر از حفظ کرامت انسان در نظام حکومتی الهی است، الگویی است که استبداد بزک شده در قالب‌های دروغین دموکراسی مدرن را به چالش کشیده و بی اعتبار کرده است. براساس نظریه مردمسالاری دینی، دادن اجازه تعیین سرنوشت، لطف صاحبان قدرت به مردم نیست، بلکه حقی است که خداوند متعال به انسان عطا کرده است و هیچ کس نمیتواند این حق الهی را از انسان سلب کند یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد. تربیت انسانهای واجد ارزشهای والا و جهانشمول اسلامی که به دنبال آنند که جامعه اسوه را با موازین اسلامی بنا کنند و زمینه ساز پیروزی نهایی مستضعفین بر مستکبرین در تمامی عالم شوند، اثبات می‌کند که مبانی نظری جمهوری اسلامی ایران آرمانهایی دور از دسترس و نگاشته شده بر کاغذها نیستند، بلکه از قابلیت تحقق برخوردارند و عزت امروز ایران اسلامی در عالم، حاصل تحقق آرمانهای این حکومت اسلامی است. اینکه پرچمدار جهان سلطه، با دست یازیدن به شقاوت بارترین شکل عداوت، مستقیما دست خویش را به خون عزیزترین فرزندان امت اسلام آلوده می‌کند و با اعتراف به این جنایت بشری، فریادگر استیصال خویش در مصاف با ارزشهای جهانی حکومت اسلامی میشود، نشان‌دهنده حرکت انقلاب اسلامی در مسیر صحیح و نزدیکی به سرمنزل موعود است.
آنچه در سطور بالا ذکر شد، برخی نتایج درخشان مجاهدت‌های طاقت‌فرسای صورت گرفته برای تحقق حکومت اسلامی است. از سوی دیگر، افول قدرت‌های استکباری برآمده از نظریات غیرالهی، انسانهای آزاده جهان را به انتظار گفتمانی جدید فراخوانده است که مبنایش زیاده‌خواهی‌ها و نفسانیات حقیر بشری نباشد و سعادت انسان را به عنوان چشمانداز خویش برگزیده باشد و اعتقاد ما بر این است که تحقق تمدن نوین اسلامی و استقرار حکومت اسلامی، پایه‌گذار این گفتمان خواهد بود و این وعده تخلف‌ناپذیر الهی است.
و اما بدیهی است که تحقق کامل حکومت اسلامی که زمینه ساز تحقق حاکمیت قوانین الهی بر جهان است، قطعا به آسانی رخ نخواهد داد و نیازمند مجاهدتی عظیم در عرصه‌های مختلف نظری و عملی است.
فقدان تجربه عملی متاخر برای تحقق مبانی نظری حکومت اسلامی در دوران معاصر، اهمیت تلاش برای تدوین چارچوب‌های نظری حکومت اسلامی برای اداره جوامع جدید را دوچندان می‌کند و این درحالی است که انقلاب اسلامی امکان توقف و به انتظار نشستن ندارد و با صدور بیانیه گام دوم توسط مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)، در ابتدای چله دوم حیات باعزت خویش قرار گرفته است. از سویی شاهد طرح سوالات نسبت به برخی ابعاد حکومت اسلامی هستیم و از سوی دیگر، شاهد خلق شبهات و الگوهای غلط و انحرافی توسط کسانی هستیم که از حرکت انقلاب در مسیر صحیح و شکل‌گیری کامل حکومت اسلامی بیمناکند و در این میان نقش خطیر اندیشمندان و فرهیختگان حوزه حکومت اسلامی آشکار میشود که همانا عبارت است از:
۱- شناخت و تدوین نظام مسائل اصلی که تحقق حکومت اسلامی منوط به حل آنهاست
۲- یافتن راه حل مسائل و تدوین و ارائه راهکارهای عملی برای حل مسائل
۳- پاسخگویی به شبهات مطر حشده در حوزه حکومت اسلامی
این کار مهم، قطعا مجاهدت فی سبیل الله است و جهاد تبیین بهترین نامی است که می‌توان بر این مجاهدت نهاد. همایش کتاب سال حکومت اسلامی که به همت مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری چهارمین دوره خود را پشت سرگذاشته است نیز تلاشی گرانقدر و حرکتی بزرگ در این عرصه است که باید با تعمیم یافتن در تمامی جوامع حوزوی و دانشگاهی کشور، بر غنا و سرعتش افزوده شود.
البته نباید این حقیقت را از نظر دور داشت که ایفای صحیح وظایف مذکور در سطور فوق، مستلزم قرابت و آشنایی اندیشمندان این حوزه با مسائل حوزه اجراست که اگر این اتفاق رخ ندهد، حاصل اندیشه متفکران در کتابخانه‌ها خاک خواهد خورد و مشکلات حوزه اجرا نیز به قوت خود باقی خواهند ماند و این معضلی محتمل است که باید پیشاپیش برای حل آن تدبیری اندیشید.
در پایان، ضمن تشکر از همه کسانی که در جهت برگزاری چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی تلاش کرده‌اند، از خداوند مهربان مسئلت دارم بر برکات این همایش که تلاشی علمی برای تبیین ابعاد مختلف حکومت اسلامی است بیفزاید و آن را از باقیات الصالحات برگزارکنندگان و همراهان همایش و از مصادیق مجالسی قرار دهد که حضرت امام صادق(ع) درباره آن فرموده‌اند: تِلْکَ الْمَجَالِسُ أُحِبُّهَا فَأحَْیُوا أَمْرَنَا. (۲) والسلام علیکم و رحمه الله
آثار برگزیده و شایسته تقدیر
آثار برگزیده و شایسته تقدیر چهارمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی از سوی مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی معرفی شدند.
در بخش آثار برگزیده نمایندگان مجلس خبرگان رهبری اثر «فقه رمزارزها، کتاب البیع (بحث ولایت فقیه)» به قلم استاد سیدمحمدرضا مدرسی یزدی، «فقه نظام بانکی، اصول فقه نظام، المسجد فی فقه النظام الاسلامی» به قلم استاد محسن اراکی و «جایگاه، مبانی و مصادیق حقوق عامه در هندسه نظام حقوقی اسلامی» به قلم استادعباس کعبی انتخاب شدند.
همچنین در بخش آثار شایسته تقدیر نمایندگان مجلس خبرگان از دو اثر «درآمدی بر مبانی، اصول و منابع تولید علوم انسانی اسلامی» نوشته استاد علی‌اکبر کلانتری و «فقه کارگزاران حکومت اسلامی، شاخص‌های دولت مطلوب اسلامی» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاجی ابوالقاسم دولابی تقدیر به عمل آمد.
اما در بخش آثار منتخب چهارمین دوره همایش کتاب سال حکومت اسلامی عنوان «نظام دفاعی اسلام از دیدگاه فقه مقارن» به قلم محمدجواد مهری به عنوان اثر برگزیده و «آینده پژوهی انقلاب اسلامی» اثر ابوذر مظاهری، «انسان متعالی در فلسفه سیاسی متعالیه» به قلم مهدی امیدی، «فقه و امنیت» نوشته محمداسماعیل نباتیان، «فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای» اثر سید سجاد ایزدهی، «محشای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» به قلم جمعی از نویسندگان و «رهبری و دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران» (پایان نامه) نوشته محمدعلی صادق زاده، به عنوان آثار شایسته تقدیر جشنواره معرفی گردیدند.
———————————
۱ -سوره حدید، آیه ۲۵
۲ – الکافی ط – الإسلامیه ، ج ۲ ، ص: ۱۷۵
