شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
«فقه مقارن بین الادیانی» با ماهیتی فقهی و گرایشی ادیانی می‌تواند شاخه‌‌ای مهم از دانش فقه برای موازنه استدلالی احکام ادیان مختلف بر اساس مطالعه مقایسه‌‌ای در نظر گرفته شود و در عرصه‌هایی همچون تقریب ادیان، حقوق بین الملل و فعالیت‌های جهانی مسلمانان نتایج و فواید قابل توجهی در پی داشته باشد.
به گزارش شبکه اجتهاد، کرسی ترویجی «چیستی و ضرورت فقه مقارن بین الادیان» به همت گروه ادیان مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با همکاری دبیرخانه حمایت از کرسی‌ها و با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا اسدی؛ نقد حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلی حسنی و مدیریت حجت‌الاسلام والمسلمین رضا قزی در سالن اندیشه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.
حجت‌الاسلام دکتر اسدی در ابتدای این کرسی علمی ترویجی گفت: ادیان گوناگون مجموعه‌هایی از تکالیف عملی را برای پیروان خود عرضه کرده اند که تلاش دینداران برای شناخت صحیح آنها سبب پدید آمدن سازوکارها و دانش‌هایی خاص شده است، دانش شناخت احکام عملی و تکالیف دینی در اسلام “فقه” نامیده می‌شود.
وی افزود: با کمی تسامح در کاربست اصطلاح فقه برای دانش نظیر در دیگر ادیان این پرسش مطرح می‌شود که آیا میتوان میان فقه اسلام و فقه دیگر ادیان کارعلمی تطبیقی انجام داد و آیا اساسا اتخاذ چنین رویکردی در مطالعه تعالیم ادیان ممکن، مفید و ضروری است؟
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: فقه در اصلاح به معنای علم و فهم به احکام شرعی از ادله تفسیری است، امام خمینی(ره) می‌گویند: «فقه، قانون زندگی و معاد و راه رسیدن به قرب پروردگار است»، از گذشته کتاب‌هایی با عنوان «کتاب الخلاف» نوشته شده که اختلافات صاحب‌نظران بیان شده، اما بررسی فقهی مطرح نبوده است، به مرور برخی افراد اقدام به اظهارنظر کردند، ولی از زمان آیت‌الله بروجردی در ایران، مصر و برخی از کشورهای عربی، افراد در کنار استدلال‌هایی که داشتند به صحت‌سنجی اقدام کردند و اسم آن را فقه مقارن گذاشتند؛ یعنی فقهی که در آن مقایسه و موازنه وجود دارد، پس اصطلاح فقه ادیان با فقه مقارن بین‌الایان متفاوت است، چون در فقه مقارن بین الادیان، تلاش می‌شود که مشخص شود آیا میتوان احکام شرعی ادیان مختلف را کنار هم گذاشت و استدلال کرد کدام‌یک برتر و کدام‌یک نادرست است؟
عضو هیات علمی موسسه امام خمینی (ره) ابراز داشت: پس از بررسی علمی لازم با روش تحلیلی استنباطی و با مطالعه کتابخانه‌‌ای نتیجه خواهیم گرفت که نه تنها چنین کاری در قالب “فقه مقارن بین الادیان” و از راه موازنه استدلالی احکام بر اساس مطالعه مقایسه‌‌ای تعالیم عملی ادیان با رویکرد فقهی امکان پذیراست، بلکه با توجه به اهداف عالی فواید قابل توجه و پیشینه اندک آن امری ضروری است.
دکتر اسدی خاطرنشان ساخت: “فقه مقارن بین الادیانی” با ماهیتی فقهی و گرایشی ادیانی می‌تواند شاخه‌‌ای مهم از دانش فقه برای موازنه استدلالی احکام ادیان مختلف بر اساس مطالعه مقایسه‌‌ای در نظر گرفته شود و در عرصه‌هایی همچون تقریب ادیان، حقوق بین الملل و فعالیت‌های جهانی مسلمانان نتایج و فواید قابل توجهی در پی داشته باشد.
عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در قسمت دیگری از سخنان خود با بیان اینکه ارتباطات بین الادیانی و مطالعات در زمینه تعالیم ادیان سابقه‌‌ای طولانی دارد تاکید کرد: بزرگان ادیان همواره در قالب گفت و گو، بحث، تبادل نظر، احتجاج، مناظره، تقریب، هم افزایی و مانند آن گردهم آمده‌اند و تعالیم یکدیگر را مورد توجه و بررسی قرار داده‌اند و نمونه‌های متعددی از این ارتباطات در تاریخ ادیان ثبت شده است، همچنین بسیاری از پژوهشگران به مطالعه و بررسی تعالیم ادیان پرداخته اند.
این پژوهشگر و محقق حوزوی در ادامه به بیان پیشینه این بحث پرداخت و گفت: هر چند در خصوص چیستی فقه مقارن و محتوا و ویژگی‌های آن آثاری علمی تولید شده‌اند اما قلمرو بحث در عمده این آثار مذاهب اسلامی و نه ادیان بوده است، البته با توجه به اشتراک بعضی از مباحث این آثار با مباحث مورد نظر پژوهش پیش رو میتوان از آنها به عنوان پیشینه عام نام برد.
وی افزود: آیت‌الله مکارم شیرازی می‌گویند، “هر مغزی جرقه‌ای از علم دارد چه شیعه و چه سنی باشد لذا اگر متعصبانه به افراد نگاه نکنیم در بسیاری از مسائل با مذاهب دیگر مشترک هستیم و وقتی فقه آنها را در کنار فقه خودمان مطالعه کنیم از آنها استفاده و آنها هم از مذهب ما استفاده میکنند”، از جمله اهداف فقه مقارن بین‌الادیان، تعمیق ایمان و احکام مسلمانان و دفاع از نظرات اسلام در مقابل هجمه‌هاست، چون برخی اوقات دیگران اشکالاتی وارد میکنند که نمی‌دانیم چگونه به آنها پاسخ دهیم، اما وقتی دین و مذهب آنها را مطالعه کنیم، بهتر می‌توانیم به اشکالات آنها پاسخ دهیم درک حقوق بین‌الملل، تقویت ارتباطات و بسترسازی برای تقریب از دیگر اهداف آن هستند.
اسدی یادآور شد: اگر به دنبال این اهداف برویم، قطعاً نتایجی خواهد داشت که برخی از آنها محقق شده است؛ از جمله کاهش سوء تفاهم و کدورت ادیان وقتی این گفت‌وگو شکل بگیرد، درک بهتری از هم پیدا می‌کنیم در نتیجه تقریب در عمل به شکل بهتری شکل می‌گیرد کشف نواقص و معایب قوانین جهانی و تلاش علمی برای بهبود و اصلاح آنها با هم‌افزایی بین‌الادیانی، زمینهسازی ورود آگاهانه و مقتدرانه مسلمانان به سازمان‌ها و مراکز تأثیرگذار ادیانی در جهان و نشان دادن و عرضه زیبایی‌های دین مبین اسلام از دیگر نتایج است.
وی در نهایت به تبیین ضرورت این گونه مباحث در فقه مقارن پرداخت و خاطرنشان ساخت: با مشخص شدن ماهیت فقه مقارن بین الادیان و چیستی آن این پرسش مهم مطرح می‌شود که آیا اساسا چنین کاری از اهمیت کافی برخوردار بوده و انجام آن ضروری هست یا نه؟ چرا که هر موضوع و مسئله‌‌ای را به صرف اینکه قابل تحقیق است نباید در دست بررسی و فرآیند علمی آن هم به طور گسترده قرار داد.
باید مراقب بود که در این بحث در زمین غربی‌ها بازی نکنیم
حجت‌الاسلام دکتر حسنی عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) نیز در ادامه این کرسی علمی ترویجی که به عنوان ناقد حضور داشت در سخنانی گفت: این بحث فقه مقارن بین الادیانی یک موضوع نو هست که تاکنون به آن پرداخته نشده است و راهی نرفته است گرچه ما فقه مقارن بین المذاهب را قبلا داشتیم اما در میان ادیان کاملا جدید است که طبعا با سختی‌ها و مشکلاتی نیز همراه است.
وی افزود: سازمان ملل بر اساس اهداف مستضعفان عالم یا حاکم شدن دین در عالم ایجاد نشده است، بلکه غربی‌ها از ایجاد چنین سازمان‌هایی اهداف دیگری را دنبال میکنند حتی سازمان‌هایی برای گفت‌وگوی ادیان ایجاد کرده‌اند و هرچند نیاز به گفت‌وگوی ادیان داریم، اما نیازهای ما لزوماً با نیازهای آنها یکسان نیست غربی‌ها به میزان زیادی از صلح‌خواهی صحبت میکنند و در فقه ما هیچ مشکلی با صلح وجود ندارد، بلکه ما این موضوع را دنبال می‌کنیم، اما مشخص نمی‌کنند که با کدام مبانی دنبال صلح هستند؟
حسنی افزود: اگر چه غربی‌ها نیز در این عرصه عمیق و گسترده نیستند اما باید مراقب بود که در این بحث در زمین غربی‌ها بازی نکنیم، باید مراقبت کرد که اهدافی که آنان در این گونه بحث‌ها تعریف میکنند را دنبال نکنیم چرا که با توجه به مبانی خود و سازمان‌هایشان مبانی و اهداف را تعریف میکنند.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تصریح کرد: کسی که می‌‌خواهد وارد فقه مقارن شود باید به احکام ادیان و مذاهب دیگر مسلط شود، در فقه مقارن بین الادیان همین‌گونه است، اما لزوماً به معنای مشارکت علمی با اندیشمندان ادیان دیگر نیست اگر بگوییم در درون فقه شیعه شکل گرفته، اهداف آن متفاوت از زمانی خواهد بود که بگوییم با مشارکت دیگر ادیان و مذاهب شکل گرفته است.
مرز میان فقه بین الادیان و گفت و گوی بین الادیان مشخص شود
عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) خاطرنشان ساخت: کار و فعالیت علمی ما باید در جهت ترویج اسلام باشد نه اینکه لزوما در جهت همگن شدن با غربی‌ها و از طرف دیگر نیزباید مرز میان فقه بین الادیان و گفت و گوی بین الادیان نیز مشخص باشد.
حسنی در پایان گفت: غربی‌ها و نهادهایشان در مسائل مختلف معمولا پیچیده و طولانی عمل میکنند و انسانی نمی‌تواند به راحتی منظور و هدف آنان را متوجه شود آنها صبر زیادی به خرج می‌دهند لذا باید بسیار دقت کرد که در زمین آنها بازی نکنیم.
حجت‌الاسلام اسدی در جمع بندی نهایی سخنان خود و در پاسخ به برخی نقدهای مطرح شده، گفت: فقه مقارن به معنای گفت و گو نیست و با هم تمایز دارند اما ورود به عرصه گفت و گو برای پیشبرد فقه مقارن بین الادیانی غیر قابل اجتناب است و همواره این گفت و گو میان طرفین وجود دارد و در طول تاریخ نیز همواره همین گونه بوده است.
وی افزود: برای تسلط به این بحث نیاز به گفت و گو داریم، معتقدیم که فقه مقارن باید مفید فایده نیز باشد و ما اگرحرف حق خودمان را نزنیم پس چه فایده‌‌ای بر این بحث مترتب خواهد بود؟ البته ورود به این بحث حتما باید هوشمندانه و با دقت باشد.
