شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مشکل این است که برنامه‌سازان، تهیه‌کنندگان و کارگردانان با زندگی روحانیت آشنا نیستند و یا مشاوره‌ای با افراد روحانی ندارند. لذا وقتی یک مشاور روحانی خبره داشته باشند و سبک و سیره زندگی روحانی را به آن‌ها معرفی کنند، در آن صورت هم شخصیت روحانی حفظ می‌شود و هم برای مردان جذابیت خواهد داشت.
اختصاصی شبکه اجتهاد: نمایش دادن چهره روحانی در آثار سینمایی کشورمان همواره یکی از چالشی‌ترین موضوعات و مباحث این عرصه بوده است، چه اینکه آشنایی داشتن با سبک زندگی و گذران زندگی یک روحانی و سیر تطوری که از طلبگی آغاز می‌شود به جایگاهی اجتماعی نظیر امامت جماعت و مرجعیت می‌رسد، جملگی می‌توانند به تعریف و تبیین درست یک کاراکتر روحانی واقعی بینجامد. بااین‌حال، همواره چالش‌هایی در نمایش روحانیت در فیلم‌ها و سناریوها مطرح شده است که لازم است به آن پاسخ داده شود. این چالش‌ها تا آنجا بود که چندی پیش، طوماری از جانب طلاب و اساتید قم نشین تهیه شد با این درخواست که نمایش روحانیون در فیلم‌ها و سریال‌ها با اجازه نهادی در حوزه علمیه قم باشد. در این رابطه، با حجت‌الاسلام صادق لیراوی، مدیر دفتر پژوهش‌های بنیادی اداره کل پژوهش‌های اسلامی صداوسیما گفتگو کردیم. لیراوی مهم‌ترین مشکل نمایش روحانیت در رسانه را ناآشنایی تهیه‌کنندگان و کارگردانان با زندگی روحانیت می‌داند. او در این گفتگو، به پیچیدگی‌های نمایش روحانیون در صداوسیما اشاره می‌کند.
اجتهاد: آیا نمایش روحانیت در فیلم‌ها و هنرهای نمایشی، در زمره امور مقدسی به شمار می‌رود که لازم است برای نمایش آن، ضوابطی خاص و بیشتر از ضوابط کلی هنرهای نمایشی قرار داده شود؟
لیراوی: روحانیت مانند هر شخصیت دیگری دارای دو جنبه شخصیتی است. یک شخصیت آن، حقوقی و دیگری، حقیقی است. در مورد شخصیت حقوقی، ازآنجاکه آن‌ها مبلغ دین و مورد اعتماد مردم هستند، یک شأنیتی برایشان وجود دارد. اگر اعتماد مردم نسبت به روحانیت سلب شود، آن‌ها کار و مسئولیت خود را در جامعه از دست می‌دهند و نمی‌توانند وظیفه خود را عملی نمایند. به همین خاطر است که در روایات ما تأکید شده است که به علما احترام بگذارند و توهین کردن به آن‌ها همانند توهین کردن به ائمه معصومین است و روحانیت نیز جزء علما محسوب می‌شوند. البته ما شخصیت حقوقی روحانیت را بازگو می‌کنیم که در مقام مبلغ دین بوده و احکام اسلام را جاری می‌کند و ازاین‌جهت شخصیت ایشان باید حفظ شود؛ اما در مورد شخصیت حقیقی روحانی که فرضاً مبلغ دینی نبوده و بلکه خائن بوده است، چنین مطلبی وجود ندارد.
اجتهاد: آیا سختگیری در نمایش روحانیت در هنرهای نمایشی، موجب کاهش رغبت هنرمندان در استفاده از نقش روحانی در سناریوها و ارائه تصور کلیشه‌ای از روحانی در فیلم‌ها نمی‌شود؟
لیراوی: کسی در مقام سختگیری نیست، بلکه می‌خواهد آن چهره واقعی حقوقی به نمایش گذاشته شود والا سختگیری اصلاً لازم نیست و همان چیز که واقعیت است باید به نمایش گذاشته شود. مشکل این است که برنامه‌سازان، تهیه‌کنندگان و کارگردانان با زندگی روحانیت آشنا نیستند و یا مشاوره‌ای با افراد روحانی ندارند. لذا وقتی یک مشاور روحانی خبره داشته باشند و سبک و سیره زندگی روحانی را به آن‌ها معرفی کنند، در آن صورت هم شخصیت روحانی حفظ می‌شود و هم برای مردان جذابیت خواهد داشت. منتها چون آگاهی ندارند روحانی را مثل یک شخص عادی به نمایش می‌گذارند که فقط ملبس به لباس روحانیت است و رفتارهای نابهنجار را از وی نمایش می‌دهند. لذا برای مردم عادی الگو واقع نمی‌شود.
اجتهاد: آیا سختگیری در نمایش روحانیت در هنرهای نمایشی و تصویب ضوابط برای آن، با مردمی بودنِ این قشر و تصویر بی‌آلایش از ایشان، منافات ندارد؟
لیراوی: می‌توان گفت درصورتی‌که قشر روحانی در کنار هم باشند، بیشترین خوشی‌ها را دارند و هیچ حرامی نیز مرتکب نمی‌شوند. بزرگ‌ترین ضعف این است که تهیه‌کنندگان و کارگردانان هیچ آشنایی با ابعاد مختلف زندگی روحانی ندارند و دنبال این هستند که یک شخصیت عادی و کلیشه‌ای از روحانیت ارائه دهند. لذا اصلاً نباید نسبت به این قشر سختگیری شود.
اجتهاد: با توجه به لزوم احترام تمام اقشار و اصناف در فیلم‌ها، آیا این سختگیریها منجر به تمایل تمام اصناف برای ارائه ضوابط خاص و تولید مرجع برای ارائه مجوز صنف خود در فیلم‌ها نشده و عملاً هنر فیلم‌سازی تبدیل به امری دشوار نمی‌گردد؟ همچنین مرجعیت وزارت ارشاد برای ارائه مجوز، با شبهه مواجه نمی‌شود؟
لیراوی: حق همه اصناف است که شئون حقوقی آن‌ها حفظ شود. لذا نباید چه به قشر روحانی و چه قشر غیرروحانی توهین شود و همه آن‌ها حق دارند از خود دفاع کرده و ملاک‌هایی برای خود برگزینند. قشر روحانی هم باید ملاک‌هایی در شأن اینکه او را به‌عنوان یک شخصیت مروج دین می‌شناسیم داشته باشد. حتی کسی که می‌خواهد نقش روحانی را بازی کند، باید کسی باشد که ذهنیت نامناسبی در افکار مردم نداشته باشد و آن نقشی که می‌خواهد اجرا کند و آن حرکات و سکناتش باید در شأن روحانی باشد، درعین‌حال جذابیت‌هایی نیز برای مردم داشته باشد؛ و این‌جور نباشد که شأنیت کلیشه‌ای و دور از مردم نسبت به قشر روحانی را ارائه دهد.
همچنین صداوسیما باید با حوزه در تعامل باشد. صداوسیما نمی‌تواند مدعی مستقل بودن داشته و ملاک‌هایی را صرفاً برای خود تعیین نماید. همچنان که اخیراً صداوسیما با حوزه تفاهم‌نامه‌ای را امضا کردند تا ملاکی برای ارائه نقش روحانیت در فیلم‌ها قرار گیرد. وزارت ارشاد نیز باید با حوزه تعامل داشته باشد و با تعامل با یکدیگر است که می‌توانند ملاک‌هایی را انتخاب کنند تا میزان عمل و بازخواست باشد؛ یعنی باید یک مبنای عمل برای هردو طرف وجود داشته باشد و این با تعامل حاصل خواهد شد.
اجتهاد: آیا این‌گونه سختگیریها در نمایش صنف روحانی، دارای ادله فقهی نیز هست؟ آیا نظایری در زمان معصومین (ع) دارد؟
لیراوی: در قرآن کریم در خصوص شخصیت پیامبر اکرم (ص) چنین آمده است: «لاترفعوا اصواتکم فوق صوت النبی» این آیه در مقام این است که به پیامبر (ص) احترام بگذارید و صدای خود را از ایشان بالاتر نبرید. لذا یک شئوناتی در برخورد با پیامبر (ص) و ائمه معصومین ذکر شده که باید حفظ گردند. فرض کنید روحانیت قائم‌مقام و جانشین انبیاء و مبلغ دین هستند، لذا دارای شئوناتی هستند. حتی برخی از علماء در درس اخلاق خود می‌فرمودند اگر توهین به یک روحانی شود، در حد کفر تلقی می‌گردد؛ البته ازاین‌جهت که شخصیت او روحانی است، نه ازاین‌جهت که وی یک روحانی لاابالی باشد. چون وی شخص روحانی است و به او از جهت روحانی بودنش و اینکه مبلغ اسلام است توهین شده است و با این عمل توهین به اسلام و پیامبر شده است. لذا همه ادله‌ای که برای احترام به پیامبر (ص) و ائمه معصومین وجود دارد در مورد یک روحانی واقعی که مبلغ دین است نیز می‌تواند صدق پیدا کند.
