کتاب شناسی «مجموعه مقالات همایش ملی فقه هنر»

ابعاد محتوایی مقالات، مباحث مربوط به روش‏‌شناسی فقاهت هنر تا بررسی زمان‏‌بندی احکام منصوص هنر، مباحث درون فقهی مانند بازپژوهی‌های احکام و اصطلاحات مرتبط با هنر، تحلیل جایگاه عرف در فقه هنر، نقش انگیزه و محتوا در احکام هنر و مباحث پیرامون حاکمیت اسلامی و هنر را در بر می‌گیرد.

شبکه اجتهاد: هنر به عنوان یکی از شئون زندگی اجتماعی و فردی انسان مورد توجه و مداقه حکومت‌ها و دولت‌هاست و فهم و درک کارکردها و کج‌کارکردهای آن و تأثیر آنها به فرهنگ عمومی از وظایف مسئولان و برنامه‌ریزان کشور است. بعد از انقلاب اسلامی فرهنگ و هنر نقش اساسی خود را در حکومت اسلامی بیشتر نشان داد و در کنار ابعاد مادی انسان، ابعاد فرامادی رنگ و بویی متفاوت پیدا کرد. به این ترتیب فرهنگ و هنر به عنوان فصل مقوّم جامعه بشری مورد توجه عقول منفصله حکومت قرار گرفت.

حوزه علمیه قم به پشتوانه سالها مجاهدت و تلاش عالمان و فقیهان شیعه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی فرصتی دوباره یافت تا به مثابه اتاق فکر جمهوری اسلامی ایران، ابعاد مختلف فرهنگ را با نگاهی تمدن‌ساز بررسی کند و در جستجوی فرهنگ و تمدنی لایق انسان مسلمان به عرصه‌های نوین حیات‌ بشر نظر افکند؛ و هنر یکی از این عرصه‌هاست.

از همین‌رو، «مدرسه اسلامی هنر» به عنوان نهادی برخاسته از حوزه علمیه قم به مطالعه میان رشته‌ای در باب علوم انسانی و هنر رو می‌آورد تا بتواند با شفاف‌سازی نسبت میان دین و هنر، به نظام هنری اسلام، براساس آموزه‌های اهل‌البیت(ع) دست یابد.

یکی از مقدمات این کوشش علمی، تبیین نسبت فقه با هنر است، لذا این مدرسه اقدام به راه‌اندازی دفتر «فقه هنر» نمود. دفتر فقه هنر اقدامات مختلفی چون راه‌اندازی درس خارج فقه هنر در مدرسه فیضیه، تأسیس لجنه فقه هنر، سلسله گفتگوها در باب فقه هنر و… را در کارنامه خود دارد.

در اوایل اردیبهشت ۱۳۹۴ با اهتمام و ریاست حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست و با حضور اساتید و محققان منتخب حوزه و دانشگاه، دبیرخانه همایش فقه هنر در مدرسه اسلامی هنر تشکیل شد. سپس اهداف و خط مشی همایش و تنظیم و انتشار محورهای فراخوان مقالات انجام شد.

همچنین گزارش دبیرخانه علمی همایش خدمت رهبر معظم انقلاب ارسال شد که مورد عنایت ویژه معظم‌له قرار گرفت و دستور پیگیری جلسه اختصاصی از سوی دفتر ایشان صادر شد.

همایش فقه هنر سرانجام در تاریخ ۲۳دی و با حضور چشمگیر طلاب و پژوهشگران حوزه علمیه، در مرکز همایش‌های بین‌المللی دفتر تبلیغات اسلامی قم برگزار شد و علاوه بر سه سخنرانی علمی توسط حضرات ابوالقاسم علیدوست، محمدجواد فاضل لنکرانی و علی‌اکبر رشاد، هفت مقاله برتر نیز ارائه گردید.

عناوین مقالات در سه فصل

در کتاب حاضر مجموعه مقالات این همایش در سه فصل ارائه شده است. فصل اول «فلسفه فقه هنر» نام دارد و مشتمل بر مقالات زیر است: «حکم اولیه فصل هنری و بررسی احکام عارضی آن» ابوالقاسم علیدوست، «موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر» محمدجواد فاضل لنکرانی، «صدور فتوا براساس نگاه استقلالی به جنس هنر» سید مصطفی محقق داماد، «جایگاه علم فقه در شناخت هنر اسلامی» سیدرضی موسوی گیلانی، «بررسی زمان‌مندی احکام منصوص هنر» عبدالحسین مشکانی، «تحلیل جایگاه عرف در موضوع‌شناسی و مصداق شناسی فقه هنر» محمد عشایری منفرد، «فقه کلان هنر؛ پیجویی روش متکامل استنباط» مهدی همازاده ابیانه.

در فصل دوم با عنوان «فقه هنر» مقالات زیر به چاپ رسیده است: «حکم اولیه فصل هنری و بررسی احکام عارضی آن» عباسعلی مشکانی سبزواری، «چیستی آفرینش‌های هنری و ادبی و چرایی حمایت حقوقی از آنها» محمود حکمت‌نیا، «مطالعه تطبیقی چالش‌های حقوقی حمایت نظام فعلی کپی‌رایت از هنرهای معاصر با تأکید بر حقوق ایران و انگلستان» سیدحسن شبیری (زنجانی)، «آزادی مطلق در تولید و نشر آثار هنری ادبی (رمان، داستان و شعر) آری یا نه؟» جواد فخار طوسی، «قلمرو آزادی بیان در نقد هنری» سیدضیاء مرتضوی، «محدوده آزادی هنرمند در نسبت با حریم خصوصی اشخاص و اصناف» محمدهادی مفتح، «جواز درمان با غنا در حال اضطرار» محمد قایینی، «بررسی فقهی موسیقی درمانی» محمدمهدی مقدادی.

فصل سوم «بازپژوهی‌های فقه هنر» نام دارد و حاوی مقالات زیر است: «نقاشی‌ و مجسمه‌سازی از منظر فقه و فقهای امامیه» مهدی نیازی شاهرودی، «بررسی مسئله لهو از منظر فقهی» منصور مظاهری کرونی، «نقد و بررسی تعاریف موجود در موضوع غنا» سیدعباس سیدکریمی، «موسیقی از منظر فقه اسلامی» سیدمحمد مهدی رفیع‌پور، «بازپژوهی نقش انگیزه و محتوا در حلیت و حرمت هنر به ویژه در مورد غنا» سیف‌الله صرامی، نقش انگیزه و محتوا در حلیت و حرمت هنر (با تکیه بر غنا و موسیقی)» سیدمحمدحسین متولی امامی، «تعینات هنر در برگزاری مراسم‌ها و مجالس دینی در مسجد» سیدمصطفی بهشتی، «تأثیر فقه بر شکل‌گیری پوشیه در شمایل‌های پیامبر(ص) و ائمه(ع) در ایران عصر صفوی (۹۰۸ـ ۱۰۳۵ق)» محمدجواد سعیدی‌زاده، علیدوست.

در آغاز این کتاب بیانات مقام معظم رهبری در دیدار هیأت علمی و دست‌اندرکاران برگزاری همایش ملی «فقه هنر» ‌به چاپ رسیده که در بخشی از آن آمده است: «مژده بزرگی داده شد که حوزه علمیه وارد مقوله مربوط به هنر از منظر شناخت فقهی شده است. روشن است که از حوزه علمیه انتظار است که مبانی اسلامی را در باب موضوع هنر بیان کند؛ اول کشف کند و تحقیق کند و عمق‌یابی کند، بعد هم آن را تبیین کند برای مردم و برای جامعه.

این کار خیلی مبارکی است و من واقعا، عمیقا و صمیمانه از همه شماها که به این فکر افتاده‌اید و این کار را کرده‌اید، تشکر می‌کنم. کار را نیمه‌کاره نگذارید و به معنای حقیقی کلمه در فقه هنر واقعا کار کنیم؛ یعنی حقیقتا ملاّی ما بتواند در زمینه هنر، هم در زمینه اصل موضوع هنر به معنای کلی قضیه، هم شاخه‌های متعدد و متنوع هنر، نظر صریح و روشن بدهد. هیچ مانعی هم ندارد که اختلاف‌نظر وجود داشته باشد؛ کما اینکه در همه ابواب فقهی هم اختلاف نظر بین فقها وجود دارد… منتظر می‌مانیم که از نتایج این کار شما استفاده کنیم و ادامه کار شما را شاهد باشیم.

«مَن سنّ سنّه حسنه فله اجر من عمل بها الی یوم القیامه»؛ این کار را شما در حوزه راه انداختید؛ ان‌شاءالله بعد از این، آن کسانی که در این زمینه کار کنند و کار مورد مثبت الهی باشد، قطعا اجرش به شما هم خواهد رسید. برایتان آرزوی توفیق می‌کنم».

کتابشناسی:

مجموعه مقالات نخستین همایش ملی؛ فقه هنر

زیرنظر ابوالقاسم علیدوست

به کوشش سید محمدحسین نواب، مهدی همازاده ابیانه، هادی جهانگشا

نشر مدرسه اسلامی هنر، قم

چاپ اول: ۱۳۹۵

۷۴۴ صفحه ـ ۷۰هزار تومان