شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: گرایش به الگو و تأثیرپذیری از آن در امور مختلف زندگی فردی و اجتماعی، از جمله گرایش‌های فطری انسان است و فطرت کمال جوی انسان او را وا می‌دارد تا برای رسیدن به هدف و کمال از بهترین الگوها استفاده کند. در علم روان شناسی تاکید شده است انسان احتیاج به الگوی رفتار و نمونه عمل دارد و به تجربه ثابت شده است هر انسانی به دنبال الگو می‌گردد و در پی شخصیت برجسته‌ای است که به او دل بندد. الگو قرار دادن زندگی ائمه اطهار (ع) مهم ترین معیار برای چگونگی زندگی صحیح اسلامی است. بررسی زندگی ائمه اطهار (ع) که روایت‌ها و گفته‌های یزادی از آنها در کتب مختلف نقل شده سرشار از نکته‌ها و آموزه‌هایی است که می‌تواند سبک زندگی انسان‌ها را تحت تاثیر قرار بدهد. سبک زندگی امامان معصوم علیهم السلام بر پایه کسب رضایت خداوند قرار داشته است. امام رضا (ع) زندگی شان سرشار از نکات آموزنده‌ای است که از آنها برای رسیدن به کمال باید استفاده کرد. حجت‌الاسلام مهدی غلامعلی، استاد دانشگاه، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث و برگزیده هفدهمین کتاب سال حوزه، با نوشتن کتابی تحت عنوان «امام رضا (ع)» و زندگی نکات زیادی از سبک زندگی این امام (ع) را جمع آوری کرده است. با ایشان در این ارتباط به گفت و گو نشسته‌ایم.
اجتهاد: چه انگیزه و هدفی باعث شد تا کتاب «امام رضا (ع) و زندگی» را که با محوریت سبک زندگی است، به رشته تحریر در بیاورید؟
غلامعلی: سبک زندگی حرف جدیدی نیست بلکه اصطلاح جدیدی است. پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار برای این آمدند که زندگی بشر را به زندگی الهی و توحیدی سوق دهند. یعنی یک دگرگونی در زندگی ایجاد کنند. بعد از فرمایشات رهبر انقلاب در سال ۹۱ توجه عمومی به این حقیقت بیشتر شد و بستر مناسبی بوجود آمد که با این نگاه به سراغ روایات ائمه اطهار (ع) در ارتباط با سبک زندگی برویم. روایات ائمه (ع) چند دسته است. در مورد برخی از امامان (ع) اطلاعات‌اندکی موجود است مانند امام جواد (ع) و یا امام‌هادی (ع) و روایت کمی از آن دو بزرگوار گزارش شده است. دلیل آن نیز این بوده که آنها در محیط‌های محاصره شده بودند و موانع زیادی برای انتشار حرفهایشان وجود داشت و یا بعضی اوقات به خاطر جهالت مردم که شخصیت امام (ع) را مورد توجه قرار نمی‌دادند و تحقیقی در این ارتباط نداشتند باعث شده اطلاعات زیادی از این امامان به دست ما نرسد. اما از پیامبر اکرم (ص)، امام علی (ع)، امام صادق (ع) و امام رضا (ع) اطلاعات خوبی به دست ما رسیده است. در مورد زندگی این چهار معصوم (ع) را بررسی کنیم. ابتدا سراغ زندگی امام رضا (ع) آمدم و در حال حاضر درباره زندگی پیامبر (ص) مطالعه می‌کنم که از چه جهاتی می‌توان از آن الگو برداری کرد.
در مورد امام رضا (ع) کتاب‌های متعددی نوشته شده است و معمولاً در این کتاب‌ها زندگی نامه امام رضا (ع) به رشته تحریر در آمده است. مطالعه زندگی امام رضا (ع) اطلاعات تاریخی ما را زیاد می‌کند و یا برخی نویسنده‌ها درباره کرامات و معجزه‌های امام رضا (ع) نوشته‌اند این کتاب‌ها اطلاعات ما را درباره شخصیت خارق العاده امام رضا (ع) افزایش می‌دهد اما این کتاب‌ها الگوی مناسبی برای سبک زندگی نیست. این اطلاعات علمی است و نوشتن درباره معجزات حضرت (ع) شخصیت کاریزماتیک و فوق العاده ایشان را نشان می‌دهد. ما شیعیان چه الگویی از ایشان می‌توانستیم برای زندگی مان بگیریم؟ با این نگاه سراغ تمام احادیثی که از امام رضا (ع) و یا فرمایشات ایشان است. به طور مثال امام رضا (ع) در راه رفتن، غذا خوردن، نماز و یا در سفر چگونه عمل می‌کردند و با مردم و خانواده و حاکمیت چطور برخورد می‌کردند. همه این مجموع روایت‌ها را از کتاب‌های معتبری مانند شریف الکافی اثر شیخ کلینی، عیون اخبار الرضا (ع) اثر شیخ صدوق، الارشاد اثر شیخ مفید و بحارالانوار اثر علامه مجلسی جمع آوری شد. با بررسی این احادیث به این نتیجه رسیدم که می‌توان از سبک زندگی امام هشتم (ع) و همچنین فرمایشات ایشان در این زمینه الگوی مناسبی برای زندگی تدوین کرد.
اجتهاد: سبک زندگی از دیدگاه امام رضا (ع) چه تعریفی دارد؟
غلامعلی: سبک زندگی از دیدگاه امام رضا (ع) در پیش گرفتن شیوه زندگی است که ما را به خدا نزدیکتر کند و این حقیقتی است که باید در تمام ابعاد زندگی جاری شود.
اجتهاد: امام رضا (ع) در زندگی شان چه‌اندازه زندگی سائر معصومین علیهم السلام را الگو قرار می‌دادند؟
غلامعلی: بعضی وقت‌ها امام رضا (ع) می‌فرمودند: جدم امام صادق (ع) این کار را می‌کرد و من هم همین کار را انجام می‌دهم که این نشان از این دارد که خود امام رضا (ع) نیز به دنبال الگو بودند. بعضی وقت‌ها می‌فرمودند: پیامبر (ص) اینگونه می‌گفتند یا رفتار می‌کردند. نمونه‌های مورد اشاره امام رضا (ع) از پیامبر (ص)، امام علی (ع) و یا امام صادق (ع) بوده است.
امام رضا (ع) معصوم و خودشان الگو هستند ولی به پیامبر (ص) و امام علی (ع) و امام صادق (ع) استناد می‌کنند. امام (ع) با این کار به ما یاد می‌دهند که اولاً زندگی خوب آن است که دنبال رضایت خدا باشیم و این سبک زندگی درست است. امام رضا (ع) وقتی می‌بینند یکی از غلام‌هایشان سیبی را گاز می‌زند و بقیه آن را زمین می‌اندازد به او تذکر می‌دهند و می‌گویند خدا از این کار راضی نیست.
امام رضا (ع) شب‌ها قبل از خواب قرآن می‌خواندند و صبح‌ها حداقل ۵۰ آیه از قرآن را قرائت می‌کردند و همه اینها در واقع همان کسب رضایت خداست. این زندگی امام رضا (ع) قابل الگوبرداری است. به طور مثال برخورد ایشان با خدمتکار خانه شان وقتی کارگری را برای کاری استخدام می‌کنند می‌تواند الگوی مناسبی برای کسانی باشد که با کارگران سرو کار دارند. ایشان وقتی متوجه می‌شوند خدمتکار خانه یک کارگر را بدون اینکه دستمزد او را طی کند به کاری مشغول کرده است با خدمتکارشان برخورد تند می‌کنند چون نگران بودند که در حق کارگر ظلم شود. ایشان خطاب به خدمتکارشان می‌گویند: چرا بدون اینکه طی کنی و قرارداد ببندی کارگر را مشغول کار کرده ای؟ خدمتکار پاسخ می‌دهد: این کارگر بدبخت است و هر چه قدر به او بدهیم راضی می‌شود. حضرت (ع) با شنیدن این جمله عصبانی می‌شوند و می‌گویند: باید مبلغ را طی کنید تا آن فرد احساس ظلم نکند و وقتی طی کردید اگر بیشتر از آن مبلغ به او دستمزد بدهید خوشحال می‌شود و اگر به‌اندازه بدهید او راضی است. اما وقتی طی نمی‌کنید اگر مبلغ زیاد هم بدهید باز هم ناراضی خواهد بود.
ارکان سبک زندگی که امام رضا (ع) بر آن تایید می‌کنند دو رکن دارد: رکن اول تحصیل رضایت حق تعالی و رکن دوم عمل به سنت نبوی.
همچنین در مقوله ارث که یکی از مشکلات امروز جامعه ما است و باعث اختلاف و دعوا می‌شود می‌توان از سبک زندگی امام رضا (ع) درس گرفت. این اتفاق در زندگی امام رضا (ع) هم رخ داده است. برادران امام رضا (ع) بر سر ارث امام کاظم (ع) با ایشان اختلاف پیدا کردند و حتی از ایشان شکایت کردند. برخورد امام رضا (ع) با آنها یک الگو است. آنها ادعای نادرستی را مطرح کردند، اما امام رضا (ع) برخورد مناسبی با آنها دارد. حضرت رضا (ع) در روایتی می‌فرمایند: من مثل حضرت یوسف هستم که از برادران خوبی بهره مند نیستم. بعضی از برادران حضرت مانند شاهچراغ و یا سید احمد بن موسی از شخصیت بالایی برخوردار بودند، اما بعضی اینطور نبودند و با بی احترامی از امام رضا (ع) شکایت کردند و ایشان را به دادگاه کشاندند.
خویشتنداری امام (ع) در همان دادگاه در کتاب‌ها نقل شده است. امام رضا (ع) به برادران خود می‌فرمایند: من بیشتر از حق شما به شما پول دادم. ایشان تاکید داشتند که برادری مهم تر است و اجازه بدهید برادری مان حفظ شود. اعتبار و اهمیت برادری بیشتر از سهم ارث است. این کارها در زندگی امام رضا (ع) محسوس است. ایشان به برادرانش بیشتر از حق خود پرداخت کرده و لطف می‌کنند. این خویشتنداری الگوی مناسبی برای سبک زندگی ما است. تحصیل رضایت خدا و عمل به سنت پیامبر (ص) نقطه عطف در زندگی امام رضا (ع) است.
اجتهاد: در پایان بفرمایید در سبک زندگی امام رضا (ع) خانواده و خویشاوندان چقدر نقش داشتند؟
غلامعلی: گزارش‌های ما از زندگی امام رضا (ع) و ارتباط ایشان با خانواده به‌اندازه گزارش‌های بیرون از خانه ایشان نیست. اگر چه تعداد گزارش‌های امام رضا (ع) در ارتباط با خانواده از چند ویژگی خاص برخوردار بود. ابتدا توجه و احترام و کرامتی که حضرت (ع) برای پسرشان قائل بودند سبب این احترام منحصر در این نبود که پسرشان قرار است در آینده امام شود. نحوه برخورد و احترام گذاشتن به ایشان بی نظیر و اسم بردن پسرشان مانند انسان‌های بزرگ خیلی محترمانه بود. نامه نگاری‌هایی که با امام جواد (ع) داشته و بحث‌های تربیتی که نسبت به امام جواد (ع) داشتند پر از نکات آموزنده است. با وجود اینکه از پسرشان که در مدینه بودند توجه داشتند و همیشه توصیه می‌کردند از در بزرگ خانه خارج شو چون فقرا آنجا می‌نشینند و آنها به خانواده ما امید دارند و نکند از دری بیرون بروی که کسی از فقرا آنجا نباشد. امام رضا (ع) به همه این موارد توجه داشتند و این شیوه تربیتی از ویژگی‌های زندگی امام رضا (ع) است.
امام رضا (ع) همچنین درباره برنامه ریزی برای اوقات روزانه هر فرد می‌فرمایند: کوشش کنید اوقات روز شما چهار ساعت [وقت] باشد. ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای “همفکری و همدلی و مشورت و گفت و گو با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را با عیوب تان آشنا می‌کند؛ و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را به تفریحات و لذت‌های خود اختصاص دهید و از مسرت و نشاط ساعت تفریح نیروی انجام وظائف ساعت دیگر را تأمین کنید. همچنین نگاه امام رضا (ع) به مسئله لباس پوشیدن نگاهی جامع و اعتدال آمیز بود. آنجا که مربوط به خودشان بود نهایت ساده زیستی را رعایت می‌کردند. نگاه امام (ع) پر از نکته‌های تربیتی برای سبک زندگی است. راوی می‌گوید وقتی امام (ع) شروع به صحبت می‌کردند طوری نگاه شان را به همه تنظیم می‌کردند که هیچ کس فکر نمی‌کرد امام (ع) به طور مساوی نگاه‌هایش را تقسیم می‌کردند. این کرامات سبب شد حتی اطرافیان مامون که در خانه امام رضا (ع) خدمت می‌کردند، دچار تغییر و تحول شدند. آنها می‌گفتند در خانه مامون همه چیز فراهم بود، اما خبری از معنویت نبود.
