شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
انتخاب کیفر در مرحله قانونگذاری، یکی از موضوعات مهم و محوری زیرمجموعه مباحث کلی و فلسفی مربوط به کیفر است که از آن باعنوان «کیفرگذاری» یاد می‌شود؛ ازاین‌حیث که مبانی، اصول و معیارهای کیفرگذاری کدام‌اند؟ این موضوع چه چالش‌هایی دارد؟ راه‌های برون‌رفت از چالش‌ها کدام‌اند؟
به گزارش شبکه اجتهاد، انتخاب واکنش دربرابر جرم ازجمله دقیق‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل حوزه جرم‌انگاری و قانونگذاری است و بر مبانی و اصولی استوار است که از این مبانی و اصول، معیارهای مهم کیفرگذاری استخراج می‌شود؛ هرچند این موضوع با چالش‌هایی روبه‌رو می‌باشد. پرداختن به تحولات پیش‌آمده در این حوزه و نیز مبانی انسان‌شناختی کیفر و اهداف آن و همچنین اصولی همچون عدالت، کرامت انسانی، همسویی با اهداف، مقتضیات زمان و دیگر قوانین و مقررات و… می‌تواند ما را به معیارهای دقیقی برای انتخاب کیفر رهنمون سازد.
از این رو به‌تازگی کتاب کیفرگذاری مبانی، اصول، معیارها و چالش‌ها به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا پیوندی، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است؛ زیرا ابتدا باید مبحثی را برای بیان مبادی فصول بعدی درنظر بگیرد. به همین دلیل در فصل نخست به عنوان فصل تمهیدی به بحث از مفاهیم اصلی و وابسته مربوط به موضوع بحث همچون مفهوم کیفر، کیفرگذاری، مکاتب حقوقی، آموزه‌های دینی، اصول، معیار، سیاست جنایی و سیاست کیفری و مباحثی درباره تاریخ و تحولات مربوط به کیفر از منظر مکاتب حقوقی گوناگون از جمله اسلام به اجمال بیان شده است.
فصل دوم برای پاسخگویی به پرسش‌های تحقیق و پرداختن به مبانی، اصول و معیارهای کیفرگذاری، چالش‌های فرارو و چگونگی برون رفت از آنها به شکلی منطقی به مبانی کیفرگذاری اختصاص داده شده است که در مبحث نخست به مبانی انسان شناسی و در مبحث دوم، اهداف و فلسفه کیفر به عنوان مبنای دیگر برای دستیابی به اصول و در مرحله بعد، معیارهای کیفرگذاری بررسی شده است.
فصل سوم برای بیان مهمترین اصول کلی حاکم بر کیفرگذاری همچون اصل کرامت، عدالت، همسویی با مقتضیات زمان و سایر اصول مطرح شده و در فصل چهارم با ابتنای بر مباحث مطرح در فصل‌های پیشین، نخست مهمترین معیارهای کیفرگذاری و سپس بیان برخی چالش‌ها مانند مساله مهم و بنیادین موضوعیت یا طریقیت داشتن کیفر و در نهایت نقد و بررسی این چالش‌ها و ظرفیت‌های موجود در نظام حقوق کیفری اسلام در دو مبحث مطرح شده است.
حجت‌الاسلام پیوندی در مقدمه کتاب کیفرگذاری می‌نویسد: کیفر یکی از مهمترین موضوعات حقوق کیفری می‌باشد که لازم است از جنبه‌های گوناگون بحث و بررسی شود. یکی از جهات مهم این موضوع، مسئله وضع کیفر در مرحله تقنین است که قانونگذار باید بر اساس ضوابط و اصول مشخص، برای هر جرمی متناسب با اهداف و فلسفه کیفر و با توجه به نقش آن در رساندن حقوق کیفری به اهداف خود، کیفر انتخاب کند.
مسئله مهم اینکه مرحله کیفرگذاری به وسیله قانونگذار باید بر چه پایه و اصول استوار باشد؟ درکنار بیان اصول و مبانی راهنما، چه معیارهایی در تعیین و وضع کیفر می‌تواند توجه شود؟ این امر به عنوان موضوعی مهم باید به طور مستقل بحث و بررسی شود. این موضوع در حقوق کیفری اسلام در دو بخش کیفرهای معین یعنی حدود و قصاص و کیفرهای نامعین یعنی تعزیرات به بیان و بررسی دیدگاههای گوناگون نیاز دارد.
قانونگذار ایران بر اساس اصول قانون اساسی از جمله اصل چهارم که باید منطبق بر موازین اسلامی مقررات کیفری را وضع کند، در مرحله انتخاب کیفر برای جرم و وضع اصول و قواعد حاکم بر تعیین کیفر‌هایی که به طور کامل در اختیار حاکم اسلامی است، در مرحله قانونگذاری می‌بایست اصول و معیارهایی را با توجه به اهداف و فلسفه کیفر به عنوان مبنا و چراغ راه تبعیت نماید. البته در مورد مجازات‌های مشخص شده مثل حد نیز در مرحله اول آن چه را که از سوی شارع معین شده، باید در قوانین پیش‌بینی کند. البته در خصوص کیفرهای معین، حاکم اسلامی بر اساس شرایط زمان و مکان یا مصالح دیگری که تشخیص می‌دهد، با توجه به مبسوط الید بودنش به اعتبار عناوین ثانوی تغییر یا تبدیل نماید.
از جمله مهمترین مباحث در حوزه حقوق کیفری که یکی از ارکان مباحث حقوق کیفری محسوب می‌شود، موضوع کیفر و جنبه‌های گوناگون در این حوزه است. در مباحث حقوق کیفری عمومی و اختصاصی، یکی از محوری ترین مسائل، موضوع کیفر است.
اگر بخواهیم مباحث حقوق کیفری را به اضلاع یک مثلث تشبیه کنیم، یکی از اضلاع سه گانه، مبحث واکنش در برابر جرم می‌باشد که اصلی ترین واکنش، مجازات یا همان کیفر است. موضوع کیفر و اجرای آن در حوزه علوم جنایی هزینه‌های سنگینی است که برای تشکیلات قضایی، پلیس، زندان‌ها و بلکه در سطح جامعه برای برقراری نظم و عدالت مصرف می‌گردد؛ به همین دلیل باید کیفر را به خوبی شناخت و به درستی اعمال کرد تا هزینه‌ها به هدر نرود. علاوه بر این موضوع کیفر، حساسیت‌ها و ظرافت‌هایی دارد؛ مثلا این که کیفر در هر شکل و میزانی که تعیین شود، ناقض حقوق و آزادی‌های فردی به حساب می‌آید؛ ضمن این که در نظام کیفری، اعمال کیفر به طور مستقیم با حیثیت، آبرو و شخصیت انسان‌ها مرتبط است.
این کارشناس فقه و حقوق درباره پیشینه تحقیق در زمینه کیفرگذاری به برخی پایان نامه‌ها و کتاب‌ها اشاره کرد و از تالیف کتاب‌های مبانی عدالت جزایی نوشته محمدرضا ظفری، تناسب جرم و مجازات تالیف منصور رحمدل، چرایی و چگونگی مجازات نوشته جعفر یزدیان جعفری و پایان نامه‌های فلسفه مجازات در اندیشه کیفری غرب و نظام حقوقی اسلام از حسین جعفری و تاثیر فایده گرایی بر جرم انگاری نوشته مجتبی فرح بخش و بررسی مبانی و چگونگی تعیین مجازات متناسب در حقوق کیفری نوشته جعفر یزدیان جعفری نام برد.
گفتنی است، کتاب کیفرگذاری مبانی، اصول، معیارها و چالش‌ها در ۳۰۰ نسخه و در ۴۰۰ صفحه و به قیمت ۹۰۰,۰۰۰ ریال از سوی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
