شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
کتابخانه تخصصی علوم حدیث در قم با حضور جمعی از علما و فرهیختگان و سخنرانی اساتید رضا استادی، سیدهاشم حسینی‌بوشهری، محمدعلی مهدوی‌راد، محمدمهدی معراجی، سیدمحمود علوی و دکتر عباس صالحی بازگشایی شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، همزمان با ایام میلاد باسعادت صدیقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا(س)، آئین بازگشایی کتابخانه تخصصی علوم حدیث، به همت دفتر آیت‌الله سیستانی در قم با ۶۰ هزار جلد کتاب و ۲۰ هزار عنوان دیجیتالی اعم از پایان‌نامه و نشریات دیجیتالی با حضور جمعی از علما، فضلا و استادان برجسته حوزه علمیه فعالیت خود را آغاز کرد. بخش‌هایی از سخنان اساتید مدعو در بازگشایی کتابخانه تخصصی علوم حدیث را در ادامه می‌خوانید:
کلیک کنید: بازگشایی «کتابخانه تخصصی علوم حدیث» در آئینه تصاویر
«حدیث» سرچشمه علوم است
استاد سیدهاشم حسینی بوشهری: امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام فرمودند: «الشَّرَفُ بِالهِمَمِ العالِیَهِ لا بِالرِّمَمِ البالِیَهِ» و در کلام دیگری فرمودند: «مَن رَقِیَ دَرَجاتِ الهِمَمِ عَظَّمَتهُ الاُمَمُ»؛ یعنی هرکه بر نردبان همّت‌‌هابالا رود، ملت‌ها او را بزرگ دارند. همت بلند نشانه روح بزرگ آدمی است. علو همت، سعی و کوشش در تحصیل سعادت و کمال و طلب کردن کارهای بزرگ و عالی بدون در نظرگرفتن سود و زیان دنیاست. این بلندهمتی نشانه‌هایی دارد که اگر انسان به رفتار بلندهمتان نظر نماید، این ویژگی‌ها را حس می‌کند. رسول مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «إنّ الله َ تعالى یُحِبُّ مَعالِیَ الاُمورِ وأشرافَها، ویَکرَهُ سَفسافَها»؛ یعنی خدای بزرگ کارهای والا و شریف را دوست دارد و کارهای پست و حقیر را دوست ندارد. انسان‌های باهمت، کارهای بزرگ را انجام می‌دهد. کار بزرگ، سبب تحسین و تکریم ملت‌ها و امت‌ها را فراهم می‌کند. هرکسی ازلحاظ معنویت و مادی به‌جایی رسیده است، دارای همت بلند بوده است. خودسازی و جهاد با نفس چیزی جز همت بلند نمی‌طلبد. اساساً اگر بخواهیم شجاعت را نیز تعریف کنیم، باید همت والا و بالا تعریف کنیم. لذا در جنگ اراده‌ها، اراده‌ای که بالاتر از سایر اراده‌هاست، پیروز می‌شود.
تأسیس کتابخانه علوم حدیث حاصل همت بلند دفتر آیت‌الله سیستانی است؛ در زمانه و زمان ما انسان‌هایی باهمت و اراده استوار، کارهای بزرگ و ماندگار انجام می‌دهند. مجموعه تحت زعامت آیت‌الله سیستانی و دفتر ایشان در ایران که به دست حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی اداره می‌شود و مدیر این کتابخانه، آقای معراجی همه دارای همت بلند برای انجام کارهای بزرگ هستند. کتابخانه تاریخ، کتابخانه قرآن و تفسیر و علوم قرآنی، کتابخانه فقه و اصول، کتابخانه فلسفه و کلام، کتابخانه ادبیات عربی و چندین کتابخانه دیگر که در قم وجود دارد، به‌وسیله همت بلند به سرانجام رسیده‌اند.
اساساً همت ورزیدن نسبت به تشکیل کتابخانه به زمان‌های دور برمی‌گردد. کتابخانه دارالحکمه بغداد، دارالعلم مصر، کتابخانه اسکندریه و کتابخانه صاحب ابن عباد کتاب‌ها را گاهی با ۷۰۰ شتر منتقل می‌کردند. در دوران خلفاء عباسی که با ظاهرسازی باب ترجمه را باز کردند، کتاب‌ها ترجمه شد و توسعه پیدا کرد. آن زمان اروپا در تاریکی و اسلام در روشنایی زندگی می‌کرد.
از علوم حدیث به مادر علوم یاد می‌شود. تفسیر قرآن، فقه، اخلاق و تاریخ از علوم حدیث بهره‌مند می‌شوند. تفسیر ما در ابتدا به‌صورت روایی بوده است. جایگاه علوم حدیث نیز در فقه کاملاً روشن است. تاریخ به‌صورت روایت بوده است. اخلاق نیز همین‌گونه است و اساتید اخلاق روایت را نقل می‌کرده‌اند. لذا نام‌گذاری علم حدیث به‌عنوان مادر علوم از این جهت است که این علم سرچشمه علوم است.
هنوز ابعاد گسترده «علم حدیث» برای ما مشخص نشده است
استاد محمدعلی مهدوی‌راد: اگر کمی دقت کنید و با تسامح سخن نگوییم، باید علم حدیث را یک علم مظلوم بدانیم. جایگاه حدیث در شناخت دین و معارف قرآن آن‌چنان‌که باید موردتوجه قرار نگرفته است.
امام علی (ع) فرمودند که قرآن را به زبان درآورید. قرآن ساکت است و شما باید آن را به کلام دربیاورید. این سؤال مطرح می‌شود که چگونه باید قرآن را به سخن درآورد؟ پیامبر (ص) پاسخ این پرسش را داده و فرموده‌اند که به‌وسیله سنت من قرآن را به سخن درآورید. برخی قصد و اشاره را نیز جزء سنت دانسته‌اند؛ چون سنت جایگاه تبیینی دارد. اگر بنا باشد که سنت چگونگی نطق قرآن را تبیین کند، پس خود این موضوع بر زمین‌مانده است؛ یعنی ما هنوز خیلی فکر نکرده‌ایم که چگونه می‌شود از سنت برای تبیین قرآن استفاده کرد. روایات تفسیری نیز از روایات مغفول حوزه فکری و اندیشه‌ای ماست.
قرآن تأویل دارد و برای آن باید به سراغ اهل‌بیت(ع) رفت. در این حوزه نه تفسیر قرآن به قرآن ما را به‌جایی می‌رساند و نه بحث لغوی محض برای ما کارگشاست. اتفاقاً در روایات، هم به لحاظ نظر و هم به لحاظ تطبیق و عمل، ائمه بیشترین کاربرد تأویل را در تطبیق و تجسد و تحدید مفاهیم بلند قرآنی بر موارد دانسته‌اند. در قرن اول ادبیات ما این‌گونه بوده است. وقتی در جنگ جمل آیه «وَاتَّقوا فِتنَهً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَموا مِنکُم خاصَّهً وَاعلَموا أَنَّ الله شَدیدُ العِقابِ» برای زیبر خوانده شد، گفت «و الله ِ، إنّی لأحسَبُ هذهِ الآیهَ نَزَلَت فی ذلکَ». تأویل با «نزل» و «نزلت فیه» گاهی به جای هم استفاده می‌شوند؛ یعنی در بسیاری از روایاتی که «نزلت فیه» آمده، مراد تأویل است.
تأویل به معنای تطبیق بر مورد در گذرگاه زمان است. تعلیم ائمه (ع) برای عینی سازی مفاهیم قرآن در زمان و جاری‌سازی آن در گذرگاه زمان بوده است. ائمه (ع) هم معلم و هم مفسر هستند و آنجا هم که مفسرند، معلمند و به دنبال آن هستند که تفسیر را به ما بیاموزند. یکی از راه‌های تفسیر قاعده سازی است. قاعده‌ای توسط علامه طباطبایی درست شده که به آن عمل هم نکرده‌اند و آن این است که «مفاد جمله مستقله در سیاق و بیرون سیاق حجت است».
آقای شهرستانی به بن‌بست اعتقادی ندارند. همیشه وقتی‌که کار گیر می‌خورد ایشان می‌گفت کار درست می‌شود. باید از سر اخلاص به آیت‌الله سیستانی دعا کرد. اگر این بزرگان نبودند این کتابخانه‌ها نبود.
«حدیث» از تاریخ شیعه صیانت می‌کند و بر دانش‌های اسلامی مرجعیت دارد
دکتر سید عباس صالحی: حدیث و سنت در دانش‌های اسلامی موقعیت ممتازی را دارد به‌گونه‌ای که علوم حدیث در کفه‌ای قرار دارد که علوم دیگر در آن کفه قرار نمی‌گیرند.
حدیث، سرچشمه علوم اسلامی است، این علم را «ام العلوم اسلامی» می‌نامند. این سرچشمه تاریخی صرفاً یک گذشته تاریخی نیست؛ چون وقتی دانشی تباری پیدا می‌کند از آن تبار جدا نمی‌شود و سابقه این تبار به دامنه آن نیز کشیده می‌شود. همان‌طور که در پدیده‌های طبیعی ژن‌های پنهان و آشکار داریم، در تبارشناسی دانش هم وقتی دانشی مادر دانش‌ها شد، سایه خود را بر استمرار تاریخ علمی خواهد داشت. ریشه تاریخی در استمرار خود، برگ‌ها و میوه‌هایی دارد و نمی‌توان دانش‌هایی مثل تاریخ، فقه و تفسیر را از ریشه این دانش‌ها جدا دانست؛ بنابراین وقتی از علم حدیث صحبت می‌کنیم، تنها از یک علم صحبت نمی‌کنیم بلکه از علمی صحبت می‌کنیم که میوه‌های آن در همه علوم اسلامی دیده می‌شود.
حدیث یک دانش اسلامی نیست بلکه بر دانش‌های اسلامی مرجعیت دارد. در برخی از دانش‌های اسلامی مانند فقه، حدیث مرجع اصلی است. منابع اربعه در این دانش مطرح است. در برخی از دانش‌ها حدیث، مرجع مهم است مانند تفسیر و اخلاق و حتی در برخی از دانش‌ها مانند علوم عقلی و علوم عرفانی، حدیث مرجعیت دارد. هیچ فیلسوف و عارف مسلمان نیست که از حدیث تأثیر نپذیرفته باشد؛ بنابراین حدیث دانشی در عرض سایر دانش‌های اسلامی نیست بلکه مرجعیت دانشی دارد.
در دانش‌های اسلامی شاهد مکاتب و رویکردهای مختلفی هستیم. مکاتب و رویکردها قدرت تنوع و رقابت و پویایی را در علوم ایجاد می‌کنند. مکاتب دانشی، مسابقه دانشی را بین دانشوران ایجاد می‌کنند. حدیث و سنت و علوم حدیث، یکی از سرفصل‌های مکتب‌سازی در علوم اسلامی است. مکاتب تفسیری در چهارده قرن با هم رقابت کرده و به پویایی این علم کمک کرده‌اند. کلام عقلی و کلام روایی و نقلی در طول تاریخ علم کلام در پویایی علم کلام به هم کمک کرده‌اند. علوم حدیث که برخاسته از سنت است، به‌نوعی در مکتب سازی و رقابت علوم اسلامی به کمک آمده است.
علوم حدیث مقدمه‌ای برای توسعه علوم اسلامی است. ظرفیتی در این علوم برای توسعه علوم اسلامی وجود دارد. این ظرفیت هم یک ظرفیت تاریخی و هم یک ظرفیت معاصر است. هم درگذشته تاریخ، علم حدیث به کمک توسعه و روشناسی علوم اسلامی آمده است و هم‌ظرفیتی در فضای معاصر دارد که می‌تواند به این توسعه کمک کند.
حدیث شیعه به تعبیر برخی از آقایان هویت شیعه است. حدیث از تاریخ شیعه صیانت می‌کند. اگر بخواهیم شخصیت‌ها و خاندان‌ها و شهرهای شیعه را بشناسیم، باید به حدیث مراجعه کنیم. احادیث شیعه، تبار شیعه را به ما نشان می‌دهند. این حافظه فرهنگی که در حدیث وجود دارد، متمایز است و هیچ‌کدام از علوم چنین سهمی را ندارند. حدیث حافظه هویت و فرهنگ شیعه است.
تشیع و حوزه‌های شیعی در این چهارده قرن در حوزه حدیث خدمات پرفرازونشیبی داشته‌اند. در دهه‌های اخیر شاهد رویش و تلاش مجددی در حوزه حدیث هستیم. مرحوم آیت‌الله محمدی ری‌شهری از کسانی بود که در این حرکت سهیم بود و جدیت وافری داشت. حضرت آیت‌الله سیستانی و آقای شهرستانی و مجموعه کتابخانه‌هایی که در این راستا تأسیس شده نیز سهم قابل ملاحظه‌ای دارند.
برداشت من این است که تمدن اسلامی بر دو بال مسجد و کتابخانه استوار بوده است. تمدن اسلامی به لحاظ شکل‌گیری با چهل تمدن دیگر تفاوت‌هایی داشته است. امیدواریم این حرکت مقدس که به همت بلند آقای شهرستانی و آقای معراجی انجام شده، برای حوزه علمیه فوائد و ثمرات زیادی داشته باشد.
زمینه استفاده همه محققان از کتابخانه‌های تخصصی در قم فراهم شود
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود علوی: تأسیس کتابخانه تخصصی علوم حدیث در قم حرکتی ماندگار و سازنده است؛ باید دعاگوی آیت‌الله سیستانی و مجموعه ایشان بود که توانستند این‌گونه کتابخانه‌های تخصصی را در ایران تأسیس کنند.
امروزه بسیاری از اهل تحقیق در قم متمرکز نیستند و به دلیل مسئولیتی که دارند در استان‌های مختلف پراکنده شده‌اند. این کتابخانه‌ها هم یا در قم، یا در اصفهان و یا در مشهد و شهرهای بزرگ است. کسانی که در شهرهای کوچک هستند، امکان حضور در این کتابخانه‌ها را ندارند و این کار برای آن‌ها مشکل است. کسی که بخواهد یک هفته هم در قم بماند مشکلات خاص خود را دارد. باید کاری کرد که محققان شهرهای دیگر نیز از آثار این کتابخانه بهره‌مند شوند.
باید کسانی را که اهل تحقیق هستند، شناسایی کرد و مطالب را در اختیار محققان قرارداد. می‌شود احادیثی که با موضوع امنیت مرتبط است جمع‌آوری و در اختیار متخصصان این حوزه قرارداد. این کمک بسیاری خوبی به محققان شهرستان‌ها می‌کند.
روند تأسیس کتابخانه علوم حدیث
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی معراجی: حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند «الکتب بساتین العلماء». از تشبیه کتاب به بوستان می‌توان نتیجه گرفت که کتابخانه باید زیبایی داشته باشد. همچنین حضرت می‌فرمایند «نعم المحدث الکتاب» و از این بیان می‌توان نتیجه گرفت که در کتابخانه، سخن گفتن کتاب، کافی است و دیگران نباید مزاحم سخن گفتن کتاب شوند. از آرامش کتاب می‌توان استفاده کرد که محیط کتابخانه باید آرام و آرامش‌بخش باشد. استاد محمدرضا حکیمی که از نوادر روزگار و شخصیت کم‌نظیر و زاهدی بود بارها تأکید داشتند که کتابخانه‌ها را زیبا درست کنید. این سخن یک زاهد است که کتابخانه باید محیطی مفرح و آرامش بخش داشته باشد.
در روایتی از امام باقر اینچنین آمده است: «شَرِّقا و غَرِّبا لَن تَجِدا عِلما صَحیحا إلاّ شَیئا یَخرُجُ مِن عِندِنا أهلَ البَیتِ»؛ یعنی اگر به شرق و غرب بروید، هرگز دانش درستى را نخواهید یافت، مگر همان چیزى که از ما خاندان صادر شود.
این کتابخانه در سال ۷۸ به امر حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی، نماینده تام‌الاختیار حضرت آیت‌الله سیستانی، در یک منزل اجاره‌ای در صفائیه قم شکل گرفته است. برای شروع کار ۸۰۰ جلد کتاب تهیه شد و پس از دو سال این کتاب‌ها به ۳۰۰۰ جلد رسید. بعد از آن ساختمان دیگری در خیابان فاطمی تهیه شد که یک طبقه آن به کتابخانه علوم حدیث و طبقه دیگر به کتابخانه قرآنی آقای مهدوی راد اختصاص داشت. کتاب‌ها به ۱۸ هزار جلد رسید و به ساختمان کتابخانه تاریخ اسلام که زیر نظر آقای جعفریان اداره می‌شد آمدیم. نهایت کتاب‌ها به ۴۰ هزار جلد رسید. از یک فرد نیکوکار، ساختمانی اجاره شد تا این ساختمان، ساخته شد و امروز این کتابخانه زیبا در خدمت پژوهشگران است.
الآن این کتابخانه، ۶۰ هزار جلد کتاب دارد. ۲۰ هزار عنوان کتاب دیجیتالی اعم از پایان‌نامه و نشریات دیجیتالی در این کتابخانه وجود دارد. این یک سفره علمی است که امیدواریم اساتید و بزرگان قدر آن را بدانند و از این فضا حداکثر استفاده را ببرند.
از تیم مهندسی این ساختمان و نقش و حمایت حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی در ساخت این کتابخانه قدردانی می‌کنم. خدمات درخشان و ماندگار ایشان در همه ابعاد و زمینه‌‌ها اظهر من الشمس است. در حوزه بهداشت، یکی از بهترین بیمارستان‌های کشور را می‌سازند. بهترین درمانگاه‌ها را در مناطق محروم ساخته‌اند؛ و برای سلامت روح مراکز فرهنگی و علمی و کتابخانه‌های متعدد را تأسیس کرده‌اند.
سواد طلاب سبب دوری از توسلات به معصومین نشود
استاد رضا استادی: حضرت رسول فرموده‌اند «مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ فَلْیُکْرِمْ ضَیْفَهُ وَ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْراً أَوْ لِیَسْکُتْ». انسان باید زبان را ملاحظه کند. همه چیز را می‌شود همیشه گفت. زبان حساب و کتاب دارد. طبق بیانی که از حضرت زهرا سلام‌الله علیها وجود دارد، هرکسی که ایمان به خدا و پیامبر دارد نباید همسر خویش را اذیت کند و کسی که ایمان به خدا و پیامبر دارد باید اذیت همسایه را هم تحمل کند و هرکسی که ایمان به خدا و پیامبر دارد باید یا سخن خیر بگوید و یا سکوت کند.
در قم یک منبری به نام فاضل تبریزی داشتیم. با ایشان مصاحبه‌ای داشتند که من از آن یادداشت برداشتم. ایشان می‌گوید من عمره بودم و راجع به قبر حضرت زهرا (س) مطلبی را به ذهن سپرده بودم. در سفرهای بعدی در حرم، آیت‌الله امینی را دیدم. با یکی از علماء تبریز نزد ایشان رفتیم و گفتیم راجع به قبر حضرت زهرا (س) سؤالی داریم. ایشان فرمودند تحقیق کرده‌ام قبر در همین محدوده‌ای است که مردم زیارت می‌کنند. آقای فاضل تبریزی می‌گوید من در سفر قبلی وقتی وارد حرم شدم دیدم در باز است و چون لباس عربی داشتم همراه با کارگران وارد شدم. آنجا سنگ مرمری وجود داشت که روی آن نوشته شده بود «فاطمه بهجت قلبی». بعد دنبال کردم دیدم این حدیث وجود دارد و زمخشری نیز آن را نقل کرده است.
از کتاب‌های خوبی که برای حضرت زهرا (س) نوشته شده کتاب آقای رحمانی است. ایشان منبری فاضلی بود. چندسالی در همدان و تهران بودند و کتابشان در بین کتاب‌ها جامع‌تر از بقیه است. ممکن است کسی در بحث اعتبار برخی از نقل‌ها خدشه کند. درهرصورت کتاب ایشان گل کرد. مشهد بودم که ایشان همراه فردی وارد مجلس شدند. گوشه حرم ایستاد و مانند یک مداح روضه خواند و دم گرفت. ما به همین علاقه‌ها نیاز داریم. اگر این ارتباط و علاقه نباشد کسی به‌جایی نمی‌رسد.
در یکی از آثار آقای طباطبایی خواندم که ملایی کامل کار را درست نمی‌کند و کار با توسل درست می‌شود. آیت‌الله اراکی تمام ظهرها از خانه تا حرم پیاده به نماز می‌آمدند. آنجا به ضریح می‌چسبید و صحبت می‌کرد. می‌گفت شما طلبه هم که شدید، حرم را از یاد نبرید. اگر روضه می‌رفتید حالا هم بروید. سواد شما سبب دوری شما از این مباحث نشود.
