۱۰ ضرورت بازنگری در رساله‌‌‌های عملیه

مدیر مرکز فقهی جوادالائمه(ع) مشهد با تاکید بر اینکه رساله‌های عملیه باید جهانی نوشته شود، گفت: تمام شیعیان جهان در گوشه و کنار جهان به مبانی فقهی نیاز دارند و قطعا نمی‌شود یک کتاب را به همه زبانها نوشت اما نگاه کتاب می‌تواند نگاه عمومی باشد که بعد توسط مترجمین همین کتاب ترجمه و در اختیار استفاده کنندگان قرار گیرد.

به گزارش شبکه اجتهاد، ‌‌حجت‌الاسلام والمسلمین علی اصغر تقوی اظهار کرد: شکی در این نیست که کتب فقهی ما و خصوصاً رساله‌های عملیه از جمله نیازهای ضروری و به حق جامعه شیعی و جامعه اسلامی است. فقه یکی از ارکان نظام اجتماعی بشری است و برای بشریت زندگی بدون فقه امکان ندارد. همچنین فقه دارای احکام خمسه یا اربعه است که احکام اربعه در تمام لحظات زندگی بشر ساری و جاری است. واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح عواملی هستند که در احکام خمسه به عنوان لوازم زندگی بشر مطرح هستند.

    رساله‌های عملیه از جمله نیازهای ضروری و به حق جامعه شیعی و اسلامی است

او در ادامه افزود: تغذیه، پوشاک، استراحت، تفریح، زندگی، اجتماع و سیاست و کیاست همه دخیل در مبانی و مسائل فقهی هستند و رساله‌های عملیه توانسته نقیصه و کمبود این بخش از زندگی را مرتفع کند. لذا مبانی فقهی ما در ابتدا و آغاز بعثت خانم انبیاء و زمان حکومت امیرالمومنین(ع) و ائمه توسط کتبی که به عنوان کتب روایی شناحته می‌شدند و فرمایشاتی که از معصومین (ع) و یا خود پیامبر اکرم (ص) شنیده می‌شد جمع آوری شدند. مانند اینکه پیامبر(ص) در مورد نماز فرمودند «نماز را آنگونه بخوانید که من می‌خوانم». این یعنی همان حکم فقهی و دستور و قانون فقهی لازم الاجرایی که باید در زندگی یک مسلمان ساری و جاری باشد.

    رساله‌های عملیه نقیصه و کمبود ابعاد مختلف زندگی انسان را مرتفع کرده است

مدیر مرکز فقهی جوادالائمه با بیان اینکه کتب روایی ما در طول تاریخ بیانگر مبانی فقهی بودند ادامه داد: کتبی مثل “اصول کافی” “من لا یحضره الفقیه” ” تهذیب و استبصار” و کتبی که اخیرا در اختیار جامعه علمی شیعه قرار گرفته مثل “وسائل الشیعه” و سایر کتبی که از علمایی مثل شیخ مفید، سید رضی و علامه مجلسی به دست ما رسیده ، امروز مورد استفاده بسیاری از علما است. اما از یک مقطعی این کتب روایی تبدیل به مسائل فقهی شد یعنی وقتی مرحوم شیخ مفید کتاب “المغنعه” را نوشت آغازی شد برای اینکه مباحث فقهیه به صورتی غیر از اشکال اولیه و جلوه گاه اولیه خودش رخ بنماید و بعدها دیگران هم به طبع شیخ مفید این راه را ادامه دادند.

    کتاب “المغنعه” شیخ مفید آغازی برای تدوین رساله‌ها فقهی بود

تقوی تصریح کرد: در دورانی از حیات فقه شیعه و در این چند قرن، فقهای تشیع با رساله‌هایی حضور پیدا کردند که این رساله‌‌ها تحت عنوان رساله‌های فقهی در اختیار مردم قرار می‌گرفت و مسائل فقهی و مبانی فقهی مردم را بیان می‌کردند. از یک مقطعی ترجمه همین کتب عربی شروع شد ترجمه روایات به زبان فارسی نگاشته شد و حتی کتب فقهی هم به زبان فارسی وارد عرصه حیات اجتماعی شد.

او با تاکید بر اینکه رساله‌های عملیه تاثیر زیادی در حفاظت از فقه شیعه داشتند اظهار کرد: این رساله‌ها بهترین و بیشترین نقش را در نگهبانی و حراست از فقه شیعه و آموزه‌های دینی از خودش به جا گذاشت و هیچ تردیدی در این نیست که اگر این رساله‌های عملیه فارسی و کتب فقهی که به عنوان رساله در اختیار جوامع بشری خصوصا در ایران قرار می‌گرفت، نبودند ما در جایگاهی غیر از این که الان هستیم، بودیم پس نقش بی بدیل رساله‌‌های عملیه غیر قابل انکار است.

    رساله‌ها بهترین و بیشترین نقش را در نگهبانی و حراست از فقه شیعه و آموزه‌های دینی داشتند

مدیر مرکز فقهی جوادالائمه در رابطه با ضرورت بازنگری در رساله‌های عملیه بیان کرد: این رساله‌های عملیه که در طی این چند قرن توانسته‌اند بیشترین نقش را ایفا کنند، امروز با بازنگری و نگرش جدید می‌توانند همان نقششان را چند برابر کنند. قطعاً در رساله‌های عملیه مسائلی مطرح شده که می‌شود آن را در رساله‌های موجود حفظ کرد و جایگزین‌های جدیدی را برای آن در رساله‌‌های جدید مطرح کرد؛ البته این سخن به این معنا نیست که این مسائل از گردونه فقه حذف شود بلکه به عنوان ارکان فقهی باقی می‌ماند، اما در رساله‌های جدید بر مبنای نیاز جامعه و به روز و با توجه به شرایط، برنامه ریزی شود.

    نقش رساله‌های عملیه با بازنگری و به روزرسانی چند برابر می‌شود

تقوی در خصوص تغییراتی که لازمه‌ی رساله‌های عملیه است به چند مورد اشاره کرد و گفت: اولاً رساله‌‌های عملیه کوچک شوند و کوچک شدن آن همان کاری است که مقام معظم رهبری در ۳۵ سال پیش انجام دادند؛ یعنی در زمانی که به پذیرفتن زعامت جامعه اسلامی همت گماشتند، رساله عملیه به شکل متعارف را ارائه نکردند. اجوبه الاستفتائات بهترین روشی بود که می‌توانست هم به روز و هم بر مبنای نیاز باشد. یعنی آنچه که امروز جامعه نیاز دارد از مرجعیت تقلید و از حاکم شرع و از فقیه مجتهد جامع الشرایطش پرسیده شود و مجتهد بر اساس آنچه که امروز به آن رسیده فتوا و نظر بدهد و جامعه هم به آن عمل کند.

    رساله‌‌های عملیه کوچکتر شوند

او در ادامه افزود: بنابراین اولین پیشنهاد این است که رساله‌های عملیه به صورت پرسش و پاسخ در اختیار مردم قرار بگیرد که البته در گذشته هم به نوعی اینگونه بوده، اما تحت عنوان رساله نبودند. بسیاری از بزرگان در این زمینه همت گذاشتند. استفتائات امام خمینی (ره) بخشی از مشکل را حل کرد، اما می‌شود بهتر از این، بارورتر از این و قویتر از این وارد عرصه گاه آموزش فقه و آموزش مسائل تخصصی و عامیانه فقهی شد. در نتیجه بهترین راهکار آنچه که به نظر می‌رسد این است که مسائل فقهی به صورت پرسش و پاسخ و بر اساس آنچه که امروز نیاز بشریت است، مطرح شود.

    مسائل فقهی به صورت پرسش و پاسخ و بر اساس آنچه که امروز نیاز بشریت است مطرح شود

تقوی با بیان اینکه رساله‌های عملیه باید به صورت جهانی نگاشته شود گفت: مطلب دومی که باید در رساله‌های عملیه مطرح شود این است که رساله عملیه اگر چه به زبان فارسی نگاشته می‌شود که اشکالی بر آن نیست، اما این رساله‌ها و فتاوا باید جهانی نوشته شوند و اینگونه نباشد که نگاه فتاوا فقط به زبان فارسی و ایران باشد. تمام شیعیان جهان در گوشه و کنار دنیا به مبانی فقهی نیاز دارند و قطعاً نمی‌توان یک کتاب را به همه زبان‌ها نوشت، اما نگاه کتاب می‌تواند نگاه عمومی باشد که بعد توسط مترجمین، ترجمه و در اختیار استفاده کنندگان قرار بگیرد.

    نگاه رساله‌ها و فتاوا فقط به زبان فارسی و نگاه به ایران نباشد

او با تاکید بر ساده تر شدن رساله‌های عملیه اظهار کرد: مطلب بعدی که باید در بازنگری رساله‌های عملیه لحاظ شود، زبان ساده و روان است. اگر قرار است به زبان فارسی نوشته شود، زبان فارسی روز انتخاب شود و اگر قرار است به زبان‌های دیگر ترجمه شود باز از ترجمه‌های سلیس و روان بهره گرفته شود و تا حد ممکن مراجع و بزرگواران و اعاظم از فقها سعی کنند در پاسخگویی به مسائل فقهی چند پهلویی و چند جنبه نگری را تقریبا به حد صفر یا در حد پایینی نگه دارند. یعنی مسائل به گونه‌‌ای روان باشد که هر کسی به این رساله عملیه یا به این پرسش و پاسخ فقهی نگاه می‌کند بتواند با فهم و درک ابتدایی خود مساله فقهی را درک کند.

    رساله‌ها به گونه‌‌ای نوشته شود که افراد با درک و فهم پایین نیز آن را بفهمند

تقوی ادامه داد: گاهاً در مسائل فقهی مساله‌ای نوشته می‌شود و مکتوب است، اما بعضاً دانشجویان و تحصیل کردگان جامعه هم به متخصصین مراجعه می‌کنند و دنبال پاسخی صریح‌تر، روانتر و روشنتر هستند. امروز دیات، مسائل اجتماعی، حکومتی، مسائل زندگی جمعی و …جزء ضروریات جامعه است لذا جامعه اسلامی نیاز دارد که در رساله‌های عملیه به همه این قوانین پرداخته شود؛ قوانین بیمه، قوانین شهرنشینی، قوانین آپارتمان نشینی، قوانین مسافرت،جنگ، استفاده از امکانات و تکنیک روز مورد نیاز مردم است. قوانین شرعی که حضور در فضای مجازی و در رسانه‌های امروزی و در صحنه‌‌های بسیار مهم اجتماعی را می‌طلبد نیاز امروز است که باید در رساله‌ها به آن پرداخته شود.

    فضای مجازی نیاز امروز است که باید در رساله‌‌های عملیه به آن پرداخته شود 

مدیر مرکز فقهی جوادالائمه تصریح کرد: فردی که قرار است به آموزه‌های دینی عمل کند پاسخ خود را می‌تواند از رساله‌های عملیه، مراجع عظام تقلید و همچنین تشکیلاتی که بتواند مبانی فقهی را از کتب و روایات استخراج کند، اجتهاد نماید و در اختیار اینها قرار دهد لذا لازمه رساله امروزی و لازمه نوشتن مبانی فقهی و مسائل فقهی در جامعه کنونی این است که به تمام این زوایا توجه شود، اما با زبانی روان و ساده که این کار، امکان پذیر است. محققین بزرگی در حوزه‌های علمیه هستند که توان و قدرت این را دارند که رساله‌ها را به روز کنند، در اختیار مراجع و حوزه‌‌ها قرار دهند و آنها با یک نگاه و دید فقهی به این مسائل، احکام فقهی را بیان کنند و مردم را از نگرانی و سردرگمی درآورند.

    محققین بزرگی در حوزه‌‌های علمیه توان به روز رسانی رساله‌‌ها را دارند

تقوی در ادامه به ۱۰ مورد از ضروریات بازنگری در رساله‌های عملیه اشاره کرد:

۱- اضافات رساله‌‌ها حذف شود.

۲- ضروریات بر رساله‌ها اضافه شود.

۳- رساله‌ها به صورت پرسش و پاسخ باشد.

۴- رساله‌ها به زبان ساده و روان و سلیس باشد.

۵-  رساله‌های عملیه به زبان‌‌های مختف ترجمه شود.

۶- نگاه رساله‌‌های عملیه جهانی باشد.

۷- مسائلی که در رابطه با مذاهب مختلف، مکاتب مختلف و فرقه‌‌های مختلف لازمه دانستن آن احکام است در رساله‌‌های عملیه بیان شود.

۸- از مبهم گویی و چند وجه برداشتی پرهیز شود.

۹- حتی الامکان ترتیب مسایل واجبات-محرمات-مستحبات-مکروهات باشد.

۱۰- باخواندن هر فرع فقهی بشود به پاسخ آن فرع رسید نه اینکه ارجاع به فرع دیگری از فقه داده شود.

بنابر گزارش شفقنا، حجتالاسلام تقوی در پایان خاطرنشان کرد: با انجام دادن این کارها ما می‌توانیم رساله عملیه را در صدر کتب فقهی و با همان کاربردی که در آغاز کتبی مثل جامع عباسی یا غایه الوثقی داشتند، ببینیم.