اندیشه سیاسی در حوزه‌های علمیه و روند رو به رشد

اگر بخواهیم نگاهی کلان به اندیشه سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی داشته باشیم باید بگوییم امروز وضعیت اندیشه سیاسی به نسبت دهه شصت اصلا قابل مقایسه نیست؛ چه از حیث نهادهای آموزشی و پژوهشی؛ چه تعداد اعضای هیات علمی و چه مجلات علمی پژوهشی.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران با عنوان «بررسی وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر» به وضعیت اندیشه سیاسی در حوزه‌های علمیه پرداخت و روند رو به رشد این حوزه دانشی را نسبت به گذشته، امیدبخش ارزیابی کرد.

دکتر لک زایی بحث خود را با موضوع وضعیت اندیشه سیاسی در حوزه علمیه آغاز کرد و با بیان اینکه قدمت بحث اندیشه سیاسی در حوزه یا ارتباط آن با حوزه و علما، تابعی از نسبت دین و سیاست است، گفت: اگر در تفکر اسلامی، سیاست، ذاتی آموزه‌های اسلامی باشد؛ که هست، توجه به فکر سیاسی در حوزه، امر غریبی نیست.

وی در ادامه با اشاره به وضعیت اندیشه سیاسی در دوران پس از انقلاب گفت: اندیشه‌های سیاسی که در حوزه مورد توجه است؛ از دو سنخ می‌باشد: سنخ اول، مباحثی که از حوزه‌های علمیه انتظار می‌رود که بیان کنند، و سنخ دوم، مباحث مشترک با دانشگاه‌ها که دوسویه بوده و صرفا اختصاص به حوزه‌های علمیه ندارد.

به گفته لک زایی از حوزه‌های علمیه انتظار می‌رود که مباحث فقه سیاسی، کلام سیاسی، فلسفه سیاسی اسلام، تفسیر سیاسی قرآن و…را متکفل شوند و در این رابطه، توقعی از دانشگاهها نیست که برای مثال از منظر فقه، کار اجتهادی بکنند. با این توجه، بخش اختصاصی در حوزه‌های علمیه، تولید است و ترویج.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: پژوهش در اندیشه سیاسی اسلامی حرکتی از اجمال به تفصیل را پس از انقلاب طی کرده است. در دهه شصت شمسی، مباحث بیشتر از جنس فقه سیاسی بود و البته آن هم متمرکز بر بحث ولایت فقیه بود. در این میان، مباحث آموزشی و پژوهشی کم رنگ بود.

وی ادامه داد: از اواخر دهه شصت، توجه به آموزش جدی شد؛ مثل موسسه باقرالعلوم (ع) در قم که با رویکرد تربیت محقق و نظریه پرداز بود و نه تربیت مدیر. به گفته دکتر لک زایی در این دوره‌ها طلاب برای رشته علوم سیاسی بیش از دویست واحد می‌گذراندند؛ در حالی که دانشجویان این رشته در سایر دانشگاهها کمتر از ۱۵۰ واحد برای اخذ کارشناسی این درس باید می‌گذراندند.

نجف لک زایی در ادامه این نشست با اشاره به وضعیت اندیشه سیاسی در حوزه علمیه در دهه هفتاد گفت: در این دهه علاوه بر نهادهای آموزشی، نهادهای پژوهشی هم شکل گرفت. طرح تدوین اندیشه سیاسی متفکران مسلمان از جمله کارهای شاخص پژوهشی در این میان بود.

وی سپس با اشاره به کتاب زوال اندیشه سیاسی تالیف دکتر سیدجواد طباطبائی که در این همایش هم حضور داشت گفت: ما در راستای کارهای پژوهشی به نقد کتاب زوال اندیشه سیاسی پرداختیم. گفتیم اگر متفکران اسلامی اندیشه سیاسی دارند باید ارائه دهیم و در این قالب کتابهای متعددی نوشته شد و محققانی در این عرصه وارد شدند. در سال ۱۳۸۳ این واحد تبدیل به پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی شد.

لک زایی ادامه داد: به مرور بحث از تاریخ اندیشه سیاسی، به مباحث دانشی تبدیل شد و برای اولین بار گروه پژوهشی فقه سیاسی و فلسفه سیاسی و بعدها رشته فقه سیاسی جا افتاد. همچنین آن دسته از مباحثی که انتظار می‌رود علما مطرح کنند مثل بحث مطالعات اسلامی امنیت، تفسیر سیاسی قرآن، احادیث و پروژه سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه هم اکنون جای خود را به خوبی باز کرده است و کار شده و یا در حال کار شدن است.

استاد دانشگاه باقرالعلوم ع ادامه داد: اگر بخواهیم نگاهی کلان به اندیشه سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی داشته باشیم باید بگوییم امروز وضعیت اندیشه سیاسی به نسبت دهه شصت اصلا قابل مقایسه نیست؛ چه از حیث نهادهای آموزشی و پژوهشی؛ چه تعداد اعضای هیات علمی و چه مجلات علمی پژوهشی.

لک زایی در ادامه سخنان خود گفت: به لحاظ آموزشی و پژوهشی، ارتباطی بین نهادهای دولتی و این مراکز برای تولید محصولات نیست. برای نمونه ارتباطی بین کارهای پژوهشی انجام شده با مراکز و وزارتخانه‌هایی مثل وزرات امور خارجه و کشور و غیره وجود ندارد و این به عنوان یک آسیب و نقطه ضعف مطرح است.

رئیس سابق پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در پایان با بیان اینکه تاکنون حدود ۱۵۰ پروژه فقط در پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی منتشر شده است گفت: تاکنون تعامل و ارتباطی تعریف شده و نهادینه بین این تحقیقات و نهادهای مرتبط انجام نشده که این یک خلأ است.