شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: حوزه علمیه قم به عنوان محور تئوریک و نظریه‌پردازی نظام اسلامی و با توجه به رابطه تنگاتنگ آن با انقلاب اسلامی در ایران یکی از حساس‌ترین زمان‌های خود را می‌گذراند. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در راستای بیانات رهبری در رابطه با حوزه انقلابی، چندی پیش همایشی را با عنوان «حوزه انقلابی، مسئولیت‌های ملی و فراملی» در شهر مقدس قم برگزار کرد. در یکی از سه پنل تخصصی برگزار شده در این همایش، دکتر کمال اکبری رئیس سابق دانشکده صدا وسیما قم و عضو هیئت مدیره انجمن علمی ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم، به ارائه مقاله خود با عنوان «حوزه‌های علمیه و نشر ارزش‌های انقلاب در بستر حقوق بین‌المللی ارتباطات» پرداخت. بخش‌هایی از ارائه مقاله ایشان از نظر شما می‌گذرد.
حوزه و نشر ارزش‌های انقلاب در بستر حقوق بین‌المللی ارتباطات
در این مقاله، در رابطه علما با حوزه انقلابی، با عنوان مسئولیت‌های فراملی حوزویان مورد توجه قرار گرفته است. در واقع این مقاله، یک نگاه بسیار جدی به مسئولیت‌های حوزه و روحانیون است که این نگاه، بعد از انقلاب دچار تغییر جدی شده است.
عنوان «حوزه‌های علمیه و نشر ارزش‌های انقلابی در بستر حقوق بین‌المللی ارتباطات»، به یک سؤال و مسئله اصلی می‌پردازد و آن این است که جهان امروز، جهان به هم نزدیک شده و رسانه‌ها بیش از آنکه بحث جهانی شدن مطرح باشد، همه جهان را به یک اتاق کوچک تبدیل کرده‌اند. به گونه‌ای که نیاز به حرکت فیزیکی وجود ندارد و همه در یک اتاق کوچک می‌توانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند. رسانه‌ها باعث شدند که تغییرات گسترده‌ای در سطح جهان، به لحاظ علمی و عملی اتفاق افتاده است. می‌خواهیم رابطه‌ای بین رسانه‌ها و حوزه ارتباطات به مفهوم عام و انقلاب اسلامی برقرار کنیم. در بستر جهان کنونی، انقلاب اسلامی که به دنبال شعارهای اساسی خودش بوده تا جهانیان را بیدار کند و سخن خود را به تمام جهانیان برساند، که سخن ما در انقلاب اسلامی، فقط انقلاب به معنای تأمین رفاه نبوده؛ فقط این نبوده که چون مردم با شاه مشکل اقتصادی داشتند قیام کردند یا چون در سیاست دست برتری نداشتیم، یعنی دموکراسی نبوده و یا خیلی از خواسته‌های که خیلی از انقلاب‌ها در پی آن به وقوع پیوستند در انقلاب اسلامی نبوده، بلکه در انقلاب اسلامی فراتر از این خواسته‌ها بوده است.
انقلاب اسلامی، موجب بیداری ندای فطرت انسان‌ها شد
انقلاب اسلامی بازگشت به معنویت است. مردم ایران یافته‌اند که حکومت رژیم پهلوی به دنبال نفی ارزش‌های دینی و سرکوب ندای توحید و ندای فطری انسان‌ها بود و اصلی‌ترین نمادی که انقلاب اسلامی را، انقلاب اسلامی کرد، ویژگی و شاخصه‌اش در همین بود؛ لذا انقلاب اسلامی پس از آن هم به دنبال این بود که آن ندا را به جهانیان برساند. صدور انقلاب که مفهوم بسیار مهم و اساسی در بیانات رهبری و همچنین معمار انقلاب بوده و هست، هیچ‌گاه و در هیچ زمینه‌ای به مفهوم این نبود که در کشورهای دیگر انقلاب ایجاد کنیم؛ یعنی به مخالفت با نظم موجود در کشورهای دیگر دست بزنیم. اصلی‌ترین محور این بود که ارزش‌های انقلابی باید منتشر شده آن نگاه بنیادی و مبنایی انقلاب اسلامی، به سطح جهان برسد. نکته مهم این است که اگر حرف حق برسد، حتماً مورد تبعیت قرار می‌گیرد و انسان‌ها هم به سوی آن حرکت می‌کنند.
حوزه علمیه، علت مُحدثه و مُبقیه انقلاب
مسئله اساسی این است که حوزه‌های علمیه که شروع کننده و جزء مهم علت محدثه انقلاب بودند، در بقا و به عنوان علت مبقیه هم باید نقش خود را ایفا کنند. منظور از حوزه علمیه، در این مقاله، کل حوزه علمیه است و منظور، مرکز مدیریت یا حوزه قم نیست؛ یعنی حوزه علمیه به مفهوم عام که علما و روحانیت را در برمی‌گیرد؛ علمائی که در بستر این حوزه، رشد و نمو پیدا کردند و الآن مسئولیت‌های مختلفی را برعهده گرفته‌اند ولو اینکه رابطه استخدامی یا تدریسی با مرکز مدیریت ندارند؛ ولی خودشان را به عنوان افراد وابسته به حوزه می‌دانند. حال، وقتی حوزویان می‌خواهند سخن انقلاب را به جهان موجود برسانند، چه باید بکنند؟ اگر افرادی را بفرستند که حرف‌ها و ارزش‌های انقلاب را منتشر کنند، با مشکلات متعدد حقوقی با کشورهای مختلف مواجه می‌شوند و اگر از طریق امواج رادیو و تلویزیونی ارسال کنند، می‌بینیم در خیلی از موارد، دچار بن‌بست‌هایی از طریق فیلتر کردن، مجوزهای مورد نظر را ندادن و محدودیت‌های مختلف خواهیم شد. اگر بخواهیم از طریق منشورات و راه‌اندازی این حوزه‌ها انقلاب خودمان را صادر کنیم، قوانینی جلوی ما را می‌گیرد. در نتیجه نیاز داریم که ارزش‌های انقلابی را به جهان اعلام و صادر کنیم. حوزویان با عمقی که از حوزه و از مفاهیم انقلابی دارند، در این جهان چه‌کاری باید انجام دهند؟
جوابی که این مقاله به این سؤال می‌دهد این است که، امروزه حقوق بین‌المللی ارتباطات یک بستر حقوقی و در عین حال، یک رشته علمی بسیار بزرگ است که در قالب نظریه‌های ارتباطات بین‌الملل و حقوق بین‌المللی ارتباطات، بین افراد، ملل و شخصیت‌ها و رسانه‌ها ارتباط ایجاد و سامان می‌دهد. در بستر حقوق بین‌المللی ارتباطات ظرفیت‌های گسترده و بزرگی وجود دارد. این ظرفیت‌ها به دست خود مجامع بین‌المللی و به دست دولت‌ها، امضا و مورد قبول نظام جهانی قرار گرفته است. ما با پذیرش قوانین و مقررات بین‌المللی و نگاهی که در عرصه بین‌المللی وجود دارد و با تحفظ بر اینکه تغییرات گسترده نهادهای بین‌المللی ممکن نیست امکان فعالیت در عرصه بین‌المللی را داریم. ما هستیم و این بستر حقوق بین‌المللی ارتباطات که از طریق سازمان ملل، مجمع عمومی و به ویژه یونسکو که مصوب شده و مقررات بسیار مهم و جامعی وضع شده تا اینکه بتوانیم در قالب این قوانین معارف و ارزش‌های مورد نظر انقلاب اسلامی را به جهانیان برسانیم.
قبول دارم در بعضی مواقع، موانعی برای اجرای قوانین مصوب شده به وجود می‌آید اما از طریق مقرراتی نظیر آزادی بیان، ضرورت جریان آزاد اطلاعات، آزادی انتشار، عدم تضییق یا ممنوعیت برای حضور و عرضه‌ی خبر از طریق خبرنگاران، ضرورت ارتباط دانشمندان در سطح جهانی می‌توان از طریق آن‌ها، کارهای بسیار بزرگی را در سطح بین‌المللی انجام داد.
به صورت خیلی روشن‌تر، حوزویان می‌توانند در چند عنوان که در آخرین صفحه مقاله آورده‌ام، این کارها را انجام دهند.
یکی استفاده از قوانین موجود است. همچنین حضور فعالانه در رسانه کشورهای مورد نظر و ترویج اهداف مورد نظر در چارچوب مقررات که قاعدتاً امکان جلوگیری از این تحرکات، بسیار کمتر خواهد بود. راه‌اندازی نشریات مختلف مستقیم و غیرمستقیم با حمایت افراد مختلف در سطح کشورهای مختلف که در برخی موارد انجام شده و امروزه ثمرات آن را می‌بینیم که نگاه انقلاب اسلامی در حال انتشار است. راه‌اندازی رادیو و تلویزیون در خارج از ایران و یا اجاره کردن رادیو و تلویزیون در ساعات خاصی از کشورهای مختلف که در مقررات بین‌المللی به این مطلب تصریح شده، راه دیگر است. یکی دیگر از راهکارها، حضور روحانیون در این عرصه است. ما می‌توانیم ساعات خاصی را در پرجمعیت‌ترین و بهترین مکان‌های جهان اجاره کنیم. این اجاره بسیار هزینه‌ی کمتری دارد و درعین‌حال می‌تواند ما را به اهداف خودمان برساند. راه‌اندازی سایت‌های اینترنتی فعال هم طریق دیگری است که می‌توان از رهگذر آن، کارهای گسترده‌ای انجام داد.
حقوق بین‌المللی ارتباطات، بستری مناسب برای تبلیغ ارزش‌های اسلامی
استفاده از ظرفیت تولید خبر، دسترسی به اخبار و انتشار اخبار از طریق خبرنگاران همسو، می‌تواند کار گسترده‌ای را برای ما انجام بدهد. استفاده از ظرفیت‌های ارتباط نخبگان و اندیشمندان و همچنین استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای که در کنار تبلیغ سنتی، می‌توان از آن‌ها استفاده کرد مثل مساجد و مراکز دینی نیز طریق دیگر است.
یکی از بحث‌ها این است که هماهنگ کردن فعالیت‌ها با حقوق بین‌المللی ارتباطات برای ما بسیار نافع است. لذا اگر از قوانین بین‌المللی باخبر باشیم، می‌توان از تمام حقوق خودمان و مراکز دینی خود در همه کشورها بهره ببریم. حتی در بعضی از کشورها می‌توانیم بر اساس همین ارزش‌های انقلابی کار کنیم و سوبسید انتشار اخبار و اطلاعات خودمان را هم از آن کشور بگیریم.
آخرین نکته، استفاده از ظرفیت‌های ارتباطات میان فرهنگی است که هر کدام از این‌ها در بستر حقوق بین‌المللی ارتباطات، مصوبات و مباحث گسترده‌ای دارد.
قرار نیست همیشه به هولوکاست بپردازیم
برخی تصور می‌کنند نظام سلطه نمی‌گذارد ما به فعالیتهای فرهنگی بین‌المللی خود ادامه دهیم. در پاسخ به این گروه، این نکته را یادآور می‌شوم که در جنگ ۳۳ روزه حزب‌الله لبنان با اسرائیل، تنها شبکه‌ای که اخبار پیشروی و پیروزی حزب‌الله را منتشر می‌کرد، شبکه پرس تی وی بود. پرس تی وی از طریق سیستم کابلی، در انگلستان ۱۲ میلیون مخاطب پیدا کرد. چون تمام خبرگزاری‌ها در جهان، یک‌سویه به نفع رژیم اشغالگر قدس، تولید خبر می‌کردند و مرداک و سایر غول‌های جهانی ارتباطات، پشت سر اسرائیل بودند ولی پرس تی وی به نفع حزب‌الله خبر منتشر می‌کرد و از اینجا بود که انگلستان درصدد برآمد که این شبکه را تعطیل کند که نتوانست.
دنیا اگرچه ابزارهای خودش را کنترل می‌کند که کسی نتواند از آن ابزار به خلاف جهت آن‌ها استفاده کند اما صحبت ما از ظرفیت بود؛ یعنی اگر ما هوشمندانه وارد قصه بشویم و جریان جهانی، به گونه‌ای باشد که ما به موقع و آگاهانه وارد بشویم، به راحتی می‌توانیم از این ظرفیت، استفاده کنیم. شما فکر می‌کنید، پرس تی وی صرفاً اخبار جنگ ۳۳ روزه را منتشر می‌کرد؟ قطعاً این‌گونه نبود بلکه در ضمن آن، صدها برنامه انتقادی نسبت به سیاست‌های استکبار جهانی داشتیم. به عبارت دیگر ما به دنبال بر هم زدن نظام‌های سیاسی نیستیم بلکه به دنبال پخش ارزش‌های انقلاب اسلامی هستیم. اگرچه با صدور ارزش‌های انقلاب به سایر کشورها، ممکن است انقلاب‌هایی صورت بگیرد. خلاصه بحث ما بحث ظرفیت است. نگاه ما نگاه تعاملی بوده است که با دولت‌ها و شخصیت‌های غیردولتی در تعامل هستیم. اگر ما از این ظرفیت استفاده نکنیم، یعنی در جنبه تقابلی پیش رفتیم.
من زمانی در رادیو ندای اسلام مشغول فعالیت بودم. این رادیو به زبان انگلیسی بود و ارزش‌های انقلابی را منتشر می‌کرد. ما با یک گروه مسلمان اهل سنت در بوستون امریکا قراردادی بستیم و هماهنگ کردیم که روزی یک ساعت رادیوی ما و تولیدات ما را در این شبکه رادیویی، منتشر شود؛ و در حدود دو سال ما این برنامه روزی یک ساعت را پخش می‌کردیم. بوستون یک ایالت بزرگ در آمریکا است و جمعیت زیادی دارد. ما از حقوق بین‌المللی ارتباطات استفاده می‌کردیم و لذا نمی‌توانستند جلوی ما را بگیرند. ما می‌توانیم از راه‌های میانبر استفاده کنیم و ارزش‌های انقلاب را منتشر کنیم. ما باید از ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم. گاهی بعضی افراد را برای تبلیغ به کشورهای اروپایی می‌فرستیم و هزینه‌های زیادی صرف می‌کنیم و چون این شخص، از حقوق بین‌المللی ارتباطات، آگاهی ندارد، از اتاق هتل خود نمی‌تواند بیرون رود و در دانشگاه نمی‌تواند صحبت کند. درصورتی‌که اگر به حقوق بین‌المللی ارتباطات، آگاهی داشت، می‌توانست آن‌ها را قانع کند و به فعالیت فرهنگی خود بپردازد. لذا در این مقاله، راه‌های میانبر استفاده از بستر موجود برای نشر ارزش‌های انقلابی، مورد توجه قرارگرفته است. بنده هم واقعیت جهانی را قبول دارم که در خیلی از موارد جلوی ما را می‌گیرند اما در عین این تضییقات جهانی، در جاهایی که می‌توانیم حرف بزنیم، نباید کوتاهی کنیم. مثلاً نیازی نیست جریان هلوکاست را مطرح کنیم تا با مشکل مواجه شویم. یکی از کارهایی که با یکی از دانشجویانم انجام دادم، برش‌هایی است که در کشورهای مختلف وجود دارد را بررسی کنیم و مثلاً بگوییم فلان کشور، مقرراتش تا چه مقدار به ما اجازه می‌دهد که از مبانی انقلاب خود دفاع کنیم؛ یعنی بلد باشیم در هر کشور به اندازه ظرفیتی که وجود دارد استفاده کنیم. در این صورت نیروهای ما هم نه بازداشت می‌شوند و نه به زندان می‌روند.
