نگاه معرفت شناسانه و فقهی به پدیده کرونا

جایی که دولت باید برای مبارزه با کرونا و مداوای افراد کرونایی وارد شود، زمانی که امکانات وجود دارد و می‌توان نیازهای همه افراد را پاسخ داد، حاکمیت موظف است به همه رسیدگی کند نه این که به بخشی رسیدگی کند و بخشی را خیر بلکه خون و سلامتی مردم مورد مسؤولیت حاکمیت است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه در آیین اختتامیه همایش چالش‌های کرونا و زندگی مؤمنانه که جاری به صورت مجازی برگزار شد، موضوع بحث خود را نگاه معرفت شناسانه و فقهی به پدیده کرونا خواند و گفت: کرونا به عنوان ویروس، بخش دینی خاصی اعم از کلامی، معرفتی شبه کلامی، اخلاقی و فقهی ندارد.

عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه ادامه داد: برخی موضوع آثار خود را فقه کرونا قرار داده‌اند که چنین کاری اشتباه است بلکه این پدیده کرونا در مباحث پزشکی، زیست محیطی، اقتصادی، شیمیایی و موارد دیگر وارد می‌شود.

وی اضافه کرد: می‌توان از پدیده کرونا به عنوان یک پدیده بسیار مؤثر انسانی، نه اسلامی و ایرانی، که در ذیل سایر پدیده‌ها همانند وبا و سل قرار دارد، بحث کرد به عبارت دیگر مباحث دینی بایستی به صورت کلان بیان شوند اما محور گفت و گو این ویروس قرار گیرد.

علیدوست ادامه داد: از نظر معرفت شناسانه، اسلام، کلان نگاهی نسبت به حوادث دارد که البته در همه ادیان الهی این نگاه وجود دارد اما اسلام آن را رشد داه است؛ این نگاه کلان حوادث را آیت الله انگاری، رحمت نگاری و امتحان الهی فرض می‌کند.

وی با طرح سؤالی مبنی بر این که سه نگاه مطرح شده چه تأثیری در بالا بردن توان، مقاومت و نگاه انسان دارد، گفت: آیت الله انگاری حوادث به معنای تمام حوادث را از نشانه‌های خداوند دانستن، است که سیصد آیه قرآن کریم به صورت مستقیم و غیر مستقیم حوادث را همانند روز، زمستان، بهار، شب یا خود طبیعت را آیات الله را معرفی می‌کند.

عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه اضافه کرد: به عنوان مثال فردی در مشاهده یک اثر فاخر هنری خود آن اثر را مشاهده می‌کند، و فرد دیگری از دیدن این اثر به معمار یا هنرمند خالق آن اثر می‌رسد اما فرد دیگری با نگاه عمیق تری می‌گوید چه خدایی که این انسان هنرمند را آفریده است.

وی ادامه داد: در حوادث نیز چنین نگاه‌هایی وجود دارد اما متأسفانه گاهی از زبان برخی مطالبی جاری می‌شود که ممکن است فورا قومی و جمعیتی را متهم کند؛ البته منظور من این نیست که قصورها نادیده گرفته شود به دلیل این که حوادث من الله است، بلکه حوادث را نشانه ای از عظمت، قدرت یا مدیریت الهی دیدن، یک نوع نگاه است.

علیدوست دومین نگاه را رحمت الهی فرض کردن حوادث، بیان کرد و گفت: حتی حوادثی که انسان‌ها را زمین می‌زند و از پا در می‌آورد با نگاه دینی در حد اقتضا یک رحمت الهی به شمار می‌رود به عنوان مثال اگر انسان در عذابی که امتحان الهی است، موفق شود این عذاب رحمت الهی خواهد شد.

وی ادامه داد: در روایات، اجرای تعزیرات و حدود الهی هم رحمت دانسته شده‌‌اند چنانچه امام باقر(ع) بیان می‌کند خداوند شأنش اجل از این است که انسان را دو مرتبه یعنی هم در دنیا و هم در آخرت عذاب کند حتی در روایات آمده است انسان اگر یک شب تب کند بخشی از گناهانش آمرزیده می‌شود؛ به عبارت دیگر اگر فردی با چنین نگاهی هنگام حادثه و وارد شدن مصیبت، دنیا و آخرت را در کنار هم مشاهده کند، آن حادثه رحمت الهی می‌شود.

عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه با بیان این که سومین نگاه به حوادث، امتحان الهی دانستن آن است، گفت: در حوادثی که پیش می‌آید برخی می‌درخشند و می‌رویند اما برخی ریزش دارند بنابراین حوادثی که پیش می‌آیند، برای حاکمیت‌ها، برخورد داران، اصحاب فرهنگ، پزشکان و برای همه مردم امتحان است.

وی بخش دیگری از سخنان خود را به مباحث فقهی اختصاص داد و افزود: برخی در زمینه سبب یا مباشر بودن در انتقال ویروس کرونا به دیگران بحث‌های فراوانی داشته‌‌اند که در این زمینه به یک نکته اشاره می‌کنم.

علیدوست افزود: در شریعت اسلام عنوان سبب و مباشر نداریم چنانچه در حقوق جزا عنوان سرایت نداریم؛ برخی نیز نهاد سبب در بحث کیفری را زیر سؤال برده اند.

وی ادامه داد: بحث ضمان نیز مطرح است به عنوان مثال گفته می‌شود ضمان دولت، که اگر دولت خسارتی وارد کرد به عنوان مثال یک شبه دلار را چند برابر کرد و موجب ضرر عده ای شد، آیا دولت ضامن است یا خیر؟

علیدوست افزود: بحث دیگر مصحلت است که مکرر دیده شده، نوشته شده و گفته شده بیت المال ضامن است زیرا حاکم باید از طریق بیت المال خسارت را بپردازد بنابراین نکته این است آیا ضمان به معنای مسؤولیت مدنی با همه لوازمی که دارد مورد نظر است یا اساسا ضمان نیست بلکه حاکمیت به دلیل مصلحت می‌تواند یا باید جبران کند؟

وی ادامه داد: اثر این بحث کجا ظاهر می‌شود؟ جایی که دولت باید برای مبارزه با کرونا و مداوای افراد کرونایی وارد شود، زمانی که امکانات وجود دارد و می‌توان نیازهای همه افراد را پاسخ داد، حاکمیت موظف است به همه رسیدگی کند نه این که به بخشی رسیدگی کند و بخشی را خیر بلکه خون و سلامتی مردم مورد مسؤولیت حاکمیت است.

عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه ادامه داد: گاهی بحث تزاحم پیش می‌آید و ممکن است برخی مقصر هم باشند اما به هر حال جامعه با پدیده ای مواجه شده که نمی‌توان به همه بیماران رسیدگی کرد در این صورت اگر بحث ضمان یا بهره وری برابر باشد یک نتیجه و اگر بحث مصلحت باشد نتیجه دیگری دارد؛ به عنوان مثال اگر جامعه ای به حد تزاحم رسید، می‌توان بحث اولویت سنی را برای رسیدگی مطرح کرد؟ آیا می‌توان شدت و ضعف را معیار قرار داد؟

وی در پایان خاطرنشان کرد: مصلحت امری ضروری و لازم است اما گاهی مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد به عنوان مثال گفته می‌شود مصلحت اقتضا می‌کند که از مسؤولان شروع کرد؛ بنابراین بحث مطرح شده موضوع مناسبی است که می‌توان در زمینه آن کار کرد.