شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
سال ۹۹ برای اهالی علم و دانش با درگذشت چهره‌هایی مطرح همراه بود. «اجتهاد» در این گزارش به شخصیت‌ها و چهره‌های برجسته حوزه دین و اندیشه پرداخته است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، از دست دادن سرمایه‌های علمی برای یک جامعه در هر سن و زمانی که اتفاق بیافتد، خسارت‌بار است چراکه گاهی فقدان اساتید و صاحب‌نظرانی که از دست می‌دهیم به‌سادگی پر نمی‌شود. سال ۹۹ سالی تلخ برای ایران و تمام مردم جهان بود و هر روز شاهد درگذشت افراد در صدر اخبار بودیم که بر اثر ابتلا به کرونا از دنیا رفتند. در این میان برخی از اندیشمندان و چهره‌های حوزه دین چه از پی ابتلا به ویروس کرونا، چه به علت کهولت سن و دیگر دلایل پزشکی، روی در نقاب خاک کشیدند. در این گزارش به شخصیت‌ها و چهره‌های برجسته حوزه دین و اندیشه پرداخته‌ایم که در سال ۱۳۹۹ از دنیای مادی به جهان مینوی رفته‌اند.
سید جعفر کریمی، فقیه معتمد امام و رهبری
فروردین: آیتالله سید جعفر کریمی، از علما و اساتید حوزه علمیه و از شاگردان آیات عظام شاهرودی، حکیم، خویی، میرزا هاشم آملی و بیش از همه امام خمینی به شمار می‌رفت، ۹ فروردین ۹۹ بر اثر عارضۀ قلبی در ۹۰ سالگی در قم دارفانی را وداع گفت. این عالم وارسته با داشتن سوابقی همچون نمایندگی حضرت امام خمینی (ره) در شورای عالی اقتصاد، مسئولیت بررسی پرونده‌های زندانیان محاکم عمومی با حکم امام(ره) در سال ۱۳۶۲، ریاست دادگاه عالی انتظامی قضات شرع با حکم امام خمینی (ره) در سال ۱۳۶۱، نمایندگی مجلس خبرگان رهبری در دوره‌های اول و سوم از استان مازندران، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛ نقشی اثرگذار در میان فقهای مسئول در امور حاکمیتی بر عهده داشت. «کشف الحقائق عن الفقه الجعفری» و تقریرات فقه آیات حکیم و حلی از تألیفات این عالم محقق است.
کریمی از سال ۱۳۴۷ تا پایان مدت حضور امام(ره) در نجف، نوشتن پاسخ استفتائات تحت نظارت امام(ره) را در بیت ایشان به عهده داشت. این مسؤولیت در ایران نیز از سال ۱۳۵۸ تا پایان عمر آن مرجع بزرگ، در قم به عهده ایشان بود. او بارها برای استعلام نظر مبارک امام(ره) در زمینه‌های گوناگون به تهران سفر می‌کرد و با استاد و مراد خود دیدار می‌نمود.
با انتخاب آیتالله خامنه‌ای به رهبری انقلاب در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ و در مرداد همان سال، آیتالله کریمی عهده‌دار پاسخ دادن به استفتائات ایشان شد. مقام معظم رهبری تنظیم استفتائات در قالب کتاب را نیز بر عهده آیتالله کریمی نهادند که تاکنون دو جلد آن به چاپ رسیده است.
آیتالله کریمی علاوه بر عضویت جامعه مدرسین از سال ۱۳۵۸؛ تا سال ۱۳۶۹ در شورای عالی حوزه علمیه قم حضور داشت و به برنامه‌ریزی درسی و اخلاقی برای طلاب و نیز برقراری جلسات امتحان نهایی طلاب می‌پرداخت. ایشان در سال‌های پایانی عمر خود در قم به تدریس بحث خارج فقه اشتغال داشت و در دفتر مقام معظم رهبری به پاسخ استفتائات و خدمت‌رسانی به مردم انقلابی می‌پرداخت. (۱۳۰۹-۱۳۹۹)
رضا بابایی؛ پژوهشگر دین و ادبیات
فروردین: استاد رضا بابایی، نویسنده، پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه، سحرگاه ۱۸ فروردین ۹۹ در قم درگذشت. او از سال گذشته مبتلا به سرطان شده بود. پژوهش‌های او در حوزه مثنوی معنوی در جامعه ادبی کشور بسیار مهم و اثرگذار بود. از مرحوم بابایی به‌عنوان یکی از سرشناس‌ترین اساتید ادبیات فارسی در حوزه علمیه قم نام می‌بردند.
بابایی پژوهشگر حوزه دین‌شناسی بود و از جمله آثار او می‌توان به کتاب‌هایی چون «دیانت و عقلانیت»، «آیین قلم»، «بهتر بنویسیم»، «نگاهی به اعجاز بیانی قرآن» و «پیوند جان و جانان» و… اشاره کرد. او همچنین کانالی تلگرامی به اسم «یادداشت‌ها» داشت که در آن نکات مهمی را در نقد فرهنگ می‌نوشت. زنده‌یاد بابایی در این کانال نویسندگی و ویراستاری را نیز آموزش می‌داد.
در دی‌ماه سال گذشته به همت برخی نهادهای حوزوی از جمله انجمن‌های علمی حوزه، آئین نکوداشت او نیز برگزار شده بود. (۱۳۴۳-۱۳۹۹)
ابراهیم امینی؛ فقیه میانه‌رو
اردیبهشت: آیتالله ابراهیم امینی از علمای مقیم قم و از شاگردان برجستۀ آیات عظام بروجردی، خمینی و گلپایگانی در فقه و اصول و علامه طباطبائی در فلسفه بود و سال‌ها به تدریس کتب فقهی، فلسفی و کلامی اهتمام ورزید. ارتحال این عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که مقارن با شب اول ماه مبارک رمضان در سن ۹۵ سالگی بود.
تشکیل گروهی با هدف اصلاح حوزه علمیه قم و اجرای احکام سیاسی در سال ۱۳۴۱ش، امضای اعلامیه مرجعیت امام خمینی و تشویق مردم به راهپیمایی برای آزادی امام خمینی از جمله فعالیت‌های سیاسی وی قبل از انقلاب بوده است. امینی پس از انقلاب سال‌ها نمایندگی امام در هرمزگان، مازندران، ریاست دبیرخانۀ مجلس خبرگان، امامت جمعۀ قم و عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی را عهده‌دار بود.
امینی به عنوان نماینده امام خمینی برای حل مشکلات مردم به برخی از شهر‌های ایران سفر کرد و از سال ۱۳۷۷ امام جماعت مسجد اعظم قم برای اقامه نماز مغرب و عشاء بود. او پس از نماز، به صحبت‌های مردم گوش داده و به سؤالات آنان پاسخ می‌داد.
عدالت در اسلام، مسلمانان و تمدن غرب، انضباط اقتصادی، خداشناسی، بررسی مسائل کلی امامت، همسرداری و پرتوی از اسلام از آثار این محقق برجسته است. (۱۳۰۴-۱۳۹۹)
سید عباس موسویان؛ فقیه اقتصاددان
مرداد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌عباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی و عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، ۱۹ مردادماه در بیمارستان کامکار قم به علت ابتلاء به ویروس کرونا در سن ۶۰ سالگی درگذشت.
او پس از تحصیل در رشته اقتصادی، به تحقیق در مباحث فقه اقتصادی همت گماشت و یک فقیه اقتصادی به معنای واقعی به مفهوم متداول بود. شناخت دقیق موضوعات فقه اقتصادی در کنار تسلط ایشان بر مبانی استنباط، در ردیف برجسته‌ترین افراد فقه اقتصادی قرار گرفته بود. برای حل مشکلات نظام در مسائل مربوط به فقه اقتصادی در چارچوب سازمان‌های متداول عمل نمی‌کرد، بلکه هر لحظه‌ای ضرورت پیدا می‌کرد، مجاهدانه وارد عمل می‌شد، مساله و مشکل را بررسی می‌نمود و برای آن از زوایای مسائل مربوط به فقه راه‌حل ارایه می‌داد.
موسویان در زمان حیات، عضو شورای فقهی بانک مرکزی، نایب رئیس کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، عضو هیئت امنا و هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)، عضو انجمن اقتصاد اسلامی و انجمن مالی اسلامی و استاد تمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بود. او برنده اولین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به خاطر نظریه‌پردازی در حوزه اقتصاد اسلامی بود.
وی نویسنده کتاب‌های متعددی در زمینه بانکداری و مالی اسلامی، از جمله «بانکداری اسلامی؛ بانکداری مرکزی و سیاستگذاری پولی و ارزی» و «بانکداری اسلامی؛ مبانی نظری و تجارب عملی» به همراه حسین میثمی، «بانکداری اسلامی» با همکاری محمد نقی نظرپور و ایوب خزائی، «بازار سرمایه اسلامی»، «معاملات بانکی از منظر مراجع تقلید»، «تجربه بانکداری بدون ربا در ایران»، «طرح تحول نظام بانکی» و «ابزارهای مالی اسلامی(صکوک)» بود. (۱۳۳۹-۱۳۹۹)
محمدعلی تسخیری، طلایه‌دار وحدت و تقریب مذاهب اسلامی
مرداد: آیتالله محمدعلی تسخیری، رئیس شورای عالی مجمع تقریب و مشاور مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام پس از عمری مجاهدتهای فراوان در عرصه تقریب مذاهب اسلامی، ۲۸ مردادما ۹۹ بر اثر ضایعۀ قلبی در سن ۷۶ سالگی دارفانی را وداع گفت.
این عالم ربانی و مجاهد خستگی‌ناپذیر نزدیک به ۵۰ کتاب و جزوه در موضوع‌های مختلف مثل تفسیر، اقتصاد اسلامی، مسائل فقهی، فکری و تاریخی تألیف نمود که برخی از آن‌ها به زبان‌های انگلیسی، اردو و برخی زبان‌های دیگر ترجمه شده در کارنامه آثار وی است.
او که از شاگردان حضرات آیات: سید محمد تقی حکیم، شیخ جواد تبریزی، شیخ کاظم تبریزی، شیخ صدرا بادکوبی و شیخ مجتبی لنکرانی و شهید صدر بشمار می‌رود، از بنیانگذاران فعالیت‌های تبلیغی بین‌المللی جمهوری اسلامی و سفیر فرهنگی بی نظیر انقلاب اسلامی در جهان بود.
تسخیری در سال ۱۳۷۴ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را تأسیس کرد تا فعالیت‌های فرهنگی خارج از کشور در یک سازمان اداره شود. وی در سال ۱۳۸۰ از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به سمت دبیر کلی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی انتخاب شد و در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۹۱ از دبیری مجمع تقریب مذاهب کنار رفت و به سمت مشاور عالی رهبر معظم انقلاب در امور جهان اسلام منصوب شد. دبیری مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به مدت ۹ سال، مشاوری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور بین‌الملل و رئیس هیأت امنای دانشگاه مذاهب اسلامی از جمله مناصب وی بوده است. (۱۳۲۳-۱۳۹۹)
سید عبدالجواد علم‌الهدی، مجتهد شهر تهران
مرداد: آیتالله سید عبدالجواد علم‌الهدی، از علمای تهران و برادر بزرگ‌تر آیتالله سید احمد علم‌الهدی، نماینده ولی‌فقیه در استان خراسان رضوی و امام‌جمعه مشهد، ۳۰ مرداد ۹۹ و در سن ۹۰ سالگی دارفانی را وداع گفت.
وی از مبارزان دوران انقلاب و از شاگردان آیتالله بروجردی و امام خمینی (ره) بود و بیشترین متن تقریرات درس آنان را به رشته تحریر درآورد. آن مرحوم حدود ۱۲ هزار صفحه تقریرات به‌علاوه نزدیک به پنجاه اثر نفیس در علوم اسلامی را در کارنامه علمی خود دارد.
علم‌الهدی عمر خود را در مسیر احیای علوم قرآن و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و تربیت طلاب صرف کرد و آثار گران بهائی از خود به یادگار گذاشت. درس خارج فقه آن عالم فقید در تهران، سال‌ها محل رونق علمی و حضور فضلای حوزوی بود و بیش از دو دهه از مهمترین دروس خارج در تهران بشمار می‌آمد.
تأسیس مدرسه علمیه الامام القائم (عجل الله فرجه الشریف) از سال ۴۸ در تهران و پرورش شاگردان و فضلا از اقدامات مهم آیتالله علم‌الهدی (ره) به شمار می‌رود. (۱۳۰۹-۱۳۹۹)
روح‌الله حسینیان، تاریخ‌نگار معاصر
شهریور: حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان، قاضی، سیاستمدار و رئیس مؤسسه پژوهشی مرکز اسناد انقلاب اسلامی بود. وی نمایندگی مردم تهران در دوره‌های هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت. او دوماه قبل از فوت به بیماری کرونا مبتلا شده بود، ۴ شهریور ۹۹ درگذشت.
حسینیان در سال ۱۳۷۴ بعد از سید حمید روحانی، ریاست مرکز اسناد انقلاب اسلامی را به‌عهده گرفت. مسئولیت وی در این مرکز منجر به تحول و انتشار کتاب‌های مختلف در حوزه تاریخ انقلاب و تاریخ معاصر ایران و زندگی‌نامه شخصیت‌های مؤثر در پیروزی انقلاب شد، همچنین اسناد مختلفی از دوران رژیم پهلوی در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
کتاب‌های «چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران» «چهارده قرن تلاش شیعه برای توسعه و ماندن» و «بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران»، «حریم عفاف (حجاب و نگاه از دیدگاه فقه اسلامی)»، «ستاره صبح انقلاب (زندگی‌نامه حاج‌آقا مصطفی)»، «فرشته زمینی (زندگانی زهرا سلام‌الله علیها)»، «ماجراهای آغاجری» و «بازخوانی نهضت ملی ایران» آثاری است که از او بر جای مانده است. (۱۳۳۴-۱۳۹۹)
یوسف صانعی، فقیهی که نظراتش با نقد و چالش روبرو بود
شهریور: آیتالله یوسف صانعی از اساتید دروس خارج حوزه علمیه قم، در اثر زمین خوردگی مبتلا به شکستگی لگن و استخوان دست شد که بلافاصله به بیمارستان منتقل و تحت درمان قرار گرفت، اما به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری سیروز کبد و کلیه، ۲۲ شهریور ۹۹ و در سن ۸۳ سالگی در بیمارستان نکویی قم دارفانی را وداع گفت. مرحوم صانعی در سال ۱۳۳۴، به درس خارج امام خمینی (ره) رفت و سال‌های متمادی از محضر وی بهره برد. وی شاگرد پروری، تکیه بر ارزش‌ها، شناخت دقیق موضوع را از ویژگی‌های درس امام خمینی می‌دانست. با تبعید امام از ایران به عراق، مدتی در درس آیتالله محقق داماد و آیتالله اراکی حاضر شد و از محضر ایشان بهره‌های فراوان برد. صانعی تدریس خارج فقه را در سال ۱۳۴۴ و تدریس خارج اصول را در سال ۱۳۵۲ آغاز کرده که تدریس خارج اصول در سال ۱۳۷۳ پایان یافت و تدریس خارج فقه تا قبل از ارتحال ایشان ادامه داشت. مبنای دروس خارج فقه او تحریر الوسیله حضرت امام خمینی بود.
صانعی از جمله اعضای مجلس خبرگان بود که سال ۶۸ و در جریان انتخاب آیتالله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی، ایشان را دارای اجتهاد مسلم می‌دانست و حتی اعلام کرد آیتالله خامنه‌ای در جایگاه مرجعیت تقلید هستند. ایشان در سال ۱۳۷۲ رساله عملیه خود را منتشر نمود اما با شکل‌گیری دولت اصلاحات، برخی از مراجع و علما از «قاعده گریزی» فتواهایش در محافل علمی و خصوصی به‌شدت انتقاد کردند. در همین اساس جامعه مدرسین در دی‌ماه سال ۸۸ در پاسخ به سؤال مکرر مقلدین اعلام کرد: «با توجه به پرسش‌های مکرّر مؤمنان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بر اساس تحقیقات به عمل آمده در یک سال گذشته و پس از جلسات متعدد به این نتیجه رسیده است که ایشان فاقد ملاک‌های لازم برای تصدّی مرجعیت می‌باشد.»
نوع نگاه خاص وی به موضوعات فقهی و در نتیجه استنباط‌های شرعی و همچنین تحول در کنشگری سیاسی به‌خصوص در تعامل با امامین انقلاب از سوی ایشان، در محافل حوزوی همراه با نقدها و چالش‌هایی روبرو بوده است. وی کتاب‌های بسیاری به زبان فارسی و عربی نوشته است و همچنین مجموعه نظرات فقهی او از سوی مؤسسه فقه‌الثقلین تنظیم و منتشر شده است. (۱۳۱۶-۱۳۹۹)
حسن ممدوحی، عالم انقلابی و وارسته
مهر: آیتالله حسن ممدوحی از علما و اساتید حوزه علمیه قم، عضو جامعه مدرسین و نماینده دوره چهارم مجلس خبرگان رهبری در روز اول مهرماه پس از یک دوره بیماری به دلیل بیماری سرطان در سن ۸۱ سالگی دعوت حق را لبیک گفت.
ایشان از اساتید مطرح حوزه علمیه و از شاگردان برجسته حضرت امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی (ره) بود که در دوره هجوم همه‌جانبه به ارزش‌های ناب اسلامی و انقلابی، وارد میدان شد و تبیین‌ها و سخنرانی‌های ایشان درباره گروه‌های فاقد مشروعیت سیاسی از یاد مردم مؤمن و انقلابی نخواهد رفت. او از جمله روحانیونی به شمار می‌رفت که انتقادات متعددی را نسبت به جریان‌های سیاسی مخالف مطرح می‌کرد.
ممدوحی در طی این سال‌ها کتب فراوانی را تألیف و ارزانی داشت که از آن میان می‌توان به «شرح صحیفه سجادیه»، «شرح نهج‌البلاغه»، «شرح رساله الولایه علامه طباطبایی»، «رساله‌ای در علم امام»، «حقوق اساسی»، «انسان و جهان در شناخت مکتب اسلام»، «اجتهاد و تقلید»، «حکمت حکومت فقیه» و «شرح رساله الوجود کاشف الغطاء» اشاره کرد. (۱۳۱۸-۱۳۹۹)
سیدرضا فاضلیان، استاد اخلاق و عرفان
آبان: آیتالله سیدرضا فاضلیان، امام‌جمعه پیشین شهرستان ملایر بود. وی در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی به عتبات عالیات مشرف و در درس خارج کفایه آیتالله سید ابوالقاسم خویی و آیتالله شیخ حسین حلی شرکت کرد.
او جزوه‌ها و رساله‌هایی را همچون «رساله فی الحجاب»، «رساله فی الربا»، «رساله فی التداخل الاسباب و المسببات» و «قاعده علیت» تألیف کرده است.
مرحوم فاضلیان از سال ۱۳۶۱ با حکم امام خمینی (ره) به‌عنوان امام‌جمعه ملایر منصوب شد و پس از ۳۴ سال که عهده‌دار این مسئولیت بود، شهریورماه سال ۱۳۹۵ از این سمت کناره‌گیری کرد.
فاضلیان در زمان پیروزی انقلاب اسلامی یکی از فعالان و افراد تأثیرگذار در شهر همدان بود، در آگاهی رساندن به مردم نقش برجسته‌ای ایفا کرد و در زمان هشت سال دفاع مقدس در بطن دفاع از وطن قرار داشت، پنج آبان ماه ۱۳۹۹ و در سن ۹۲ سالگی دارفانی را وداع گفت. (۱۳۰۷-۱۳۹۹)
داوود فیرحی، پژوهشگر فقه و سیاست
آبان: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی، نویسنده، پژوهشگر اندیشه سیاسی اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بود که به دلیل ابتلا به کرونا در بخش آی‌سی‌یو بستری شد و در نهایت ۲۱ آبان ۹۹ و در سن ۵۶ سالگی دارفانی را وداع گفت.
زنده‌یاد فیرحی مقدمات دروس حوزوی را بین ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۵ در حوزه علمیه ولی‌عصر (عج) شهرستان زنجان گذراند. پس از آن مقاطع سطح و دروس خارج را از ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ در حوزه علمیه قم ادامه داد. فیرحی از ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۸ به تحصیل در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای علوم سیاسی در دانشگاه تهران پرداخت. گرایش دکترای وی «اندیشه سیاسی» بود. رساله کارشناسی ارشد او با عنوان «اندیشه سیاسی شیعه در دوره قاجاریه» بود که در آن به اندیشه سیاسی فقیهان مشهور شیعه دوره قاجار و مکاتب مهم فقهی-سیاسی‌ای که در دوره قاجاریه بسط یافته و در تحولاتی چون نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی تأثیرگذار بودند، پرداخته است. رساله دکترای وی هم «دانش، قدرت و مشروعیت در اسلام» نام داشت که با الهام از روش‌شناسی فوکو و هرمنوتیک گادامر تنظیم شد.
این استاد فقید دارای بیش از ۶۰ مقاله منتشرشده در مجلات و کنفرانس‌های علمی در حیطه اندیشه سیاسی اسلام بود. همچنین راهنمایی رساله‌های متعددی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در حوزه اندیشه سیاسی اسلام را عهده‌دار بوده است.
«قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام»؛ «نظام سیاسی و دولت در اسلام»؛ «تاریخ تحول دولت در اسلام»؛ «روش‌شناسی و اندیشه سیاسی در اسلام»؛ «دین و دولت در عصر مدرن»؛ «فقه و سیاست در ایران معاصر»؛ «فقه سیاسی و فقه مشروطه»؛ «فقه و سیاست در ایران معاصر»؛ «تحول حکومت‌داری و فقه حکومت اسلامی»؛ «آستانه تجدّد؛ در شرح تنبیه الامه و تنزیه المله» و «فقه و حکمرانی حزبی» عناوین برخی از کتاب‌های داوود فیرحی می‌باشد. (۱۳۴۳-۱۳۹۹)
جواد اژه‌ای، پایه‌گذار سمپاد نوین و استاد علوم تربیتی
آبان: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر جواد اژه‌ای، نماینده رهبری در امور دانشجویان اروپا و آمریکا، استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزه‌های روانشناسی و علوم تربیتی بود که پس از چند روز بستری براثر ابتلاء به ویروس کرونا در ۲۴ آبان ۹۹ در سن ۷۲ سالگی درگذشت. او برادر شهید اکبر اژه‌ای (از شهدای فاجعه انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی) و پسر خاله شهید بهشتی بود.
زنده‌یاد اژه‌ای زاده اصفهان بود و پس از تحصیلات حوزوی، تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته روانشناسی تا مقطع دکترا و در کشور اتریش (دانشگاه دولتی وین) انجام داد. وی در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی وزیر مشاور و رئیس سازمان بهزیستی کشور بود و پس از آن ریاست دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی را بر عهده گرفت.
در کنار خدمات ذکر شده دکتر جواد اژه‌ای با پایه‌گذاری سمپاد نوین و ریاست سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد) از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۷ منشأ خدمات فراوانی به کشور شد. آن مرحوم استاد تمام رشته روانشناسی دانشگاه تهران و صاحب امتیاز یکی از معتبرترین مجلات علمی-پژوهشی به نام «مجله روانشناسی» بود.
از جمله تألیفات منتشر شده زنده‌یاد اژه‌ای می‌توان به این موارد اشاره کرد: «هدایت و مشورت در اسلام»، «مبانی راهنمایی و مشاوره» و «آسیب‌شناسی اجتماعی: با نگاهی به ادیان». مؤسسه سمت نیز یک کتاب دیگر او با عنوان «مقدمه‌ای بر روانشناسی اجتماعی» را در دست انتشار دارد. (۱۳۲۷-۱۳۹۹)
سید عباس مدرسی یزدی، فقیه صاحب‌نظر و اخلاق‌مدار
آبان: آیتالله سید عباس مدرسی یزدی از اساتید خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم بود که در نجف اشرف به همراه والد بزرگوار خود آیتالله سید یحیی مدرسی با امام خمینی (ره) حشر و نشر داشت، که ۲۹ آبان ۹۹ در سن ۷۸ سالگی دارفانی را وداع گفت.
ایشان در سن ۱۰ سالگی معمم و وارد حوزه علمیه نجف شد و در مدتی کوتاه مقدمات و سطوح متوسطه و سطوح عالیه را گذراند و به درس خارج فقه و اصول آیات عظام: سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، سید محمود شاهرودى، میرزا حسن بجنوردى، میرزا باقر زنجانى، شیخ حسین حلى و پدرش سید یحیى مدرسى راه یافت و مدارج عالى علمى را نزد ایشان طى کرد.
مدرسی در جوانی از آیات بزرگواری مانند آیتالله میرزا هاشم آملی اجازۀ اجتهاد مطلق داشت. ایشان در نجف اشرف علاوه بر استفاده از علما اعلام مشغول به تدریس سطوح متوسطه و عالیه و دروس خارج بود و از وقتی که از نجف اشرف به قم، مهاجرت کردند، اشتغال به تدریس خارج فقه و اصول به عربی و فارسی داشت و شاگردان ممتازی را تربیت نمود. (۱۳۲۲-۱۳۹۹)
محمدحسین راستگو، راستگوی محبوب
آذر: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن راستگو، استاد حوزه تعلیم و تربیت، ملقب به حاج‌آقا راستگو و عمو راستگو که با قصه‌گویی برای کودکان و نوجوانان به شهرت رسید، او دوم آذرماه ۹۹ بر اثر سکته قلبی در ۶۷ سالگی در قم درگذشت.
حجت‌الاسلام راستگو در سال دوم دبیرستان به حوزه علمیه مشهد وارد و سطح را در مشهد و تتمه سطح و دروس خارج حوزه را در قم گذراند. او مبتکر برنامه ویژه تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان به‌صورت کلاس، اردو، دروس کلاسیک برای مربیان پرورشی، مراکز تربیت معلم، حوزه‌های علمیه و صدا و سیمای جمهوری اسلامی بود. (برنامه‌های بازی با کلمات، راز دایره‌ها و …)
تحقیقات او در زمینه‌های عقاید، تعلیم و تربیت، روانشناسی، اخلاق، احکام، تاریخ، قصص قرآن، قصص کودکان و نوجوانان، مشاوره و راهنمایی، تفسیر قرآن، مسائل اجتماعی، ادبیات عرب، ادبیات فارسی، شعر و برنامه‌ریزی درسی است.
از سال ۱۳۴۳، یازده ساله بود قصه‌گویی را از مدرسه برای دوستانش شروع کرد تا اینکه سال ۱۳۵۰ بعد از ورود به حوزه این کار را در مساجد انجام داد. وی پس از انقلاب اسلامی ایران فعالیت‌هایش را جدی‌تر از قبل با برگزاری اردوهایی به نام سبزه و فعالیت در کانون توحید ادامه داد تا اینکه برای معلمان، روش تدریس می‌گفت.
راستگو سال‌ها مدیریت مرکز مربی کودکان در حوزه علمیه و همچنین به مدت ۳۵ سال اجرای برنامه‌های متعدد تلویزیونی برای کودکان را برعهده داشت. او پس از تحصیل علوم حوزوی تا خارج فقه و اصول به فعالیت در زمینه کلاس‌های ویژه کودکان و برپایی اردو پرداخت. راستگو در ده‌ها کشور آسیایی، آفریقایی و اروپایی به اجرای برنامه پرداخت.
محمدحسن راستگو در سال ۱۳۸۷ در گفت‌وگویی اعلام کرد که «مساله هورا و جیغ کشیدن و سوت و کف زدن در برنامه‌های کودک قابل پذیرش نیست. شاید بتوان از کف زدن با مسامحه گذشت، ولی در موارد دیگر باید تجدیدنظر شود، چرا که نادرستی آن مثل کراهت وجود مجسمه در مکان نماز گذاراست. (۱۳۳۲-۱۳۹۹)
محمدجعفر الهادی (خوشنویس)، نویسنده‌ای متفکر، مترجمی مسلط و عالمی ژرف‌اندیش
آذر: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خوشنویس، استاد حوزه علمیه قم و پژوهشگر و نویسنده علوم دینی ۱۳ آذر ۱۳۹۹ بر اثر عارضه قلبی درگذشت. مرحوم خوشنویس از درس خارج فقه و اصول را از محضر حضرت آیتالله گلپایگانی، آیتالله تبریزی، آیتالله وحید خراسانی، آیتالله مکارم شیرازی، آیتالله کوکبی و آیتالله سبحانی استفاده کرد.
از اوایل ورود به حوزه شریف قم به تدریس پرداخت و به تعلیم زبان عربی، فن نویسندگی معاصر، خطابه در کنار فقه، اصول، عقاید و تاریخ اسلامی مشغول شد. به علت تسلط ایشان در دو زبان عربی و فارسی هم در عراق (پیش از حکومت منفور بعث) و قبل از هجرت از عراق و پیش از سال‌های (۱۳۴۹-۱۳۵۴ ه. ش) از رادیوی سراسری عراق و همچنین در ایران (پس از انقلاب مبارک اسلامی) در کانال رادیویی ۱، ۲، ۳ فارسی و عربی سراسری و رادیوی قرآن و رادیوی محلی قم و اهواز و کیش و کردستان و سیستان و بلوچستان سخنرانی، میزگرد و مصاحبه‌های متعددی در مسائل گوناگون اسلامی و اجتماعی داشت، همچنین نظیر این برنامه‌ها از تلویزیون المنار حزب‌الله لبنان از وی پخش شده است.
تدریس در دانشکده شهید محلاتی سپاه قم به مدت چهار سال و مدتی در دانشگاه شریف صنعتی تهران و جامعه الزهراء قم و مؤسسه مذاهب اسلامی نیز از دیگر فعالیت‌های او بود. مرحوم الهادی در علومی چون حدیث و کلام و ملل و نحل صاحب‌نظر بود و در تأسیس مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه علمیه قم تلاش‌های بسیاری انجام داد و آثار گران‌قدری را نیز به رشته تحریر درآورده است. (۱۳۲۵-۱۳۹۹)
محمد یزدی، فقیه و مجاهد نستوه
آذر: آیتالله محمد یزدی، رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجلس خبرگان رهبری و یار دیرین امام و رهبری پس از عمری مجاهدت علمی و مبارزات انقلابی در ۱۹ آذرماه ۹۹ به دلیل کهولت سن و بیماری دستگاه گوارشی، در سن ۸۹ سالگی، دعوت حق را لبیک گفت.
آیتالله یزدی از بدو ورود به قم، در مدرسه فیضیه مستقر شد و با شرکت در دروس سطح، کتاب‌های رسائل، مکاسب و کفایه‌الاصول را به‌خوبی فراگرفت و در درس خارج علمای بزرگ حوزه، از جمله آیتالله بروجردی(ره)، آیتالله اراکی، آیتالله شیخ محمدتقی آملی، آیتالله شاهرودی و نیز یک دوره کامل در درس خارج امام خمینی(ره) شرکت کرد. تلاش علمی او در آن سال‌ها باعث شد تا بتواند از حضرت امام خمینی(ره) اجازه‌نامه اجتهاد دریافت کند.
یزدی، از آغازین روزهای تأسیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، با آن همکاری داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره در خدمت نظام و بازوی توانای امام و رهبری بود و در سمت‌های: رئیس دفتر امام (ره) در قم، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی، نمایندگی مجلس شورای اسلامی دو دوره از قم و تهران، رئیس دادگاه انقلاب و قم، عضو شورای نگهبان، ریاست قوه قضاییه دو دوره ۵ ساله، نماینده خبرگان رهبری از تهران خوش درخشید. از ایشان تألیفات فراوان و ارزشمندی بر جای مانده است. (۱۳۱۰-۱۳۹۹)
محمدتقی مصباح یزدی، فقیه فیلسوف و مجاهد انقلاب
دی: آیتالله محمدتقی مصباح یزدی، بنیان‌گذار و رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، نماینده منتخب مردم استان خراسان رضوی در مجلس خبرگان رهبری، عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس سابق شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) که به دلیل تشدید بیماری به یکی از بیمارستان‌های تهران منتقل شده بود، پس از عمری مجاهدت در مسیر اسلام و انقلاب در ۱۲ دی‌ماه ۹۹ دارفانی را وداع گفت.
آیتالله مصباح یزدی آثار متعددی درباره علوم اسلامی از جمله تفسیر، فلسفه و معارف اسلامی دارد و کتاب‌های «آموزش فلسفه»، «اخلاق در قرآن» و «نظریه سیاسی اسلام» از جمله آثار اوست. این استاد برجسته حوزه علمیه قم از مهمترین نظریه‌پردازان و مدافعان نظریه ولایت مطلقه فقیه در ایران به‌حساب می‌آمد.
حملات سنگین و بی‌وقفه جبهه ضد انقلاب و معاندین به این سنگربان سترگ معارف دینی و انقلابی تنها به جرم استقامت، اخلاص، روشنگری و فداکاریش در مسیر ولایت و رهبری، هرگز نتوانست لحظه‌ای او را در پیمودن این راه سخت ولی پر برکت دچار تردید کند. (۱۳۱۳-۱۳۹۹)
سیدجواد مظلومی؛ خادم القرآن
بهمن: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدجواد مظلومی، معاون بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری پس از دوره‌ای بیماری به دلیل ابتلاء به سرطان ریه یازدهم بهمن‌ماه ۹۹ در یکی از بیمارستان‌های تهران دارفانی را وداع گفت.
سید جواد مظلومی در سال ۱۳۶۱ وارد حوزه علمیه قم شد. او از سال ۱۳۷۱ به تحصیل در درس خارج فقه و اصول اشتغال داشت و مدرک دکتری فلسفه تطبیقی را از دانشگاه قم به دست آورد.
وی از جمله فعالان قرآنی بود که در جبهه در دوران دفاع مقدس حضور بسیجی و داوطلبانه داشت و همچنین و از شاگردان آیتالله جواد تبریزی به شمار می‌رفت که در طول سالیان عمر بابرکتش در دوره اول شورای عالی فضای مجازی عضو این شورا و در دوره جدید مدیریت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به سمت مشاور رئیس این مجموعه منصوب شد.
مظلومی همزمان با تحصیل، تدریس ادبیات، فقه و فلسفه را در حوزه تخصصی در دانشگاه انجام می‌داد و تسلط خوبی به زبان‌های انگلیسی، عربی و آذری داشت و از فعالان تبلیغی در حوزه بین‌الملل از جمله در شرق آسیا و اروپا به شمار می‌رفت.
او به‌واسطه تلاش مستمر در تولید نرم‌افزارهای قرآنی از جمله «نورالجنان» و «جامع‌الاحادیث» به‌همراه «رضا آسیابانی» در سال ۱۳۸۰ شمسی توسط مرکز هماهنگی، توسعه و ترویج فعالیت‌های قرآنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان خادم القرآن انتخاب شد.
مظلومی از سال ۱۳۸۸ مسئولیت معاونت امور فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری را بر عهده داشت و در سال ۱۳۹۸ به‌عنوان معاون امور بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری، منصوب شد. (۱۳۴۳-۱۳۹۹)
عبدالله نظری، خادم شریعت
بهمن: آیتالله عبدالله نظری (خادم الشریعه) از مبارزان صدیق نهضت انقلاب اسلامی که عمر با برکت خود را در راه اعتلای دین، انقلاب، نظام اسلامی و خدمت به مردم صرف کرد، از چهارم بهمن‌ماه به دلیل بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد، ظهر یکشنبه ۱۲ بهمن‌ماه ۹۹ در سن ۸۸ سالگی به دیار معبود خود شتافت.
این عالم وارسته از شاگردان برجسته آیتالله بروجردی و امام خمینی (ره) بود که دروس فقه و اصول را به مدت هشت سال از محضر این بزرگان آموخت. او که از شاگردان حلقه درس امام خمینی (ره) بود از همان روزهای اولیۀ آغاز نهضت روحانیت شیعه در سال ۴۱ – ۴۲، جزو پیشتازان و پایه‌گذاران نهضت به‌ویژه در سطح مازندران بود.
مسؤولیت هماهنگی علما آن عصر مازندران با خیزش انقلابی حوزۀ علمیّه قم به رهبری مراجع عظام تقلید آن زمان مخصوصاً حضرت امام خمینی (ره)، تنظیم و امضا اعلامیّه‌ها و بیانیّه‌ها و تلگراف اعتراض آمیز و روشنگر بر علیه دستگاه سلطنت که از طرف مدرّسین و بزرگان حوزه علمیّه قم صادر می‌شد، جهت دادن به فضلاء و طلّاب جوان و مبارز آن دوران حوزه تا پیروزی انقلاب، مشاوره و همکاری با بزرگان و زبدگان انقلاب از جمله فعالیت‌ها و اقدامات این عالم پارسا در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود.
آیتالله نظری خادم الشریعه در سال‌های ۴۷ – ۴۸ شمسی بنا به دعوت علما و مؤمنین شهرستان ساری و به جهت ضرورت امر تبلیغ و ارشاد و هدایت و پیگیری امر نهضت روحانیّت در ساری مستقر شد و اقامۀ جماعت و پایه‌گذاری جلسات مذهبی مخصوصاً دهه غدیر از اثرات ماندگار این رجل ولایی به شمار می‌رود.
خادم الشریعه در اوج کشتارها و در بحبوحۀ انقلاب، پیام همبستگی مردم و عشایر سوادکوه را به محضر امام امّت در نوفلوشاتو پاریس رساندند و امام راحل طی نامه‌ای از این امر تشکر فرمودند و تقدیر خود را ابلاغ کردند. (۱۳۱۱-۱۳۹۹)
سید محمد ضیاءآبادی؛ استاد اخلاق و عالم برجسته تهران
بهمن: آیتالله سید محمد ضیاءآبادی، مفسر قرآن کریم، استاد اخلاق و از علمای برجسته تهران ۲۰ بهمن در سن ۹۲ سالگی دعوت حق را لبیک گفت. این استاد تفسیر و اخلاق از شاگردان آیتالله بروجردی، امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی بود که جلسات تفسیر و اخلاق وی در مسجد علی بن الحسین (ع) دربند برگزار می‌شد. وی از روحانیون و مبلغان موفق در امر وعظ و تبلیغ در تهران بود و مشتاقان زیادی داشت.
ضیاءآبادی در سال ۱۳۴۰ و بعد از رحلت آیتالله بروجردی به تهران مهاجرت کرد. بعد از اقامت در تهران آیتالله مجتهدی تهرانی از وی دعوت کرد برای طلاب مدرسه علمیه تحت مدیریتش تدریس کند. او بیش از ۴۰ سال است در این حوزه به تدریس علوم اسلامی شامل مطول، معالم، لمعتین، رسایل و مکاسب و کفایه الاصول پرداخت.
از این استاد اخلاق تهران آثاری مانند توسل، امامت، حج برنامه تکامل و توبه نگاشته و تفسیر برخی از سوره‌های قرآن مانند انفال، یونس و توبه را منتشر کرده است. جلسات سخنرانی او که در طول ۱۵ سال برگزار شده، در مجموعه‌ای به نام صفیر ولایت به چاپ رسیده است. (۱۳۰۷-۱۳۹۹)
سید محمدحسین حسینی زابلی، استاد مبرز اخلاق
اسفند: آیتالله سید محمدحسین حسینی زابلی، از استادان مبرز اخلاق حوزه علمیه بود. وی سابقه بیماری عارضه قلبی و دیابت داشت که جمعه، اول اسفندماه ۹۹ در بیمارستان میلاد درگذشت.
حسینی زابلی هر چند در ۲۰ سالگی و در شهر مقدس قم به کسوت روحانیت درآمد و ملبس شد، اما دوران شکوفایی علمی او در نجف و در خدمت اساتیدی همچون حضرت امام (ره)، آیتالله خویی (ره)، آیتالله سیستانی و … رقم خورد.
ایشان که خود به برکت عنایت اهل‌بیت علیهم‌السلام دارای سیر و سلوک و صفای باطن ویژه بود، از محضر اساتیدی همچون مرحوم آیتالله بهاءالدینی، مرحوم آیتالله شیخ حسنعلی نجابت و مرحوم آیتالله حسین فاطمی نیز بهره برده بود.
سید رضی مرعشی، فقیه متقی
اسفند: آیتالله سید رضی مرعشی، از علمای حوزه علمیه نجف و کربلا پس از سال‌ها تلاش برای ترویج معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام ۲۳ اسفندماه، دار دنیا را وداع و به ملکوت پیوست. آن مرحوم در هفتم ربیع‌الاول سال ۱۳۵۶ در نجف متولد شد و در سال ۱۳۶۶ هجری قمری وارد حوزه علمیه شد و مقدمات را در سال ۱۳۷۰ به پایان رساند و در آغاز سال ۱۳۸۰ به مطالعه سطوح پرداخت.
مرعشی پس از اتمام آن به مدت ۳۰ سال تا سال ۱۴۱۰ در درس خارج فقه شرکت کرد و از اساتیدی چون آیتالله سید محسن حکیم و آیتالله سید ابوالقاسم خویی بهره برد و همچنین دو سال در درس امام خمینی و آیتالله شیخ حسین حلی حضور داشت.
ایشان سال‌ها به تدریس علوم دینی اشتغال داشت و حدود هفت دوره درس کفایه و مکاسب را برای طلاب تدریس کرد و تقریرات حضرت آیتالله خویی را نوشت. آیتالله سید رضی مرعشی به ورع و تقوا شناخته می‌شد و به مجالس تعظیم شعائر و ذکر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و زیارت مشاهد مشرفه اهتمام داشت. (۱۳۱۵-۱۳۹۹)
سید هادی خسروشاهی، استاد مکتب تقریب و نماد رواداری
(اسفند ۹۸): حجت‌الاسلام والمسلمین سیدهادی خسروشاهی، محقق، نویسنده و مورّخ معاصر، پس از سال‌ها مجاهدت و کوشش در راه اعتلای دین، هشتم اسفند ۹۸ در بیمارستان مسیح دانشوری، در سن ۸۱ سالگی به خاطر ابتلا به ویروس کرونا جان به جان‌آفرین تسلیم کرد. او از چهره‌های برجسته حوزه علمیه قم بود و فعالیت‌های علمی و سیاسی مهمی از دوران پیش از انقلاب تا سال‌های اخیر در کارنامه خود داشت.
خسروشاهی از تاریخ‌نگاران نهضت‌های اسلامی و از پیشگامان فعالیت‌های بین‌الملل در حوزه‌های علمیه در تاریخ معاصر است که توانست با تحقیق، پژوهش، تألیف و ارتباط با اندیشمندان و مطبوعات جهان اسلام در پاسداری از اندیشه اسلامی و روشنگری نسل جوان تأثیر بسزایی داشته باشد. او سفرهای مهمی به خارج از کشور داشت و در مجامع فکری و همایش‌های اندیشه‌ای از جمله در «ملتقی الفکر الاسلامی» الجزایر به‌صورت متوالی شرکت می‌کرد و از اندیشه ناب سخن می‌گفت. وی بعدها در عرصه دیپلماسی و در قامت نماینده کشورمان در واتیکان و قاهره نیز به ایفای نقش پرداخت.
تألیفات و آثار وی به زبان فارسی و عربی (علاوه بر صدها مقاله در نشریات اسلامی ایران و جهان اسلام) منتشر شده است. آثار وی که بالغ بر هشتاد جلد می‌شود، بیش از چهل جلد آن‌ها تاکنون بارها در داخل و خارج کشور چاپ شده است. علاوه بر تألیفات و ترجمه‌ها، ۱۲۰ جلد کتاب دیگر نیز با تحقیق، توضیح و یا مقدمه و اشراف ایشان در ایران، ایتالیا و مصر چاپ و منتشر شده است. (۱۳۱۷-۱۳۹۸)
سید هاشم بطحایی، محقق حوزه و دانشگاه
(اسفند ۹۸): آیتالله سید هاشم بطحایی، نماینده تهران در مجلس خبرگان رهبری هم گرفتار کرونا شد و جان خود را از دست داد. او از روز ۲۴ اسفند ۹۸ در بخش مراقبتهای ویژه بیمارستان بهشتی قم به خاطر ابتلا به ویروس کرونا بستری شد و در هنگام درگذشت ۷۸ سال داشت. وی در سال ۱۳۳۵ جهت فراگیری علوم دینی وارد حوزه علمیه قم شد. در کنار تحصیل علوم حوزوی، تحصیلات کلاسیک خود را نیز ادامه داد.
وی در سال ۱۳۴۰ دیپلم گرفت و در سال ۱۳۴۱ در رشته فلسفه دانشگاه تهران پذیرفته شد و موفق به کسب مدرک کارشناسی‌ارشد، شد. پس از سپری کردن خدمت وظیفه مجدداً به حوزه علمیه برگشته و ضمن استخدام در آموزش و پرورش قم در سمت دبیری در حوزه علمیه مشغول به ادامه تحصیل شد و از کلاس درس حضرت امام (ره) و آیات عظام سید محمدرضا گلپایگانی، هاشم آملی و علامه طباطبایی به مدت ۲۷ سال استفاده کرد.
بطحایی در سال ۱۳۵۵ برای گرفتن دکتری در رشته فلسفه به مصر رفته و در سال ۱۳۶۰ در رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشگاه تهران با مدرک دکتری فارغ التحصیل شد. در سال ۱۳۶۵ از آموزش و پرورش به آموزش عالی منتقل شد و در گروه حقوق مجتمع آموزش عالی قم، مشغول تدریس بود. بطحایی در کنار تدریس در دانشگاه، در حوزه علمیه قم به تدریس درس خارج در بحث‌های قضاء، شهادت، حدود، دیات و عقود تملیکی اشتغال داشت. (۱۳۲۰-۱۳۹۸)
ابوالحسن نوری مهری، نخستین امام‌جمعه جانباز کشور
(اسفند ۹۸) آیتالله ابوالحسن نوری مهری، امام‌جمعه پیشین خرمشهر بعد از تحمل سال‌ها بیماری، ۲۹ اسفند ۹۸ به علت کهولت سن در بیمارستانی در قم درگذشت. ایشان تحصیلات حوزوی خود را در نجف اشرف گذارند و شاگرد علمایی همچون امام خمینی (ره)، آیتالله لنکرانی، آیتالله صدرالدین بادکوبه‌ای و آیتالله خوئی بود.
وی در دوران دفاع مقدس به همراه شهید مصباحی ستاد رزمندگان مسلمان را راه‌اندازی کرد و به مقابله مستقیم با دشمن بعثی در خرمشهر پرداخت و در جریان مجاهدتهای خود اسیر و جانباز شد.
نوری مهر، در سال ۶۲ به‌فرمان امام خمینی به امامت جمعه خرمشهر منصوب شد و بعد از بمباران فاو و تعطیلی نماز جمعه خرمشهر در سال ۶۴ امام‌جمعه خرمشهر بود. وی در سال‌های ۶۵ تا ۶۶، مسئول اعزام روحانیون مجاهد بود و بار دیگر در سال ۶۶ تا ۶۹ به حکم رهبری مسئولیت امام‌جمعه خرمشهر را عهده‌دار شد. گفتنی است، حجت‌الاسلام سید عبدالنبی موسوی‌فرد نماینده ولی فقیه در خوزستان و امام‌جمعه اهواز داماد آیتالله سید ابوالحسن نوری است. (۱۳۱۸-۱۳۹۹)
یادآوری می‌شود، آیتالله محسن حبیبی تولیت مدرسه علمیه آیتالله مجتهدی؛ آیتالله رضا محمدی لنگرودی از شاگردان امام خمینی (ره) و آیتالله بهجت (ره)؛ حجت‌الاسلام اکبر دهقان نویسنده و استاد تفسیر حوزه علمیه قم؛ حجت‌الاسلام جمال خلیلیان استاد اقتصاد و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)؛ حجت‌الاسلام علی خلفی معاون قضایی قوه قضائیه؛ حجت‌الاسلام حسن‌آقا حسینی طباطبایی از نمایندگان ادوار اول، دوم، چهارم و هفتم مجلس؛ حجت‌الاسلام سید محمدعلی شهیدی رئیس سابق بنیاد شهید؛ حجت‌الاسلام محمدجواد آیتاللهی امام‌جمعه موقت یزد؛ حجت‌الاسلام سیدعلی سیدین امام‌جمعه کیش، حجت‌الاسلام علیرضا صفایی حائری امام‌جمعه میناب؛ حجت‌الاسلام غلامرضا شفیعزاده رئیس سازمان بسیج اساتید و طلاب؛ حجت‌الاسلام احمدی خسروی از مبلغان جهادی حوزه علمیه قم و سیدمجتبی فاضلی خواهرزاده و مسئول اجرایی و مالی دفتر آیتالله موسی شبیری زنجانی؛ از جمله افرادی دیگری بودند که از اسفند ۹۸ تا ۹۹ به دیار باقی شتافتند.
