شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه از دید بنده نهج‌البلاغه کتاب تراز شیعه، قرائت انسانی از حکومت و تفسیر اهل بیت(ع) از اسلام و قرآن است، بیان کرد: نهج‌البلاغه را باید در میان همه کتب حدیثی ممتازترین آنها تلقی کرد؛ زیرا ویژگی‌هایی دارد که در سایر کتب حدیثی وجود ندارد
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، در نشست «نهج‌البلاغه؛ کتاب تراز شیعه» که از سوی پژوهشکده اندیشه دینی معاصر برگزار شد، گفت: برخی از عموم تصور می‌کنند که نهج‌البلاغه را خود امام علی(ع) نوشته‌اند، ولی این کتاب در قرن چهارم توسط سیدرضی نوشته شده است و کتاب حدیثی محسوب می‌شود.
وی افزود: قبل از نوشته شدن نهج‌البلاغه از سوی سیدرضی کتاب‌های بلندمرتبه دیگری مانند اصول اربعه، کافی، من لا یحضر الفقیه، تهذیب و استبصار نوشته شده بود، ولی رجوع به این کتاب از همه بیشتر بوده و باید آن را کتاب تراز شیعه نامید.
نهج‌البلاغه ویژگی‌هایی دارد که در سایر کتب حدیثی وجود ندارد
مهریزی با بیان اینکه از دید بنده نهج‌البلاغه کتاب تراز شیعه، قرائت انسانی از حکومت و تفسیر اهل بیت(ع) از اسلام و قرآن است، بیان کرد: نهج‌البلاغه را باید در میان همه کتب حدیثی ممتازترین آنها تلقی کرد؛ زیرا ویژگی‌هایی دارد که در سایر کتب حدیثی وجود ندارد؛ کتب حدیثی عمدتاً مطالب تقطیع شده را در خود جمع کرده و بریده سخنان ائمه(ع) است و محدثان بر حسب علائق و سلیقه خود بریده و تقطیع کرده‌اند؛ مثلاً نویسنده چون قصد داشته مطالب را موضوعی ارائه دهد، از هر متنی جمله‌هایی را انتخاب کرده و به تناسب موضوع آن را کنار هم قرار می‌دهد.
وی بیان کرد: مجموعه تبیان برگرفته از صحیفه امام تألیف شده است و غالب کتب روایی ما هم مانند تبیان است که از صحیفه امام منتخب شده است، ولی سید رضی قصد تقطیع سخنان امام را نداشته است؛ لذا متن‌های تقریباً کامل ارائه کرده است گرچه آن همه سخنرانی کامل نیست، ولی همانند روایات تقطیع شده هم نیست؛ نهج‌البلاغه به زمان صدور و کلمات اولیه نزدیکتر است و صحیفه سجادیه هم این ویژگی را دارد.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه یکی از پژوهش‌های جدی و لازم در حوزه حدیث تلاش برای بازیابی متون اولیه در نهج‌البلاغه است، اضافه کرد: ویژگی دیگر نهج‌البلاغه آن است که مطالب این کتاب شریف همراه با میدان عمل و شرایط رخ داده بیان شده است؛ خیلی‌ها حرف زیبا می‌زنند، ولی اینکه کلمات زیبا را در حکومت، جنگ، صلح و میدان بر زبان آورده شود و خود شخص هم عالم به این سخنان باشد مهم است؛ امام علی(ع) مخالفان زیادی داشت، ولی کسی نگفته این حرف‌هایی که امام زده خودش به آن عمل نکرده است.
مهریزی بیان کرد: در طول تاریخ با اینکه امام رقبای سرسختی داشته است، ولی کسی از ایشان ایراد نگرفته که اگر امام در باب آزادی مخالف و عقاید دیگران سخنی گفته که خودش رعایت نکرده است یا از فرماندهانشان نخواسته آن را عمل کنند. سخنان و آموزه‌های عالی در صحنه عمل تحقق یافته است.
نهج‌البلاغه یک دوره گزارش تاریخ
وی اضافه کرد: نهج‌البلاغه یک دوره تاریخ اسلام از قبل بعثت پیامبر(ص) تا دوره حکومت خودشان است؛ دوره جاهلیت، دوره رسول الله(ص) و قضایای بعد از رحلت پیامبر(ص) و دوره عثمان به لحاظ تاریخی بیان شده و گزارشی از جامعه‌شناسی و روحیات و خلق و خوی مردم در آن چند دهه بیان شده است که منصفانه و عادلانه است؛ البته عادلانه از دید دیگران وگرنه از نگاه ما شیعیان که امام معصوم هستند، این تعبیر جالبی نیست.
مهریزی بیان کرد: این کتاب از شکل‌گیری تا دوره معاصر مورد توجه علمای اهل تسنن بوده و اجازات مختلفی را عالمان اهل تسنن نسبت به این کتاب دارند؛ نسخه‌های متعدد و شروح متعدد از قبل تاکنون بر این کتاب نوشته شده است؛ از شرح ابن ابی‌الحدید گرفته تا عبده و صبحی صالح؛ عالمان اهل تسنن اقبالی که نسبت به این کتاب داشته و دارند، نسبت به مطالب خلفای خود ندارند. همچنین نقدهایی که نوشته‌اند نشانه تأثیرگذاری نهج‌البلاغه است؛ زیرا وقتی چیزی نقد می‌شود که مورد اهتمام و تأثیرگذاری باشد وگرنه حرف و سخن معمولی که مورد توجه و نقد نیست.
وی اضافه کرد: از دوره‌های اولیه نهج‌البلاغه مورد نقد بوده است؛ اینکه همه سخنان از امام علی(ع) است یا خیر و نویسنده آن سیدرضی و یا سیدمرتضی است بحث شده است؛ این کتاب منبع تاریخی است که از منظر آنها منصفانه است؛ امام اختلافات را گزارش کرده به گونه‌ای که آنها آن را منصفانه می‌دانند.
مهریزی با بیان اینکه نهج‌البلاغه دارای مطالب امروزی است، تصریح کرد: محمدعبده می‌گوید که اگر جوانان بخواهند روح حیات و جنبش در آنها دمیده شود، باید با این کتاب آشنا شوند، لذا بر آن تعلیقه زده و در نشر آن کوشیده است و این امتیازات در کنار فصاحت و بلاغت آن قابل توجه است.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به قرائت انسانی از حکومت در نهج‌البلاغه، اظهار کرد: اگر رویکردها به حکومت را دسته‌بندی کنیم سه رویکرد به آن وجود دارد؛ رویکرد سیاسی، تمدنی و انسانی؛ رویکردهای سیاسی در حکومت‌های دیکتاتوری وجود دارد و الان هم در دنیا کم نیست که تلاش دولتمردان حفظ اقتدار و قدرت حکومت است؛ مدل دیگر رویکرد تمدنی است؛ اینکه حاکمان در تلاش هستند تا عمران و آبادانی ایجاد کرده و رفاه برای مردم به ارمغان بیاورند، توسعه اقتصادی و جغرافیایی بدهند و به مسائل پزشکی و نظامی و … بها می‌دهند.
رویکرد انسانی به حکومت
وی افزود: رویکرد سوم که در نهج‌البلاغه دیده می‌شود رویکرد انسانی به حکومت است؛ یعنی در این رویکرد نگاه تمدنی و آبادانی و قدرت دفاعی مطرح است، ولی اخلاق‌محور همه امور است؛ امام(ع) در نامه ۵۳ بر این مسئله تأکید دارند؛ امام(ع) قصد دارد خروجی حکومت، اباذر، سلمان، حسن و حسین باشد و نه برج میلاد و امثال آن؛ از دید ایشان اگر حاکم اخلاق را بر سیاست و قدرت حاکم کند، مهم است و در جای‌جای نهج‌البلاغه این مسئله دیده می‌شود.
مهریزی اضافه کرد: به مامور مالیات فرموده‌اند که مردم را انسان حساب و احترامشان را حفظ کنید؛ خیلی از سازمان‌های مالیاتی شهروندان را دزد می‌دانند و تلاششان این است که جلوی فرار مالیاتی را بگیرند، ولی امام علی(ع) فرمودند: وقتی قصد گرفتن مالیات دارید بیرون شهر بایستید و اعلام کنید هر کس حق خدا در اموالش هست خودش پرداخت کند و هر مقداری که اعلام کرد همان را ملاک قرار دهید و کرامت آنها را حفظ می‌کرد.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث گفت: به تعبیر برخی علت اینکه حکومت امام علی دوام نیاورد برای این بود که خواستند اخلاق حاکم باشد، لذا عزل و توبیخ و سرزنش کردند و به مردم هم تشر زدند که اینطور دنبال حاکم راه نیفتند؛ در این نگاه انسان‌ها ابزار برای خواسته‌های حکومت نیستند.
تفسیر اهل بیت(ع) از اسلام در نهج‌البلاغه
وی با بیان اینکه نهج‌البلاغه تفسیر اهل بیت از قرآن و اسلام است، افزود: پیامبر بارها فرمودند جامعه‌ای که در آن ضعیف نتواند به انسانی به حق خود برسد اسلامی و انسانی نیست؛ امام به مالک هشدار می‌دهد که جامعه باید این طور باشد وگرنه اگر کسی برای رسیدن به حق خود بخواهد پول خرج کند و رشوه بدهد این جامعه ارزشی و دینی نیست؛ ما صرفا با آمار کسانی که شب قدر در مراسم حضور دارند نمی‌توانیم جامعه را ارزشگذزاری کنیم، جامعه‌ای که ضعیف در آن به حق خود نرسد ارزشی نیست.
مهریزی تأکید کرد: امام در نامه ۵۳ فرمودند: الناس صنفان …؛ مردم یا هم کیش تو و یا همتای انسانی تو هستند؛ حقوق انسانی در اعلا درجه مورد توجه هست؛ نکته دیگر اینکه هیچ هدفی، وسیله را توجیه نمی‌کند یعنی ما نمی‌توانیم به اهداف مقدس با هر ابزاری برسیم؛ کسی که با ابزار بد به نتیجه برسد شکست خورده است؛ کسی که با بهتان و زیرآب زدن و توهین و فریب بخواهد به جایی برسد بازنده است؛ فرمودند: اگر تمام آسمان و زمین را به من بدهند که با جور یک دانه گندمی را از دهان یک مورچه بگیرم نمی‌کنم؛ این نگاه انسانی به حکومت است.
نفی سب دشمن در جنگ
وی اضافه کرد: امام علی(ع) در مواجهه با دشمنانش در نامه ۲۰۶ نهج‌البلاغه فرموده‌اند: در صفین دیدند که لشکریانشان به طرف مقابل فحش و سبّ می‌دهند ولی امام فرمودند من سبابین را دوست ندارم، امام می‌فرمایند: خدایا خون ما و خون دشمنان ما را حفظ کن و کاری کن که خونی ریخته نشود و بین ما را اصلاح کن، آنها را به راه راست هدایت کن؛ این مواجهه با دشمن در میدان نبرد است.
مهریزی افزود: در نامه ۱۴ نهج‌البلاغه در مورد جنگ فرموده‌اند: اول اینکه شروع کننده جنگ نباشید، اگر دشمن شکست خوردند در حال فرار آنها را از پشت نزنید، مجروحان را نکشید و به زنان و کودکان آسیب نرسانید؛ این مطالب همین امروز هم در سازمان ملل به عنوان منشور جهانی مورد قبول است؛ حقوق حیوانات و محیط زیست هم در نامه ۲۵ مورد تاکید است؛ امام فرمودند: حیوانات را در گرما راه نبرید، اگر شیر به بچه می‌دهند همه شیر آنها را برای خود ندوشید، از مزارع و کشتزارها نروید؛ همچنین فرمودند: دشمن ظالم و یاور مظلوم باشید یعنی دل انسان نباید با ظلم باشد و قلبش باید برای مظلوم بتپد و هر مقدار میتواند با ظلم ستیز داشته باشد.
وی افزود: حضرت نگاه توسعه‌ای جغرافیایی در دوره حکومتشان بر خلاف کاری که خلفا کردند نداشتند؛ گاهی برخی مطالب جعلی وارد آثار فقهی ما شده اینکه قصد دارند کشورگشایی خلفا را از نگاه امام مشروع جلوه بدهند؛ لذا برخی گفته‌اند سالی یکبار جهاد ابتدایی لازم است در صورتی که امام علی(ع) این مسیر را نرفتند.
منبع: ایکنا
