خروج از مکه بعد از عمره تمتع و تعیین محدوده آن

نقطه ثقل کلام ارائه دهنده، اثبات ارشادی بودن نهی از خروج در روایات بود و این ادعا با شواهدی از روایات مختلف وارد در این زمینه مورد اثبات قرار گرفت.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «خروج از مکه بعد از عمره تمتع و تعیین محدوده آن» با ارائه حجت‌الاسلام دکتر مهدی ساجدی (عضو گروه فقه پژوهشکده حج و زیارت) در قالب کرسی ترویجی، در پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد. در این جلسه حجت‌الاسلام غلامرضا رضایی به عنوان ناقد و حجت‌الاسلام دکتر محمدسعید نجاتی به عنوان دبیر علمی حضور داشتند.

در ابتدای این نشست ساجدی به عنوان ارائه دهنده بحث گفت: با توجه به اینکه بین عمره و حج تمتع می‌تواند زمانی در حدود یک یا دو ماه یا کمی کمتر و بیشتر فاصله شود، گاهی ممکن است اتفاق افتد که مکلف بخواهد بعد از ادای عمره تمتع از مکه خارج شود؛ اما شارع، عمره‌گزار را از خروج از مکه پس از انجام عمره تمتع منع نموده است. با توجه به این نهی لازم است سه موضوع بررسی شود.

وی در ادامه در توضیح این سه موضوع گفت:اولین مسئله این است که منظور از خروج چه خروجی است؟ یعنی لازم است روشن شود محل بحث، صرف خروج از مکه است ولو اینکه مکلف به فاصله اندکی در حد چند ساعت از مکه خارج‌شده و دوباره برگردد یا خروجی مدنظر است که مکلف نیت بازگشت دارد، اما چون در همان ماه خروج، بازنگشته نیازمند احرام و انجام مجدد عمره است یا خروج موردبحث خروجی است که مکلف بخواهد به عمره‌ای که انجام داده اکتفا کند و آن را عمره مفرده قرار داده و به شهر خود بازگردد.

ساجدی، دومین موضوع را این مئسله دانستند که نهی از خروج از مکه مولوی است یا ارشادی؟ وی گفت: اگر قائل شویم نهی موجود در روایات، ارشادی است(ارشاد به شرطیت اتصال عمره تمتع به حج تمتع) بدین معناست که مکلف با خروج از مکه بعد از عمره تمتع مرتکب حرامی نشده و فقط نهی از این باب است که حج تمتع او از دست نرود چه اینکه در صورت نرسیدن به حج، عمره تمتع انجام شده توسط مکلف به عمره مفرده تبدیل می گردد.

عضو گروه فقه و حقوق و پژوهشکده حج و زیارت سومین مطلب را یافتن پاسخ این پرسش دانستند که با فرض مولوی بودن نهی، محدوده مکه چگونه تعیین می گردد؟ ایشان معتقد بودند : در زمان حاضر، شهر مکه مانند بسیاری دیگر از شهرها، توسعه‌یافته و تا سرزمین منا، کوه نور و کوه مشتمل بر غار ثور امتداد یافته است و متولیان این شهر مقدس جهت سهولت در امر تردد، خیابان‌های متعددی احداث نموده‌اند که برخی از آن‌ها از شهر بیرون رفته و به‌صورت کمربندی، دونقطه از شهر را به هم متصل ساخته است. در این صورت در فرضی که خارج شدن از مکه جایز نباشد این سؤال مطرح می‌شود که محدوده‌ای که خروج از آن جایز نیست، محدوده قدیم مکه است یا قسمت‌های توسعه‌یافته کنونی را نیز شامل می‌شود.

نقطه ثقل کلام ارائه دهنده، اثبات ارشادی بودن نهی از خروج در روایات بود و این ادعا با شواهدی از روایات مختلف وارد در این زمینه مورد اثبات قرار گرفت.

در ادامه جلسه، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا رضایی به عنوان مطالبی بیان کرد و گفت: با توجه به عبارات مختلفی که ارائه دهنده از روایات نقل نمود چنین استفاده می شود که هدف ارائه دهنده اثبات این مطلب است که روایات می گوید این عمره ای که به نیت تمتع انجام شده با فرض بیرون رفتن از مکه و لزوم انجام عمره بعدی، تفاوتی با آن دارد در حالی که به نظر می رسد عمره تمتع انجام شده موضوعیت داشته و نباید از آن دست کشید.

عضو گروه کلام پژوهشکده حج و زیارت گفت: از روایات استفاده می شود که عمره تمتع جزئی از حج است و به همین دلیل نباید از آن دست کشید. در روایات چنین آمده که مکلف با احرام حج از مکه بیرون برود آنهم اگر حاجتی بود و مطلق هم آمده بدون اینکه بین زمان بیرون رفتن تا زمان حج فاصله زیاد یا کم باشد و این یعنی اتصال عمره تمتع با حج تمتع نباید از بین رود.

وی در ادامه بیان کرد:از طرفی ارشادی بودن به معنای این است که مطلب با کمک عقل قابل فهم است در حالی که لزوم اتصال عمره تمتع به حج با عقل قابل فهم نیست.

رضایی در پایان گفت: در روایات هم از کلمه «محتبس» در مورد عمره گزار تمتع استفاده شده و همین کلمه دال بر شرطیت اتصال است و اگر خروج حرام نبود با عبارتی مثل «لاینبغی» از خروج نهی صورت می گرفت.

در ادامه جلسه، دکتر ساجدی هیچ یک از نقدها را وارد ندانست و معتقد بود تاکید بر اتصال عمره تمتع به حج تمتع در واقع همان ادعای ارشادی بودن نهی را اثبات می کند نه مولوی بودن را و نهی از خروج به دلیل موضوعیت داشتن خروج نیست بلکه به دلیل تاکید بر لزوم اتصال عمره تمتع به حج تمتع و عدم غفلت از آن است.

وی گفت: با فرض پذیرش مولویت نهی های موجود به نظر می رسد فقیه بتواند با استفاده از روایات باب قصر نماز، محدوده شهر مکه را معین کند که عبارت باشد از خانه های مسکونی شهر تا هرکجا که امتداد یابند.