تازه های نشر فقهی و اصولی

«اصل احتیاط» یکی از اصول مهم حقوقی است که در دهه های اخیر حقوقدانان از آن سخن به میان آورده اند و قوانین داخلی و بین المللی و رویه قضایی بعضی از کشورها را تحت تاثیر قرار داده است. ضرورت حفظ محیط زیست و حیات انسانی باعث گردید، خردمندان در پی احتراز از خطرات احتمالی باشند که ممکن است در اثر اقدامات بی باکانه بشر امروزی به بار آید. این نگرانی، بیشتر از آنجا ناشی می شود که توسعه ظاهری پاره ای از علوم در حوزه های صنعت، پزشکی، غذایی، کشاورزی و ... همگان را متحیر و به نتایج حاصل از آن مفتون کرده است. در این میان، هستند دانایانی که نگاه آنان معطوف به افق های دوردست است و از این تصرفات لجام گسیخته، در محیط زیست و حیات انسانی، بیمناک گردیده اند.

این نتیجه به دست آمد که هم در حوزه علمیه نجف و هم در حوزه علمیه قم، مکتب های فقهی به رویکرد حکومتی و کارکرد حکومتی گرایش پیدا کرده اند و بر اساس همین نگرش، حقوق امام را تامین کننده بخشی از هزینه های حکومت اسلامی دانسته اند. امام خمینی آغازگر رویکرد حکومتی به فقه بود و برخی از شاگردان ایشان از این رویکرد پیروی کردند و این گرایش در حوزه علمیه نجف نیز نضج پیدا کرد و شهید صدر به این نظر متمایل شدند و این رویکرد توسط شاگردان ایشان توسعه یافت.

یکی از شرایط صحت دادوستد نبود غرر در ارکان معامله است و در صورت تحقق چنین حالتی، معامله باطل می گردد. چون در روایات واردشده از پیشوایان دین، از عقد غرری نهی است و نهی از غرر در معاملات موجب بطلان آن می شود؛ یعنی چنانچه در معامله نسبت به نهی واردشده، توجه نشود و به مقتضای آن عمل نگردد، آن معامله باطل بوده و ترتیب اثری به آن داده نمی شود. بیمه هم یک عقد مشروع، مستقل و لازم­الوفاء است که امکان تحقق غرر در آن وجود دارد؛ چراکه امکان ایمن نبودن از ضرر در آن برای متعاقدین وجود دارد

نویسندگان در این پژوهش، با بررسی آرای مختلف به این نتیجه رسیده­اند که صاحبان اسپرم و تخمک، والدین واقعی کودک هستند و صاحب رحم در حکم مادر رضاعی است. در نتیجه می توان گفت که کودکان آزمایشگاهی با این افراد و همسران آن­ها محرم هستند و موانع نکاح بین ایشان حاکم است.

جرم انگاری محاربه و افساد فی الارض، ریشه قرآنی دارد و در روایات و کلمات فقیهان نیز انعکاس یافته است. اما در نظام‌های حقوقی جدید، اصطلاحات دیگر به اقتضای نیازهای امروز بشر به چشم می خورد، که می‌‌توان جرائم امنیّتی، جرائم سیاسی و غیره را نام برد. پرسش اصلی این تحقیق آن است که آیا این مفاهیم جدید همان جرم محاربه است و همان مجازات را دارد؟

معرفی کتاب حمایت از مال عمومی در فقه اسلامی

با وجود اجماع فقها در حرزیت اموال به عنوان یکی از شرایط سرقت مستوجب حد، بعضی از فقها پرنده را استثنا کردند و اعتقاد دارند اگرچه پرنده در حرز نیز باشد، باز هم به دلیل وجود روایاتی در این زمینه، سرقت آن موجب اجرای حد قطع بر سارق نمی شود.

بازنگری جدید فقه حنفی بر مبنای مذهب امام ابوحنیف(ره) با ذکر دلایل از قرآن و سنت: بخش عبادات مشتمل بر مباحث نماز، زکات، روزه

کتاب حاضر تقریر درس خارج فقه حضرت حجه‌السلام و المسلمین سیدمحمدمهدی میرباقری با موضوع ولایت فقیه است. ابتدا در مبانی دین‌شناختی، دین و دین‌داری تعریف شده و گستره آن مشخص شده است. سپس مبانی جامعه‌شناختی مبحث ولایت فقیه مطرح شده و ساختار و کارکرد حکومت نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه فرآیند جریان دین در جامعه و حکومت بررسی شده و نظریه «وکالت حکیم» که توسط مهدی حائرییزدی در کتاب حکمت و حکومت، در این خصوص مطرح شده، به نقد گذاشته شده است.

برای فهم اصل آزادی قراردادی و دریافتن مبنا و منشاء اخلاقی آن در فقه شیعه و نظام حقوقی ما، نباید به دنبال این اصل در متون فقهی بود بلکه باید به بررسی مبانی اخلاقی دو قاعدهای پرداخته شود که اصل مزبور در مفهوم خود متضمن آنها است . این دو قاعده عبارت است از آزادی در انعقاد عقد و آزادی عناوین. در این مقاله به دلیل گستردگی بحث تنها به مطالعه مهم ترین قاعده مندرج در اصل آزادی قراردادی یعنی آزادی در عناوین پرداخته ایم.

معرفی کوتاه:دانش فقه‌الحدیث، به عنوان حوزه‌ای از علوم دینی که متصدی فهم احادیث و مسائل مربوط به آن است. کتاب حاضر به بررسی برخی دستاوردهای دو حوزه معناشناسی و ترجمه‌شناسی در علم زبان‌شناسی و همین‌طور برخی از نکته‌سنجی‌های منطقیان و اصولیان در فصل‌های مختلف پرداخته است. بررسی مباحثی همچون چالش تاریخی درنقل به معنا، ترجمه شناختی نقل معنا، نظریه و عمل نقل به معنا، ویژگی‌های زبان متون مقدس از محورهای اصلی کتاب است.

معرفی کوتاه:در کتاب حاضر فقه منابع طبیعی بررسی شده است. ابتدا منابع طبیعی و مالکیت تعریف شده و ویژگی‌ها و منشاء مالکیت گفته شده است. سپس مالکیت در نظام‌های اقتصادی سرمایه‌داری، سوسیالیسم و اسلام بیان شده و مالکیت خصوصی مطرح شده است. طبقه‌بندی مالکیت در نظام اقتصادی اسلام از جمله مالکیت دولتی، عمومی، عامه، خصوصی و ... آورده شده، سپس مالکیت انواع منابع طبیعی مانند زمین، معدن، آب و ... به تفصیل بررسی شده است. در ادامه بهره‌برداری از منابع طبیعی دولتی و عمومی؛ و قواعد و اصول آن گفته شده است. در نهایت مدیریت اقتصادی منابع طبیعی و آثار اقتصادی مدیریت ثروت‌های طبیعی بر جامعه مورد بحث قرار گرفته است.

فقهای امامی درباره آثار نسب پس از رجوع پدر از لعان فرزند نظرات مختلفی ابراز کرده اند. مقاله حاضر با در نظر گرفتن ماهیت حقوقی رجوع از لعان که نوعی اقرار است، به تحلیل مستندات فقهی هر یک از نظرات، از جمله روایات موجود و اصول عملیه قابل استناد، همت گمارده است و در صدد پاسخ گویی به این پرسش است که آیا تمام آثار نسبی پدر و فرزند و نیز خویشاوندان پدری با فرزند پس از رجوع پدر از لعان بازمی­گردد یا تنها بخشی از آثار نسبی که تکلیفی برای پدر محسوب می­شوند، باز می­گردند

امروزه اقتصاد اسلامی دغدغه‌ای است که توجه اغلب اقتصاددانان مسلمان را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. اما در این میان با توجه به فقدان تعریفی واحد و مورد اتفاق همگان در این علم، گاه رخ می‌دهد که اقتصاددانان مسلمان با نگاه‌های متفاوتی نسبت به ماهیت اقتصاد اسلامی وارد این حوزه می‌شوند و نظرات خود را تدوین و عرضه می‌کنند. نگارنده در این کتاب در تلاش است تا پس از اشاره به ضرورت مطالعه جامع علوم اسلامی پیش از تولید علم اقتصاد اسلامی، فرآیند تأثیرگذاری این علوم را در شکل‌گیری بنیادها و نظامات فکری یک متفکر و نظریه‌پرداز اقتصاد اسلامی نیز نشان دهد.

معرفی کوتاه:در اثر حاضر راههای محرمیت از دیدگاه فقه امامیه بررسی شده است. ضرورت رابطه میان زن و مرد، حفظ حجاب، لزوم رعایت آن و راههای محرمیت از مسائل ضروری شریعت اسلام است. در این کتاب ابتدا معنای محرم و مفاهیمی همچون محرمات، مصاهرت، احصان، شبهه و ... بررسی شده است. سپس در خصوص ضروری بودن رابطه زن و مرد و حدود و چگونگی آن بحث شده و مشروعیت ازدواج و ماهیت راههای محرمیت مطرح شده است. در ادامه اسباب تحریم در دو بخش تحریم عقوبتی و تحریم حرمتی بررسی شده و راههای ایجاد محرمیت از طریق شیر دادن، عقد و سایر موارد آورده شده است. راههای محرمیت فرزندان فرزنده خوانده با فرزندپذیران و بستگان آنان از جمله مباحث مهمی است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

ظریه حق‌الطاعه، تحقیقی نوین از یک بحث اصولی با جایگاه‌سازی و ساماندهی مناسب است که تاثیرات مهمی در فقه و نگرش به مسائل اصولی داشته است. این اثر حاصل تقریر و تحقیق درس‌های خارج اصول فقه آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی است.

خانواده یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین کانون‌های رشد و تکامل بشر به شمار می‌رود. اسلام نیز با توجه خاص به این کانون، احکام فراوان فقهی و اخلاقی را در خصوص آن تشریع کرده است. تحقیق حاضر بخشی از احکام ازدواج را که عبارت است از حکم زوجیت فرقه‌های مختلف مسلمان با همدیگر مورد بحث قرار داده است. نویسنده در صدد است تا شرط بودن وحدت مذهبی زوجین را بررسی کند. از آن‌جایی که این موضوع ارتباط مستقیم به عرض و نسل دارد، ضروری است که برای تبیین بیشتر آن، تحقیق جدید و کامل‌تری پیرامون آن صورت بگیرد.

امروزه در قوانین اغلب کشورها، مرد بودن جزو شرایط لازم برای اعتبار شهادت نیست؛ ولی در قوانین ایران، تفاوت هایی در اعتبار شهادت زن نسبت به شهادت مرد وجود دارد. مساله مقاله حاضر این است که آیا زن یا مرد بودن می تواند تاثیری در اعتبار شهادت داشته باشد یا خیر؟

به طور قطع می‌توان ادعا کرد که هیچ علمی از شاخه‌های مختلف علوم را نمی‌توان یافت که به نوعی با عنصر زمان در ارتباط نباشد. لذا در علوم مختلف، به طور جداگانه مباحثی را به عنصر زمان اختصاص داده‌اند. در علم اقتصاد متعارف مکاتبی مانند مکتب اتریش به شکل مجزا نقش عنصر زمان در اقتصاد را مورد تحلیل قرار داده است. در اقتصاد اسلامی نیز مباحث مربوط به پول و بانکداری اسلامی کاملا با عنصر زمان عجین شده و حل بسیاری از مشکلات موجود در نظام بانکداری جز با شناخت دقیق عنصر زمان ممکن نیست. کتاب حاضر به بررسی نقش عنصر زمان در عقود معاملات بر مبنای فقه امامیه پرداخته و سعی کرده تا افق جدیدی در حل این مشکلات بگشاید.

چکیده: بیمه از جمله عقود نامعین است. هرچند امکان دارد بیمه در قالب عقود و عناوین دیگر واقع شود، هیچ کدام نیست و عقد مستقلی به حساب می آید. تسری غرر به بیمه، هرچند محتمل است (همانند سایر عقود معاوضی) محرز نیست، بلکه محتمل است، زیرا شاید حق بیمه، کمتر از قسط پرداختی بیمه گذار یا حتی کمتر از اصل آن باشد.

این مقاله با بررسی دلایل دو جانبه، تمایل مصلحت اندیشانه خود را به دیدگاه دوم نشان می دهد؛ دیدگاهی که با اصول حقوقی و مصلحت خانواده سازگار است و علاوه بر این، ضمانت اجرای شروط اذن ولی و اجازه دادگاه را روشن می کند.

در کتاب حاضر امور مالی و اقتصادی و اصول فقهی حاکم در این عرصه به شکل تخصصی و نظام‌مند ساماندهی و تبیین شده است. ابتدا فقه القرآن مفهوم شناسی شده و در رابطه با فقه تجارت، درآمد حلال و ضرورت این بحث مطالبی ارائه شده است. سپس مسئله بیع از منظر آیات و فقه بررسی شده و اقسام و شرایط بیع گفته شده است. اصل عدم صحت و آداب تجارت نیز در ادامه مطرح شده است. سپس امور مالی معاملی – عقود و ایقاعات به طور مفصل بررسی شده است. ربا، اجاره، جعاله، دین، صلح، ودیعه، وصیت و ... از جمله مباحث مورد بررسی در این بخش است. در ادامه امور مالی غیرمعاملی از جمله خمس، زکات و ارث مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

فقیهان شیعه برای فهم احکام شریعت، نیازمند سازوکارهایی هستند که دانش اصول فقه و قواعد فقه از آن جمله است و بدون آن‌ها استنباط احکام، امکان‌پذیر نیست. قواعد فقهی گزاره‌های عامی هستند که می‌توان در پرتوی آن‌ها به احکام بسیاری دست پیدا کرد. در زمینه قواعد فقه، کتاب‌های ارزشمندی تألیف شده است. یکی از این آثار، کتاب «دروس تمهیدیه فی‌القواعدالفقهیه»، تألیف دانشمند گرامی حضرت آیت‌الله باقر ایروانی است. کتاب حاضر دربردارنده ترجمه این اثر است.

از جمله شروط متصور در ضمن عقد نکاح، شرط عدم رابطه جنسی است. برخی از محققان محترم در نوشتارهای خود جواز چنین شرطی را با عنوان تمکین حق است نه حکم، مطرح کرده اند. آنان برای اثبات سخن خود به دلایلی نیز تمسک جسته اند. نگارندگان مقاله حاضر با نقد دیدگاه مذکور بر این عقیده اند که چنین شرطی در زندگی زناشویی از جمله صور شروط مغایر با مقتضای عقد نکاح است و از مصادیق تحریم مباح و سلب حق به شمار می آید.

کتاب حاضر، جلد پنجم از این مجموعه است که به بررسی نظریه اعتبار که یکی از اساسی‌ترین و تأثیرگذارترین مبدأ از مبادی علم اصول است، می‌پردازد. نگارنده ابتدا به نقش اعتبار در علوم مختلف اشاره می‌کند و سپس با بیان کاربردهای مختلف واژه اعتباری، تعریف دقیقی را که علامه طباطبایی از فرایند اعتبار ارائه داده‌اند، بررسی می‌کند و درنهایت، نظر ایشان را در خصوص ضرورت اعتبار و زمینه پیدایش آن مطرح می‌نماید. وی همچنین نقش اعتبار در چند بحث مهم اصولی را تبیین می‌کند.

اصولیان نظریه های مختلفی را در تفصیل فهم پذیری متون دینی ارائه داده اند که ابتدا نظریه های تفصیل آنان را طرح و با روش تحلیل عقلانی و استناد به منابع دینی بررسی و ارزیابی می کنیم، سپس نظریه تحقیق را در فهم پذیری مطلق و عموم متون دینی و نیز ادله آن را ارائه خواهیم کرد. مهم ترین یافته تحقیق نشان دادن نادرستی نظریه های تفصیل و اثبات نظریه فهم پذیری مطلق و عموم متون دینی با استناد به منابع علم اصول فقه و نیز نظر اصولیان است.

معرفی کوتاه:یکی از عوامل مهم در فرآیند توسعه اقتصادی پس‌انداز است. این دو مفهوم به دو شکل پس‌اندازهای مالی و پس‌اندازهای غیرمالی مطرح می‌شود. از آن‌جا که بیمه‌های عمر و پس‌انداز یکی از محورهای مهم پس‌اندازهای غیرمالی را تشکیل می‌دهند، میزان توسعه این بیمه نقش قابل ملاحظه‌ای را در دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی به خود اختصاص می‌دهند. نگارنده در کتاب حاضر بیمه عمر را از دیدگاه فقهی و حقوقی مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

در کتاب حاضر نگارنده با پژوهش و تحقیق در کتب فقهی مذاهب اسلامی و کتب علمای معاصر موضوع استعانت از غیرمسلمانان در درگیری‌های نظامی را مورد بررسی قرار داده است و با ذکر دیدگاه‌های مختلف در ارتباط با رفتار و تعامل با غیرمسلمانان و مقایسه آن‌ها به پاسخ درخوری نائل شده است. نگارنده در این کتاب سعی کرده به سؤالاتی مانند «آیا استعانت از غیرمسلمانان جایز است» و، «در صورت جواز در چه اموری از امور نظامی و یا غیرنظامی جایز است» پاسخ بدهد.

در کتاب حاضر جایگاه اذن ولی در نکاح دختران از دیدگاه فریقین بررسی شده است. ابتدا اصطلاحات کلیدی پژوهش مانند: فقه و اجتهاد، حقوق، نکاح، اذن، اذن‌دهنده، مأذون، مورد اذن، ولی، باکره و فریقین مفهوم‌یابی شده است. سپس فهرستی از اقوال فقهای شیعه و سنی در این خصوص ارائه شده است. در ادامه ادله و اسناد شرعی پنج قول مشهور فقهای شیعه در این زمینه بررسی شده است. دیدگاه فقهای اهل سنت نیز مطرح شده و در نهایت دیدگاه مختار بیان شده است.

در سه نظام فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق فرانسه مصلحت کودک، اصل و محور قواعد حاکم بر نگهداری و تربیت کودک است و هر یک از این سه نظام به منظور حمایت از این اصل تدابیری را اندیشیده اند.