یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: در شیعه دو جریان جلوه بیشتری دارد: یکی جریان معارفی، یعنی به مسائل معرفتی علقه دارند نه مسائل فقهی، چنان که محمّد بن سنان می‌گوید: «من أراد المعضلات فإلیّ، و من أراد الحلال و الحرام فعلیه بالشیخ، یعنی صفوان بن یحیى»(۱). جابر بن یزید، أبو الخطّاب، مفضّل بن عمر، معلّی بن خنیس در این جریان‌اند. البته در این …

شبکه اجتهاد: جریان‌‌های باطنی بر خلاف ظاهرشان عموما پروژه‌‌هایی سیاسی بوده‌اند. نوعی مقابله و عصیان بر جریان مسلط سیاسی و الهیاتی. فرض این جریان‌‌ها این است که تفسیر جریان مسلط تنها موافق با ظاهر شریعت و متن مقدس است و معانی باطنی آنها را نادیده می‌گیرد و یا به حاشیه می‌برد. بنابراین جریان‌‌های باطنی و عرفانی که در پیرامون قرائت‌‌های …

شبکه اجتهاد: چند روز گذشته متنی رسانه‌ای منتشر شد که طی آن نسبت به مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی دامت برکاته انتقاداتی مطرح شده بود که به نظر می‌رسد از جهات مختلفی قابل بحث و بررسی است: ۱. مراجع معظم تقلید ناصحان امین و حامیان حکیم انقلاب اسلامی هستند و باید دانست که نکات مد نظر این بزرگواران هم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تصور می‌کنم دیدار شیخ الازهر با مرجعیت معظم نیز در معرض برخی آسیب‌ها است. در این راستا نکاتی را باید در خصوص این قبیل مراودات به‌طور کلی ملحوظ داشت؛ ۱. بازنمایی ما از این دیدارها عمدتاً نظیر دیدار یک فقیر غرق عطش با یک غنی مستغنی است؛ گویی اگر پاپ به محضر مرجع عالی‌قدر ما رسیده، از …

شبکه اجتهاد: جناب آقای دکتر مصطفی محقق داماد در یادداشتی ضمن تعریض به سیاست خارجی جمهوری اسلامی، با اشاره به صحبت‌های آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی مبنی بر عدم قهر با جهان، ایشان را مرجعی دانستند که از مکتب آیت‌الله بروجردی علاوه بر فقه و اصول و اجتهاد، اعتدال و جهان اندیشی آموخته است. سه نکته در باب سخنان جناب محقق …

شبکه اجتهاد: با قطع نظر از ادله اجتهاد و تقلید، موضوع مرجعیت در شیعه نقش مهمی در طول تاریخ نسبت به تمشیت و تنظیم امور زندگی دنیوی، اجتماعی و سیاسی جامعه شیعه داشته است. ۱- جای تردید نیست که در فقدان مرجعیت دینی هر روز هر کس در هر سطحی از دانش دینی، گاه براساس هواهای نفسانی و حتی گاه …

شبکه اجتهاد: اول آبان سال ۱۳۵۶ در سیر حادثه و اتفاقات نهضت امام خمینی امتحانی بزرگ برای امام پیش آمد و به برکت شهادت فرزند امام آیت‌الله شهید سید مصطفی خمینی نهضت پانزده ساله، در روند تکاملی که محصول استبداد و استعمار مطلق و نفسگیر حکومت وابسته شاه از یک سو و مجاهدت و استقامت امام خمینی و اصحاب و …

شبکه اجتهاد: شاید در میان کتاب‌های علامه طباطبایی کتاب «سنن النبی» متفاوت از همه آثار ایشان باشد، چه این‌که وی به‌عنوان فیلسوف، فقیه، مفسر، عارف در همه آثارشان به‌وضوح دغدغه نوآوری و ابداع را می‌بینیم حتی در آثاری که برای مبتدیان فلسفه نوشته‌اند چون بدایه‌الحکمه و یا برای عموم چون شیعه در اسلام و یا قرآن در اسلام مطالب تازه …

شبکه اجتهاد: علمای شیعه بر خلاف اهل سنّت، تألیفات مستقل چندانی در موضوع روایات جعلی ندارند. البته این را نمی‌توان به سبب اهمال و کوتاهی آنها بر شمرد، علت و یا عللش مفصّل است که در نگاشته‌ای منتشر نشده بدان پرداخته‌ام. از سویی کم نیستند عالمانی که در مباحث علمی شان ـ چه اعتقادی، چه فقهی و چه تفسیری ـ …

شبکه اجتهاد: بار دیگر جنایتکارانی تکفیری با حمله به نمازگزاران شیعه در افغانستان (قندهار) جنایتی تازه آفریدند و ده‌ها نفر را به شهادت رساندند و بسیاری را زخمی کردند. مدعیانی که در دشمنی آشکار با اسلام و مسلمین در اقداماتی کینه توزانه با هر امنیت و صلح و آسایش مردم این منطقه و همه جهان مخالفند و بازیچه اهدافی شوم …

شبکه اجتهاد: روزهای پر از ابهام و سؤال بر عموم ملتِ با ظرفیت و مظلوم افغانستان و سیاه و خونین، بر شیعیان پاک آن دیار کهن می‌گذرد. از جمله شواهد آن، حادثه انفجار در «مسجد جامع قندوز» در روز جمعه اول ربیع‌الاول و در «مسجد فاطمیه قندهار» در جمعه هشتم ربیع‌الاول است. بدون تردید آسیب دیدگان این دو حادثه، از …

شبکه اجتهاد: بیستم مهرماه آخرین مصوبات و موضوعات دروس خارج فقه معاصر برای سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ از سوی آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه ابلاغ گردید. فارغ از بسته حمایتی دروس خارج فقه معاصر که در این ابلاغیه تبیین شده است، بسته نهایی موضوعات ابلاغ شده برای دروس خارج فقه معاصر جای تأمل دارد. این تأمل می‌تواند منجر به کشف …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در این تحقیق در باب حکومت دینی از استاد محمدرضا حکیمی(ره)، به تعریف، ضرورت، مبانی، اهداف و وظائف حکومت دینی خواهیم پرداخت. در انتها تقریر ایشان از حکومت دینی در عصر غیبت را مورد مطالعه قرار می‌دهیم. در این بررسی نشان خواهیم داد، آیا ایشان از تئوری ولایت فقیه به اکتفاء به نظارت اجرایی روحانیون رسیده است؟[۱] …

شبکه اجتهاد: روایات ممنوعیت قتل و قصاص پدر در برابر قتل فرزندان در کافی شریف در «بَابُ الرَّجُلُ یقْتُلُ ابْنَه والِابْنُ یقْتُلُ أَبَاه وأُمَّه» (کافی، ج ۷ – ص ۲۹۷ – ۲۹۸) آمده است؛ نظیر روایت نخست: «لَا یقَادُ وَالِدٌ بِوَلَدِه ویقْتَلُ الْوَلَدُ إِذَا قَتَلَ وَالِدَه عَمْداً»، روایت سوم: «لَا یقْتَلُ الأَبُ بِابْنِه إِذَا قَتَلَه ویقْتَلُ الِابْنُ بِأَبِیه إِذَا قَتَلَ …

شبکه اجتهاد: در تعریف گفته‌اند: تقیه مخفی نمودن حق از دیگران یا اظهار خلاف آن است به جهت مصلحتی که مهم‌تر از مصلحت اظهار آن است. تقیه را معمولاً به‌لحاظ انگیزه و علتش به دو نوع «خوفی یا حفظی» و «مُداراتی یا تحبیبی» تقسیم می‌کنند. تقیه‌ای که در بحث وحدت اسلامی نقش مهمی را ایفا می‌کند تقیه‌‌ی مداراتی است درحالی‌که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: «حجت»، موضوع علم اصول: از مرحوم آقای بروجردی -علی ما فی التقریر- در درس نقل شده – شاید مستفاد از کلمات ایشان است – از کتاب شافعی که موضوع علم اصول، «حجت» است. [۱] اصل این مطلب درست است. مراد از «حجت» هم صورت ذهنی است نه حجت خارجی؛ چراکه منطق و فلسفه به‌ واقع خارجی نظر …

شبکه اجتهاد: نسبت فقه و اخلاق از دیرباز محل گفتگو میان عالمان بوده است و این نسبت به خصوص زمانی پیچیده می‌شود که سخن از اخلاق دینی در میان باشد. هم برای فقه و هم اخلاق دینی سرچشمه‌های ‌اصلی نصوص دینی عبارت از قرآن و احادیث‌اند و هر دو درباره‌ی باید و نباید‌ها ‌سخن می‌گویند؛ بنابراین نه از حیث دستوری …

شبکه اجتهاد: امام علی ابن موسی الرضا (ع) بر اساس نقشه مزورانه مامون و با تظاهر به واگذاری حکومت به ایران دعوت شد، اما امام با زیرکی و هوشمندی کامل تنها ولیعهدی را پذیرفت؛ آن هم بدون دخالت در هیچ کار و بدون پذیرش کوچک ترین مسئولیت در اداره امور که دقیقا به معنای پذیرش مقامی تشریفاتی بود. امام کمتر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گاهی بیان می‌شود که رسول خدا (ص) توسط یک یا دو تن از زنان خود، بوسیله‌ی سمی که در دارو به او خورانده‌اند، به شهادت رسیده است. مستمسک این افراد روایت مرسله ای از تفسیر عیّاشی می‌باشد. گویا تمسّک به این مرسله، به جهت إعطای مقام شهادت به پیامبر(ص) صورت گرفته است، غافل از این که رسول …

شبکه اجتهاد: یکی از بنیادی‌ترین مباحث پیرامون عرف، مرجعیت عرف در تطبیق مفاهیم عرفی بر مصادیق است؛ مبحثی که در برخی تحقیقات بین آن و موضوع مرجعیت عرف در تعیین مفاهیم فرق گذاشته نشده است. در این مقاله تلاش شده است ‌با بحث پیرامون کارایی و کاربرد عرف در انطباق مفاهیم بر مصادیق، حوزه علمی آن‌ را از کاربرد عرف …

شبکه اجتهاد: یکی از علل انتشار حدیث و البته انبوه حدیث‌سازی در سده سوم و به ویژه سده چهارم قمری آسان شدن دسترسی و ارزان شدن نسبی کاغذ بود در تمدن اسلامی. پیش از آن معمولاً دستگاه‌های دولتی مانند دبیرخانه‌های اداری دسترسی بیشتری به کاغذ داشتند. محدثان بیشتر کارشان نقل حدیث به صورت شفاهی بود و اگر بنایی بر تدوین …

شبکه اجتهاد: علامه ذوالفنون استاد حسن‌زاده آملی نمادی از زیست متفاوت در دانش‌ورزی بود. به نظر می‌رسد که او از آخرین نمونه‌های این نسل بود، به بخشی از این تمایزات اشاره خواهم داشت. ۱. جامعیت دانشی: البته حوزه‌های کهن اسلامی نمونه‌هایی از این‌گونه جامعیت‌ها داشتند اما در مرور زمان به‌ویژه در دوره‌های اخیر از این جامعیت کاسته و کاسته شد. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: «پیاده روی در زیارت أربعین» در دهه اخیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار گشته و با حضور چند ده میلیونی بزرگترین جلوه‌نمائی را در میان راه پیمایی‌ها و زیارات در عصر حاضر به منصه ظهور رسانده است، که به نظر می‌رسد حائز حکمی فراتر از استحباب و یا موکد بودن استحباب چنان‌که صاحب وسائل مطرح نموده است دارا …

شبکه اجتهاد: در مورد مصلحت در فقه سیاسی یا به تعبیری نقش مصلحت در حکومت اسلامی لااقل چهار سؤال اساسی وجود دارد: سؤال اول: حکم مصلحت در افعال حاکم چیست؟ یا به تعبیر دیگر از نظر فقهی چه نسبتی بین مصلحت و فعل حاکم وجود دارد؟ سؤال دوم: ماهیت مصلحت چیست؟ آیا مصلحت همان متعلق احکام است؟ یا فراتر از …

شبکه اجتهاد: برای آن که کاستی‌های متون آموزشی حوزه آشکار گردد، لازم است بایستگی‌های متون آموزشی را مرور کنیم. به نظر می‌رسد هر متن آموزشی مطلوب باید واجد سه ویژگی باشد که عبارتند از: ۱. برخوردار بودن از محتوای مناسب؛ ۲. منطبق بودن با سطح علمی مخاطب؛ ۳. برخورداری از شیوه فرا آموزی. اینک مناسب است درباره هریک از عوامل …

شبکه اجتهاد: ۱- طب سنتی، ایرانی و اسلامی: یکی از مسائلی که در سال‌های اخیر به صورت خاص مورد توجه قرار گرفته و دیدگاه‌های موافق یا مخالف را متوجه خود ساخته، موضوع «طب اسلامی» است. در کنار آن و همزمان، موضوع «طب سنتی» که گاه به صورت خاص‌تر با عنوان «طب ایرانی» نیز از آن نام برده می‌شود، محل بحث …

شبکه اجتهاد: متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد اوج‌گیری جریانات شبه‌علمی و خرافی در بین برخی طلاب و پژوهشگران عرصه طب سنتی – اسلامی هستیم، این جریانات با چنگ اندازی به میراث یونان باستان و با استنادهای بی‌ضابطه‌ به مرویات طبی و با روش‌های غیر علمی و اثبات نشده، مدعی درمان امراض جسمی و روحی شده‌اند و از همین طریق مبالغ …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکم. مبانی انقلاب اسلامی مانند هر حرکت سیاسی-اجتماعی دیگر باید در سه ساحت تعریف شده و از سایر انقلاب‌ها متمایز گردد: الف: وضعیت موجود جامعه، اجزای آن و نهادهای اجتماعی؛ ارزش‌ها، اندیشه‌ها، فرهنگ‌ها، نظام سیاسی و نظام اجتماعی حاکم بر جامعه‌ی امروز چیست؟ ب: وضعیت مطلوب و آرمانی جامعه؛ چه تصویر واقعی و عینی از جامعه‌ی آرمانی …

شبکه اجتهاد: برخی معتقدند علم اصول و مباحث مختلف آن در طی دویست سال اخیر تورمی بیش از اندازه و نیاز فقه به آن پیدا کرده است؛ به این معنا که یا بسیاری از بحث‌های آن دارای ثمره‌‌ای علمی در مباحث اصلی و سنتی اصول فقه نیست و یا اینکه ثمره‌‌ای در مباحث اجتهادی فقه و فتوا ندارد. درستی و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اعتبار شهر قم و شهرت تاریخی و مذهبی قم سبب توجه به این شهر در مآخذ مختلف تاریخی از قرن دوم هجری به این سوی شده است، به‌طوری که در بیشتر کتاب‌های جغرافیایی نوشته شده در قرن‌های چهارم و پنجم هجری و بعد از آن از این شهر که قدری در مذهب متفاوت با بلاد دیگر بوده، …