دیدگاه و گزارش

در نظر ما، فقهای امامیه مقاصد را مستمسک خود برای اثبات حکم قرار نداده‌اند. بلکه فقط برای نفی حکم از آن استفاده می‌کنند و مقاصد در نزد فقهای امامیه مَحَکی است برای سنجش استنباط احکام از سوی فقها و مثلاً فقها حکم مستنبَط یک فقیهی را با مقاصد قطعی شارع می‌سنجند و اگر با آن مقاصد منافات داشت آن را نفی می‌کنند. همان کاری که امام(ره) با حکم به جواز حیل شرعی در باب ربا انجام داد و فرمود چون حیل شرعی با مقاصد منافات دارد، حکم به جواز آن را نفی می‌کنیم. به گزارش خبرنگار اجتهاد، ششمین جلسه از …

گرچه بحث از مقاصد، امری است که باید مورد اهمیت واقع شود اما واقع مطلب این است که احراز این شرایط آنقدر عرصه را ضیق می‌کند که احتمال وجود مقاصد به عنوان مقاصد قطعی و معتبره را در فقه بسیار کم می‌کند و به نظر می‌رسد که عنوان فقه مقاصدی در امامیه بزرگ‌نمایی شده است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های فقه مقاصدی که توسط معاونت پژوهشی مدرسه فقهی امام کاظم(ع) قم برگزار می‌شود، روز دوشنبه ۲۳ دیماه ۹۸ در محل این مدرسه تشکیل شد. در این نشست استاد قدیرعلی شمس، از مدرسین سطوح عالی حوزه علمیه …

خادمی کوشا، گفت: زمانی که ما قائل شویم بر اینکه انسان مصادیق کرامت را درک می‌کند و خداوند صرفا اصل کرامت را فرموده است ما جایگاهی که بتوانیم از آن حکم شرعی را درک کنیم یا به دست آوریم نداریم. به گزارش شبکه اجتهاد، کرسی ترویجی «تبیین فقهی جایگاه کرامت» به همت پژوهشکده فقه و حقوق و مشارکت مرکز همکاری‌های علمی و بین‌المللی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یک‌شنبه گذشته در تالار امام مهدی (عج) برگزار شد. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق به عنوان ارائه دهنده بحث، حجت‌الاسلام والمسلمین سیف الله صرامی رئیس …

نظر مختار این است که حاکم در وادی مباحات، الزامیات و وضعیات و مقاصد شریعت مثل عدالت و با ضابطه تزاحم در واجبات شرطی می‌تواند ورود پیدا کند. به گزارش شبکه اجتهاد، دومین جلسه پیش اجلاسیه کرسی تخصصی «نظریه تزاحم واجبات شرطی در قانون‌گذاری» به همت پژوهشکده فقه و حقوق برگزار شد. این کرسی در تالار امام مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ارائه حجت‌الإسلام والمسلمین حسنعلی علی‌اکبریان عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق و شورای داوری حجج‌الاسلام والمسلمین محمد قائینی، و دکتر محمود حکمت نیا و شورای نقد حجج‌اسلام والمسلمین احمد قدسی، محمدرضا عصاری، دکتر سعید داودی، …

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در بررسی حجیت ظن در موضوعات تأکید کرد که اصل کلی حرمت تعبد به ظن که از سوی علمای شیعه مطرح شده در احکام شرعی است نه موضوعات خارجیه. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل‌لنکرانی رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در پنجاه و یکمین نشست فقهی و اصولی این مرکز با اشاره به موضوع «حجیت ظن در موضوعات» اظهار داشت: موضوع سخن از جمله مباحثی است که در فقه و اصول چند سالی است مورد توجه من واقع شده و بحث بسیار مهمی هم هست و باید بزرگان از اهل تحقیق و فقهای ما …

آیت‌الله موسوی‌خلخالی به مهم‌ترین ادله بی‌نیازی به علم رجال در استنباط ادله شرعی اشاره کرده و از همین رهگذر به پاسخ‌های آیت‌الله خویی در این زمینه توجه می‌کند و ادله اقامه شده را ناکافی می‌داند و علم رجال را به عنوانِ یکی از علومِ مورد نیاز در سازوکارِ استنباط فقهی معرفی می‌نماید. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از مباحث مقدماتی در دانش رجال الحدیث، نیازمندی و کارکرد آن در استنباط فقهی است. به برخی از بزرگان شیعه نسبت داده‌اند که تأثیر دانش علم رجال در استنباط را به کلی منکر بوده‌اند و ادله‌ای نیز برای این بی‌نیازی اقامه کرده‌اند. در مقابل …

گاهی مراد از عقل قوه عاقله انسان است که انسان آن را در فهم امور ازجمله کتاب و سنت به کار می‌گیرد گاهی مراد از عقل گزاره‌هایی است که از راه به‌کارگیری قوه عاقله به دست می‌آید مثل گزاره‌های بدیهی عقل نظری یا عقل عملی که در آنجا مراد از عقل، قوه عاقله نیست بلکه گزاره‌هایی است که با به‌کارگیری قوه عاقله به دست آمده است این معنای دوم هم گاهی در معنای موسع به کار می‌رود و مراد از آن هر گزاره‌ای است که از راه کتاب و سنت به دست نیامده است حال چه از راه علم تجربی …

معتقدم ایده‌‌‌‌‌‌ای را که شهید صدر مطرح کرد، قبل از ایشان نیز به أشکال مختلفی در تاریخ فقاهت سابقه داشته است، حتی نگاه نظام‌‌‌‌‌‌مند و سیستمی در کلمات مرحوم سیدمرتضی(ره) دیده می‌شود. البته مسیر خاصی که خود شهید صدر در دستیابی به مکتب از مسیر روبنا طی کرد، به بن‌بست منتهی می‌شود، ولی اصل ایده ایشان بسیار راهگشاست. شهید صدر روش استنباط زیربنا را محدود به کشف از طریق روبنا کرده و با آن مشکلات مواجه شده است و ما راه‌‌‌‌های مستقیم و غیرمستقیم متعددی را در نظریه «اندیشه مدون» برای کشف مکتب در روش‌‌‌‌‌شناسی آورده‌‌‌‌ایم. به گزارش خبرنگار اجتهاد، …

ایشان به رأی مرحوم فیض، در فقه غنا، توجه ویژه کرده‌اند و حتی آن را سزاوار بازسازی شمرده‌اند؛ یا اینکه ایشان نسبت به رأی ابن جنید که محکوم به عدم اعتناء فقها است، توجه ویژه کرده و معتقد است باید به رأی او اعتنا کرد و حساس بود؛ چرا که مقطع تاریخی‌ای که ابن جنید در آن زیست کرده مقطع مهمی است؛ ایشان در تحقق اجماع، عدم مخالفت ابن جنید را شرط می‌داند لذا در مسأله مطرح شده درکتاب، اجماع ادعا شده را قبول ندارند؛ چرا که ابن جنید، مخالف رأی مستفاد از اجماع است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، پنجمین …

«الطاف الرحمن فی فقه القرآن» عنوان یکی از جدیدترین آثار قرآنی – فقهی آیت‌الله جعفر سبحانی می‌باشد که جلد دوم آن اخیراً توسط موسسه آموزشی تحقیقاتی امام صادق (ع) انتشار یافته است. شبکه اجتهاد: این جلد از «الطاف ‌الرحمن» دربردارنده تفسیر و تبیین آیاتی است که بیان‌کننده احکام: جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، مکاسب محرمه، عقود و ایقاعات شرعی و نگاه؛ می‌باشد. چنانکه جلد اول این اثر شامل آیاتی می‌باشد که بیان‌کننده احکام: طهارت، صلاه، صیام، زکات، انفال، فیء، خمس، حج؛ می‌باشد. روشن است که همه محتوا و تعالیم اسلام به‌عنوان آخرین دین الهی که خاتم‌الانبیاء(ص) برای …

گزاره‌های فقهی دارای جعل و اعتبار شرعی از ناحیۀ پروردگارند و فقیه در عملیات تفقه، این جعل شرعی را کشف می‌کند؛ درحالی‌که گزاره‌های اخلاقی، انشای قانونی الهی و جعل و اعتبار شرعی ندارند، بلکه تنها مبتنی بر خوبی و بدی واقعی هستند. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از مباحث مهم فلسفه علوم، بررسی رابطه آن‌ها با یکدیگر است، در این میان بررسی رابطه فقه و اخلاق از اهمیتی ویژه‌ای برخوردار است؛ یعنی فقه و اخلاق، با کمک یکدیگر انسان را در رساندن به مدارج عالی و کمالات یاری می‌دهند و چنانچه بین این دو تغایر یا تباینی وجود داشته باشد، انسان …

سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان قدس رضوی اظهار داشت: گستره دلالت فعل در حوزه تشریعیات همیشه نیازمند قرینه قولی نیست بلکه عنوان فعل دلالت مبین دارد و می‌تواند افاده معنا کند و شواهدی نیز بر این مطلب وجود دارد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام دکتر مهدی مردانی، سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان‌قدس رضوی در پانزدهمین نشست تخصصی حلقه مطالعاتی حدیث‌‌پژوهی مقارن، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، با موضوع «بررسی دلالت سنت فعلی پیامبر اکرم (ص) با رویکر انتقادی به کتاب افعال‌ الرسول و دلالتها علی الاحکام»، به تبیین گستره حجیت افعال‌ النبی در دیدگاه فریقین پرداخت. نویسنده کتاب «توسعه استنباط …

مرحوم سید محمد باقر صدر می‌گوید هرگز نمی­توان یک حکم عقلی محض یافت که در روایات و آیات به آن ارشادی نشده باشد. بر این اساس اختلاف بین اخباری و اصولی خیلی اساسی نخواهد بود. اخباریان می‌گویند کتاب منبع مستقلی نیست و اصولیین نیز در عمل وقتی به کتاب نگاه می‌کنند می‌گویند کتاب باید با حدیث ضمیمه بشود، اگر ظهوری در کتاب هست، باید تمام قرائنش در کتاب و احادیث ما ملاحظه شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: اختلاف اصولیان و اخباریان از دیرباز وجود داشته و در کتب مختلف اصولی نیز منعکس شده است. در این میان، حجت‌الاسلام محمد بیابانی معتقد …

رجایی‌باغسیایی که خود از طراحان طرح اصلاح قانون عملیات بانکی بدون ربا است، با بیان اینکه شورای فقهی بانک مرکزی، هر دو هفته یکبار در روزهای چهارشنبه به مدت دو ساعت جلسه می‌گذارد اما سؤال این است که آیا می‌توان با این دو ساعت به مسائل سیستم بانکی به این بزرگی رسیدگی کرد؟ یادآور شد: اکنون شورای فقهی به جای کنترل نظام بانکی، تبدیل به وسیله‌ای برای مشروعیت‌بخشی به اقدامات بانکی شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد رجایی‌باغسیایی، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه علامه طباطبایی و عضو سابق کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی که از طراحان طرح اصلاح …

برخی مثل امام رحمه الله بر آن‌اند که معلوم نیست که تقلید در زمان غیبت مثل همان تقلید در زمان معصوم باشد، و رجوع جاهل به عالم در عصر حضور، با وجود اختلافات فتوایی زیاد نبوده است. بله در عصر حضور چون اختلاف کم بوده سیره عقلا نیز بر آن بوده که به عالِم مراجعه کنند و عدم ردع شارع نیز در آن زمان حجت این سیره را امضاء کرده است اما معلوم نیست که عقلاء با وجود اختلاف زیاد – مثل زمان حاضر که در عصر غیبت هستیم – رجوع به یک عالم را کافی بدانند. به گزارش خبرنگار …

در قاعده «الخراج بالضمان» اگر نص‌بسند باشیم باید بگوییم تمام منافع کالایی که دزدیده شده است برای دزد محفوظ است چرا که در زمانِ غصب،ضمان این کالا به عهده این دزد بوده و طبق این روایت باید منافع – الخراج – نیز برای او باشد اما امام صادق در مقابل این استدلال ابوحنیفه نگفت که این حدیث سند ندارد و یا اینکه مشکلات دیگری دارد بلکه فرمود این جور حکم کردن برخلاف عدل است و پیداست که با در نظر گرفتن مقاصد کلی شارع، این جورحکم کردن-یعنی همچو ابو حنیفه- منهی است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، سومین نشست فقه مقاصدی …

همزمان با سومین همایش ملی تفسیر و تفسیر نگاری در سده اخیر حوزه علمیه خراسان و نکوداشت آیت‌الله شیخ محمد واعظ زاده خراسانی، محقق و متفکر اسلامی معاصر، ویژه نامه «قرآن پژوه روشن بین» به سفارش شبکه بین‌المللی اجتهاد، منتشر شد که نسخه الکترونیکی آن در شبکه اجتهاد قابل مشاهده است و نسخه مکتوب آن به مهمانان حاضر در همایش اهدا گردید.

برخی فقیهان «طرب‌انگیز بودن» را از مؤلفه‌های غنا برشمرده‌اند که به نظر رهبری، این ارتباط بین طرب‌انگیز بودن و غنا که از سوی فقیهان صورت گرفته منجر به ابهام شده است و طرب‌انگیز بودن دخلی در مفهوم غنا ندارد و اطراب، مناط و ملاک برای حرمت نیست. ایشان با مفهوم‌یابی طرب در دیگر کتب لغویون ثابت می‌کند که طرب، خود یک مفهوم دیگری داشته و در معنای غنا مدخلیتی ندارد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، سومین نشست از سلسله نشست‌های پژوهشی با موضوع «روش‌شناسی اجتهادی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای براساس کتاب درس‌نامه غنا و موسیقی»، روز یکشنبه ۲۴ آذر ۱۳۹۸، در محل …

گاهی سائل اندیشه‌ای دارد که شناسایی اندیشه او در تبیین مراد امام مؤثر است و رهبری به این مطلب در کتاب توجه داشته‌اند. مثلاً منظور از غناء، «صوت متضمن بر کلام باطل» است، که در تفسیر قول الزور که از امام پرسیده شد، است. رهبری می‌گوید سائل که این مصداق را می‌دانسته و این تفسیر درست نیست و اینها – یعنی سائلان – شنیده بودند که امام شیعیان تفسیر دیگری از علمای اهل سنت که در قول الزور دارند را دارد و دنبال یک مصداق دیگری بودند. ایشان مناسبات حاکم بر سؤال و جواب این مدعی را رد می‌کند؛ چرا …

بعضی چنان به این مطالب می‌پردازند که انگار ما نمی‌دانستیم و اهل سنت به ما یاد داده‌اند در حالی که این مباحث از عصر ائمه علیهم السلام وجود داشته ولی فقهاء ما به دنبال آن نرفته‌اند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست دوم از سلسله نشست‌های تخصصی فقه مقاصدی، عصر دوشنبه ۱۸ آذر ۱۳۹۸ در مدرسه فقهی امام کاظم (ع) با حضور جمعی از طلاب برگزار شد. در این نشست، استاد جعفر نجفی بستان به عنوان سخنران این جلسه به توضیح مطالبی پیرامون فقه مقاصدی پرداخت. در ابتدای جلسه، دبیر علمی این جلسه با اشاره به مسائل مطرح شده در جلسه …

استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان با اشاره به سیر تطور نگارش حدیث گفت: پس از بعثت نگارش حدیث آغاز شده، بعد از آن نیز تا پایان عمر رسول الله(ص) ادامه یافته است و ایشان بارها تاکید بر نوشتن حدیث داشته‌اند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام حسین شانه‌چی، استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان، در دوره تربیت پژوهشگر علوم حدیث گفت: اولین کلامی که از رسول الله(صل الله علیه و آله) صادر شده حدیث، اولین شیء مکتوب قرآن و اولین نگاشته‌های حدیثی، مصحف امیر مومنان(علیه السلام) می‌باشد. استاد گروه رجال‌پژوهی حوزه علمیه خراسان با بیان این که مصحف، همان آیات …

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این که بخش‌های زیادی از گستره شیعه باید در اصول فقه بیاید، گفت: به طور کلی اصول فقه نیاز به تنقیح، تهذیب در مباحث، تکمیل و اضافه کردن مسائل و در نهایت نیز نیاز به تغییرهای ساختاری دارد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در کارگاه توانمندسازی و دانش افزایی اساتید فقه و اصول حوزه علمیه خراسان که به همت مدیریت امور اساتید معاونت آموزش این حوزه در مدرسه علمیه سلیمانیه بر گزار شد به تبیین مراحل تکوین،  تدوین و زمینه پیدایش اصول فقه، …

در بین علماء شیعه چیزی به‌عنوان مقاصد رواج نداشته است اما تعبیر علل – مثل علل الشرایع – در میان فقها امامیه مرسوم بوده؛ اما در حال حاضر توجه به مقاصد در استنباط از سوی برخی فقها و پژوهشگران زیاد شده است؛ از سردمداران مباحث مقاصدی در شیعه، شهید سید محمدباقر صدر است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین نشست از سلسله نشست‌های عصرانه علمی مدرسه امام کاظم (ع) قم با موضوع «فقه مقاصدی»، روز دوشنبه یازدهم آذرماه ۹۸ با حضور فضلا و طلاب در سالن سلمان فارسی این مدرسه برگزار شد. در این نشست حجت‌الاسلام مهدی گرامی پور به ارائه …

سیدمرتضی در مقام استفاده از اصول در فقه، روش و مشی خاص عقل‌گرایانه و کلامی دارد؛ روش او این‌طور است همیشه حکم عقل، اجماع، اخبار متواتر و ادله‌ای که مفید قطع باشد را مورد استفاده قرار می‌دهد؛ ادله‌ای که فراگیر و مورد قبول همه مذاهب اسلامی باشد. تلاش می‌کند فقه شیعه را مطرح و از انزوای عصرش بیرون آورد. سیدمرتضی فقه مقارن را به‌صورت مفصل و مشروح ذکر می‌کند، نظرات دیگران را در کنارش تطبیق می‌دهد، استدلالات را به چالش می‌کشد و با ادله متقنی که در این زمینه دارد، نظر شیعه را بر کرسی می‌نشاند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، …

رهبر معظم انقلاب در بحث قائل به بررسی تمام اقوال یا حتی احصاء مهم‌ترین اقوال در مسئله با طرح تفصیلی ادله آن نیستند لذا سه یا چهار قول مهم در مسئله را مطرح کرده و نقد می‌کنند در نهایت جمع‌بندی می‌فرمایند. لذا برای کسی که کار فراوانی قبل از درس نکرده باشند نیز مطلب کاملاً قابل فهم است و در درس ایشان مطلب گم نمی‌شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: سالروز اعلام مرجعیت مقام معظم رهبری، بهانه‌ای شد تا به ویژگی‌های درس خارج فقه ایشان که نزدیک به سی سال از آغاز آن می‌گذرد بپردازیم. در این خصوص با حجت‌الاسلام محمد صالح …

درس فقه ایشان و مباحث فقه ایشان یک درس کاملاً استاندارد و بر طبق موازین فقهی ما و موازین فقه شیعه است و از عمق خوبی برخوردار است، مبانی فقهی، مبانی اصولی و مبانی رجالی در درس‌های مختلف متفاوت است و این هم چیز پذیرفته‌ای است ممکن است نظرات متفاوت باشد و لکن از حیث رتبه، رتبه درس فقه ایشان یک رتبه قابل‌قبول و موفق در بین درس‌ها و بحث‌های فقهی ما است. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از امتیازات درس فقهی مقام معظم رهبری این است که با حوصله و با دقت بسیار خوبی به سراغ منابع اصلی و روایات در …

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم معتقد است «فقه حکومتی بسترهای نظام‌ ساز می‌خواهد» و برای این نظام سازی چند مقدمه لازم است: ابتدا باید «فلسفه علوم انسانی اسلامی» تدوین شود و سپس مبتنی بر آن، باید نظامات اسلامی بر پایه کتاب و سنت تنظیم گردد مانند نظام فرهنگی، نظام اجتماعی، نظام سیاسی، نظام اقتصادی و…؛ آنگاه بر مبنای نظامات و بهره‌مندی از «اصول فقه» ما باید بتوانیم مسائل اصول فقه را با «رویکرد حکومت» برجسته نماییم؛ و در مرحله بعدی باید قاعده سازی فقهی متناسب با رویکرد نو صورت پذیرد؛ در مرحله آخر نیز باید «تدویب» و باب‌ بندی …

سه پایان‌نامه‌ سطح سه حوزه علمیه خراسان با موضوعات «دیدگاه فقهی اسلام نسبت به وظایف تربیتی والدین با کودک»، «مبانی و اصول حاکم بر تبلیغات تجاری در اسلام» و «بررسی تطبیقی احکام فقهی آبزیان در مذاهب خمسه» در هفته گذشته با حضور اساتید و داوران دفاع شد. به گزارش شبکه اجتهاد، پایان نامه سطح سه حجت‌الاسلام مهدی صمیمی‌کلاتی با موضوع «دیدگاه فقهی اسلام نسبت به وظایف تربیتی والدین با کودک» توسط حجت‌الاسلام والمسلمین رضا حق پناه در جلسه دفاعیه مورد بررسی قرار گرفت. تدوینگر این پایان نامه با بیان اینکه اسلام کامل ترین دین آسمانی است که به پیامبر اسلام(ص) …

اگر فقیه در استنباط اتمیک به یک فتوایی رسید و در استنباط نظام به این رسید که فتوایش در نظام جواب نمی‌دهد چون می‌خواهد تأسیس نظام کند، لذا می‌تواند به فتوای فقیهی مراجعه کند که مخالف با فتوایش است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، همایش ملی «فلسفه فقه نظام»، روز چهارشنبه ششم آذرماه ۹۸ در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. در این همایش که به مناسبت روز جهانی فلسفه برگزار شد، اساتید علی‌اکبر رشاد و ابوالقاسم علیدوست، به سخنرانی پرداختند. در ابتدا، حجت‌الاسلام دکتر سید سجاد ایزدهی، دبیر علمی همایش، گزارش کوتاهی ارائه کرد و گفت: لازم به ذکر …

همزمان با برگزاری همایش ملی «فلسفه فقه نظام»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مقالاتی از اعضای هئیت علمی این پژوهشگاه را پیرامون برخی مسائل و زوایای فقه نظام منتشر کرد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، مجموعه مقالات همایش ملی «فلسفه فقه نظام» در قالب «پرونده فلسفه فقه نظام» از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است که به معرفی پنج مقاله آن می‌پردازیم. فقه با انگاره قبول نظامات شرعی و لزوم استنباط آن‌ها؛ ابوالقاسم علیدوست قبول نظامات عام شرعی جدا از احکام بی‌شمار به صورت خُرد و اتمیک، مورد بحث و گفتگو است. موافقان وجود خرده‌نظام‌ها (و ابرنظام‌ها) نیز …