اجتهاد و اصول فقه

علم اصول فقه فقط برای استنباط فقهی لازم است یا برای استنباط و اجتهاد در همه معارف لازم است؟ آیا اصول فقه فقط منطق کافی برای فقه است یا برای تمام علوم اسلامی به عنوان منطق کافی استفاده می‌شود؟

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی شفیعی، از پژوهشگران و مدرسین حوزه علمیه مشهد و مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی است. با وی از تعارض بین عزاداری امام حسین (ع) و ایذاء مؤمنین سخن گفتیم. او معتقد است نه تنها حرمت ایذاء مؤمن مقدم بر اقامه عزا است، بلکه اموری از این قبیل، نوعی دین زدگی و ایجاد فاصله بین آموزه های دینی و نسل جوان را موجب می گردد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: مدیریت پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان، ابتدای سال ۱۳۹۵، با اخذ مجوز رسمی از وزارت علوم، به پژوهشکده اسلام تمدّنی، ارتقا یافت و به یکی از معدود مراکزی تبدیل شد که تخصّصا به مباحث علمی حول محور «اسلامی تمدّنی» می‌پردازد. با دکتر سید علیرضا واسعی، مدیر پژوهشکده و پژوهشگر قدیمی علوم اسلامی، از توفیقات و کاستی‌های پژوهشکده و برنامه‌های آن برای آینده سخن گفتیم.

اختصاصی شبکه اجتهاد: معنا و گستره فقه تمدنی به عنوانی اصطلاحی نوپدید، هنوز در میان متفکرین اسلامی، به‌روشنی تبیین نشده است. یکی از نکات ابهام در مفهوم این واژه، تفاوت آن با فقه حکومتی و نسبتش با این فقه است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: اخیرا مطلبی از آیت‌الله مکارم شیرازی منتشر شده است که ایشان فرموده‌اند، عدم مطالعه سخنرانان برای سخنرانی در مجالس دینی، مصداق کم فروشی و حرام است. از آنجا که این سخن از طرف یک فقیه بیان شده است و حتما ایشان جنبه‌های مختلف موضوع را مورد بررسی قرار داده و با احاطه فقهی به بیان این سخن پرداخته اند، می‌توان آن را به عنوان یک نظر فقهی مورد بررسی قرار داد.

چگونه می‌توان فهم اجتهادی نسبت به این واجب الهی را در عصر حاضر بازگرداند و ذهنیت و تصویر منفی‌ای که از آن در اذهان شکل گرفته را تصحیح کرد اصلاح کرد. زیرا این واجب الهی که در روح خود دارای یک ارزش اخلاقی والاست، در اذهان عموم مردم به امری قهری، سلبی و پلیسی تبدیل شده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت ارتحال عالم خدمتگزار و فقیه مردمی آیت‌الله حاج شیخ علی اصغر معصومی شاهرودی(ره( نگاهی خواهیم داشت به حیات علمی و اجتماعی این عالم فرزانه.

همه موضوعات احکام می‌تواند تحت تاثیر زمان و مکان به معنای عام قرار گیرد و تغییر کند و وقتی موضوع و مصالح و ملاکات احکام تغییر کرد، ضرورتا حکم نیز تغییر می‌کند، چرا که نسبت موضوع به حکم، شبیه نسبت علت به معلول است و این شامل تمام احکام عبادی و معاملات به معنای اعم می‌شود. و فقط یک حکم تکلیفی ثابت داریم و آن وجوب حفظ اسلام است.

فقه مقارن ما اصول فقه ندارد. فقه مقارن در زمان سید مرتضی و شیخ طوسی بوده و به قدرت هم بوده است. امروزه نه فقه مقارن به معنای تقارن بین فقه شیعه و سنی و نه بین فقه و حقوق به طور شایسته وجود ندارد و البته اصول فقه آن هم وجود ندارد. چرا فقه مقارن ما در برابر فقه سنی قوی نیست، به دلیل اینکه اصول فقه آن منقح نشده است.

پژوهشگاه فقه نظام با صدور فراخوانی، اساتید دانشگاه مراکز حوزوی و دانشگاه‌ها را برای ارائه در دور جدید از کرسی‌های ترویجی پژوهشگاه دعوت کرد.

نظریه تصمیم، برای سنجش اینکه کدام رفتار معقول‌تر است، "سود مورد انتظار" از هر رفتار را محاسبه می‌کند. سود مورد انتظار از هر رفتار تابعی است از احتمال‌هایی که شخص به نتایج ممکن آن رفتار اسناد می‌دهد، و نیز درجه اهمیت محتمل‌ها.

شبکه اجتهاد: در مسیر اسلامی‌سازی علوم انسانی، یکی از منابعی که می‌تواند راهگشای تحول در این علوم قرار گیرد، منابع روایی و میراث احادیث معصومین(ع) است. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی میرباقری، در سومین دورۀ طرح ملی نخبگان علوم انسانی درآمدی بر روش و سبک مطالعات روایی شیعی ارائه کرد که به نوبۀ خود برای دانشجویان در رجوع به روایات اهل بیت(ع) راهگشا بود. از میان منابع روایی، تمرکز او بر کتاب کافی اثر ثقه‌الاسلام کلینی(ره) بود. آن‌چه در ادامه می‌آید، گزارشی مختصر از این سخنرانی است.

آیت‌الله نوری همدانی گفت: هیچ واجب و تکلیفی به وسعت امر به معروف و نهی از منکر نمی‌شناسیم. امر به معروف ونهی از منکر کلیه تکالیف را تحت نظر خود قرار داده است.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، سطحی نگری نسبت به فقه و بیان اینکه در پنج سال می‌توان مجتهد شد را یک آسیب بسیار جدی توصیف کرد.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسینعلی سعدی، عضو هیئت ‌علمی دانشگاه امام صادق(ع)، در مقاله‌ای که در شماره ۳۴ فصلنامه مشرق موعود منتشر گردیده است، به بررسی نقش فقها در عصر غیبت و لزوم اقدام ایشان برای طرح‌ریزی فقه تمدنی و فقه نظام‌ساز در این عصر پرداخته است. در زیر، به بخش‌هایی از این مقاله مفصل اشاره می‌شود.

پیشنهاد ما این است که بحث‌های استظهارات لفظی در یک ساختار جدید بر اساس شناخت منشأ ظهور تدوین شود. قرائن و تمامی اقسام آن را بگوییم، هفت نوع تقسیم توسط فقها گفته شده است. این هفت نوع تقسیم در یک تقسیم بندی و ساختار تدوین شود و به کارکرد قرینه و میدان اثرگذاری آن نیز اشاره کنیم. شاید این سوال پیش بیاید که ارائه این تقسیم چه تأثیری در قرینه‌شناسی دارد؟

در فلسفه اصول حدود ۲۳ محور را به‌عنوان محورهای اصلی دانش فلسفه اصول پیشنهاد می‌کنم. از این ۲۳ محور، محورهای اول تا یازدهم مربوط به مباحث وراعلمی هستند و باقی محورها مربوط به مباحث ورامسائلی این دانش قلمداد می‌شود. اکثر محورهای مذکور، مربوط به مباحث تصدیقیه فلسفه علم اصول هستند، هرچند که علاوه بر مباحث تصدیقیه، مباحث تصوریه هم قهراً بیان می‌شود.

دومین کنگره بین المللی سیره اهل بیت(ع) با محوریت سیره امیرمؤمنان علی(ع) با حضور اندیشمندانی از داخل و ۱۵ کشور و با قرائت پیام های مراجع تقلید حضرات آیات مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی و علوی گرگانی، در سالن اجتماعات مدرسه علمیه امام کاظم (ع) شهر مقدس قم برگزار شد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: گزارش پیش‌روی مباحث ارائه شده توسط دکتر محمود مروارید عضو هیئت علمی پژوهشکده فلسفه تحلیلی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با موضوع «زمینه‌های مشترک اصول فقه و فلسفه تحلیلی» است که در اولین کارگاه آموزشی و پژوهشی «فلسفه علم اصول» ویژه استادان و طلاب سطح سه و چهار حوزه علمیه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها، بهمن‌ماه ۹۵ از سوی گروه آموزشی فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی(ره) و گروه پژوهشی فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدّنی، در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار گردید.

ایازی یا "قاعده لاضرر" که در مسئله حفاظت از محیط‌ زیست و جلوگیری از تخریب آن کاربرد دارد، مبنای فقهی استواری برای قانون‌گذاری و اجرای قانون به شمار می‌رود و بنابر آن، هرگونه تصرف و تغییر در جامعه انسانی و طبیعت که موجب تضییع حقوق دیگران شود، از نظر اسلام ممنوع و مردود است.

شبکه اجتهاد: مراسم افتتاحیه بیستمین سال دروس تخصصی فقه و اصول، چهاردهمین سال دروس تخصصی کلام، هفتمین سال دروس تخصصی تفسیر و علوم قرآنی و پنجمین سال دروس مدرسه علمیه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با حضور و سخنرانی آیت‌الله سیدهاشم حسینی بوشهری عضو مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه قم و آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد در حاشیه این مراسم، نمایشگاه‌هایی با عنوان عملکرد و دستاوردهای مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برپا شده و در پایان این مراسم نیز از طلاب برگزیده سال گذشته تجلیل به عمل آمد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به این که شیخ حر عاملی از بارزترین ستاره‌های جبل عامل در آسمان علوم اسلامی است، گفت: ایشان در زمینه حدیث میان اخباری گری و اصول گرایی، پلی ماندگار و ارتباط دهنده را در تاریخ برقرار کرده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: گزارش پیش‌روی مباحث ارائه شده توسط حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، مدرس خارج فقه و اصول و عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی (ره) با موضوع «فلسفه علم اصول؛ چیستی، ضرورت و ساختار» است که در اولین کارگاه آموزشی و پژوهشی «فلسفه علم اصول» ویژه استادان و طلاب سطح سه و چهار حوزه علمیه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها، بهمن‌ماه ۹۵ از سوی گروه آموزشی فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی(ره) و گروه پژوهشی فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدّنی، در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار گردید.

برای تحصیل فقه و سایر علوم حوزوی و حتی علوم غیرحوزوی، بهترین روشی که پرورش محقق، مخترع و مبتکر در علوم را به دنبال دارد همان روشی است که اسلاف ما به آن رسیده‌اند و حوزه‌های علمیه ما نیز تا به ‌حال بر اساس آن روش، چهره‌های محقق و بزرگواری را تربیت ‌کرده است.

فقه مقارن و مباحث عمیق در مقارنه مذاهب، امری لازم و جدی برای تمام حوزه است و انتظار می‌رود از حوزه‌های علمیه هم عظمت فقه را متجلی کنند و هم راه را برای مباحثه علمی میان مذاهب باز کنند.

حجت‌الاسلام سیدباقری تحول در متون درسی حوزه را نیازمند فرهنگ سازی و برخورد عالمانه دانست و اجرایی شدن تحول در حوزه را خواسته بزرگان حوزه ذکر کرد.

استاد حوزه علمیه قم گفت: هدف آموزشی در حوزه اجتهاد است، ولی باید توجه داشت که ما معمولاً در قضاوت نسبت به حوزه این اشتباه را می‌کنیم که حوزه را به سطح یک مرکز اموزشی تنزل می‌دهیم؛ در حالی که کار حوزه تنها اموزش نیست؛ حوزه یک منش و یک زندگی است؛ حوزه یک زنگی خاص است.

امروز زمانی نیست که ما روی مسائل اولیه طلاب و دروس بحث کنیم، دشمن دارد کار می‌کند، یکی از توطئه‌های بزرگی که دشمنان نسبت به آن دست به کار شده‌اند مساله اجتهاد است، بطوریکه اجتهاد را آنقدر آسان، ضعیف و در دسترس نشان می‌دهند که هر کسی که چند سالی در حوزه ماند می‌تواند ادعای اجتهاد کند.

همزمان با آغاز سال تحصیلی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با صدور پیامی از مراجع تقلید مبانی فقه حکومتی را برای طلاب تبیین کنند.

اسلام برای جایگاه و منزلت اهمیت بسیاری قائل است. از بین رفتن جایگاه فرد، تضعیف صاحب جایگاه و تأثیراتی که فقدان یا تضعیف چنین جایگاهی در روابط اجتماعی از خود برجای می‌گذارد، موضوع حساسی است که فقه نمی‌تواند دربارۀ آن ساکت باشد. دربارۀ امام موسی صدر فقه و فقیه نمی‌تواند فعالیت منسجم و پیگیرانه‌ای درخواست نکند. براساس دیدگاه‌ اسلامی، این مسئله صرفاً امری اخلاقی نیست؛ بلکه مسئله‌ای حقوقی به‌مثابۀ حکمی فقهی تلقی می‌شود.