یادداشت فقهی و اصولی

از ابتدای تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که به امر مبارک حضرت آیت‌الله خامنه‌ای انجام شد، افتخار داشتم به مدت ده سال به عنوان دستیار ارشد و مشاور نخستین دبیرکل این مجموعه در خدمت حضرت آ‌یت‌الله واعظ زاده خراسانی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) باشم. ایشان شخصیتی نام آشنا و معروف در جهان اسلام بود و همه برای دانش ایشان در عرصه‌های مختلف …

مرحوم واعظ زاده خراسانی بر اندیشه‌های آیت‌الله العظمی بروجردی متمرکز بود؛ وی در این چارچوب، به مهارت‌ها و خطوطی دست یافت که در آثار خود آن‌ها را منعکس کرده است. شبکه اجتهاد: خطوطی که مرحوم واعظ زاده در مدرسه آیت‌الله بروجردی آموخت و آن‌ها را پی گرفت، چهار خط فکری است که عبارتند از: “شناخت مختصات فقه تفریع و فقه …

باید اندیشید ما چگونه باید با اهل سنت تعایش علمی داشته باشیم تا خود را به آنها معرفی کرده و در این اوضاع وانفسا که غول سیاست سایه بر تاریخ تمدن شیعی انداخته و اهل سنت ما را به عنوان شیعهٔ صفوی و حزب سیاسی می‌شناسند. شبکه اجتهاد: مدتی قبل در محضر حضرت آیت‌الله سیستانی ـ دام ظلّه ـ صحبت …

طراحی و پیشنهاد راه‌حل برای معضلات پیچیده جهان اسلام تنها از رهگذر گفتگوهای اسلامی در چنین کنفرانس‌هایی مقدور و نافذ است اما به‌شرط التزام تام به تمام ضوابط علمی وگرنه دائماً شاهد خروجی‌های کم بهاء و غیرمؤثر خواهیم بود که ممکن است به‌مرور اعتماد خود شرکت‌کنندگان و علاقه‌مندان به آن را از دست بدهد شبکه اجتهاد: بهمن دهستانی پژوهشگر فقه …

شبکه اجتهاد: مدتی است پژوهشگر محترم جناب آقای اکبرنژاد برنامه‌ها و سخنرانی‌های تبلیغی و آتشینی را نسبت به زوائد علم اصول و شورش بر اساتید این علم و موضوعات و فضای موجود درس‌های خارج اصول مصروف داشته‌اند. کسانی که مانند ایشان به تحول علم اصول باور دارند و گاه اعتراض ایشان به خود رنگ شورش می‌گیرد و نیز کسانی که …

شبکه اجتهاد: جریان تقریب، مدافعان و مخالفانی جدی در ایران کنونی دارد. مدافعان تقریب بیشتر در بدنه‌ی حاکمیت یا طرفداران حاکمیت هستند و مخالفان تقریب، بیشتر در بدنه‌ی حوزه. چرایی این حالت در ادامه تبیین می شود. ۱- برای تقریب بین مذاهب راهکارهای متفاوتی ارائه شده است. از راهکارهای حداقلی همچون «همزیستی» که پذیرش زندگی در کنار هم را توصیه …

شبکه اجتهاد: آیۀالله شبیری زنجانی، بنا به مشی مکتب قم، آن‌چنان به اصول فقه اهمیّت نمی‌دهد. به باور وی، اصول فقه ملغمه‌ای از بحث‌های بی ثمره، کم ثمره و دعواهای فلسفی و کلامی است که بحث‌های پرثمر، به‌سختی خود را در میان این‌همه جای داده‌اند. همین عقیده باعث شده بود که در طول چند دهه تدریس خارج فقه، تنها چند سال …

شبکه اجتهاد: چند روزی است متنی از فتاوای علمای شیعه از شیخ طوسی تا دوران معاصر درباره احکام محتکر در حال دست‌به‌دست شدن است که منظور آن توجه دادن به ظرفیت اجتماعی و حکومتی فقه بود. تأملاتی در این موضوع برایم پیش آمد که در چند نکته آن را می‌نویسم. ۱- اخلاق و فقه مسیحی که توسط کلیسا سرپرستی می‌شد، …

شبکه اجتهاد: هر پدید‌ه‌ای از افعال و رفتار‌های انسان برای رشد خود نیاز به مدیریت دارد. علم هم یکی از افعال انسان است که بر اساس نیاز‌ها و ضرورت‌‌های او به وجود می‌‌­آید و برای رشد خود نیاز به مدیریت و نظارت آگا‌هانه دارد. مسائل علم، به‌مرور زمان رشد کرده، افق­‌های جدید را به روی دانشمندان باز می‌‌­کنند و کم‌کم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مقاله‌ای که در پی می‌آید، برگرفته‌ای از کتاب «سازمان روحانیت؛ کاستی‌ها و بایستگی‌ها» است که در سال ۱۳۷۴ یعنی ۲۱ سال قبل به‌عنوان اولین کتاب تدوین یافت، اما به خاطر مصلحت حفظ اعتبار حوزه تاکنون از انتشار آن خودداری کرده‌ام. البته بخش‌هایی از این فصل که مربوط به متون آموزشی است، به صورت مقاله‌ای جداگانه در یادنامه …

شبکه اجتهاد: شاید اگر ده سال پیش، آقازاده‌ای پس از فوت پدر مرجعش، دفاتر وی را می‌بست و بطلان وکالت‌های او را اعلام می‌کرد، هیچ‌گاه خبر «شکستن مهر مرحوم آیۀالله موسوی اردبیلی توسّط فرزندشان» آن‌قدر اهمّیّت و شانسی برای رسانه‌ای شدن نمی یافت. تا یکی‌دو دهه پیش، جای هیچ شبهه‌ای نبود که پس از فوت مرجع تقلید، وکالت‌های وی باطل …

شبکه اجتهاد: در سال ۱۳۷۵ یعنی بیست سال پیش، مقاله‌ای از آیت الله دکتر محمدهادی عبدخدایی با عنوان «ارتباط بین قاعده لاضرر و بهداشت محیط زیست» در مجله دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد منتشر شد. ایشان که در آن ایام علاوه بر تدریس و مسئولیت‌های دیگر، عضو «شورای عالی انطباق امور پزشکی با موازین شرع مقدس» بوده، آن را …

بدون تردید مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی منحصر در هیچ حزب و جریانی نبود بلکه با اعتقاد به مبانی خود، به ارتقای جایگاه جمهوری اسلامی و حوزه‌ علمیه و پاسخ به نیازهای روز مردم کوشید و این‌که برخی در صدد بهره‌گیری جناحی از ایشان باشند، ظلم به شخصیت و جایگاه علمی این فقیه مبرز است. شبکه اجتهاد: آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی(ره) …

شبکه اجتهاد: دانش اصول در پی “دلیل” برای دست‌یافتن به “حکم شرعی” است. دلیل به دو گونه شرعی و عقلی می‌باشد و دلیل شرعی نیز لفظی یا غیر لفظی است. کتاب خداوند و گفتار معصوم‌علیه السلام دلیل لفظی هستند و تقریر و فعل معصوم‌ علیه السلام دلیل غیر لفظی‌؛ اما باید به این نکته توجه داشت که ادله غیر لفظی …

شبکه اجتهاد: اندیشمندی می‌خواهد در جهت تغییری کلان در عرصه اجتماع، بعنوان مرجع فکری ورود کند؛ آیا جایز است با وجود نظریه‌پردازی که او را از خویش عاقل‌تر می‌داند، خویش را مرجع فکری آن تغییر مهم اعلام کند؟ دانشمندی می‌خواهد در جهت تغییر متون درسی دانش مربوطه، یا تغییر نظام تعلیم و تعلم آن دانش اقدام کند؛ آیا جایز است …

از آنجا که فقه هنر و مطالعه‌ فقهی هنر مبتنی بر فلسفه و مبانی هنر است، تا در این بخش کار علمی درخوری انجام نشده و ادبیات علمی لازم تولید نگردد، پرداختن به فقه هنر نتیجه ‌بخش و میسر نخواهد بود. به گزارش شبکه اجتهاد، متن پیش رو یادداشت حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و …

چندی است موضوع «زوائد علم اصول فقه» به مساله‌ی روز، بین فرهیختگان حوزه‌ی علمیه قم تبدیل شده و نشست‌ها و مصاحبه‌هایی که برخی از فضلای حوزه در رابطه با این موضوع ترتیب داده‌اند، واکنش‌هایی را در پی داشته است. شبکه اجتهاد: «زوائد علم اصول» اصطلاحی است که قائلین به (طرفداران) تورم منفی علم اصول فقه بر آن نام نهاده‌اند. تعبیری …

شبکه اجتهاد: اعتدال و میانه‌روی در امور مورد تأیید و سفارش اسلام بوده است. به‌گونه‌ای که خداوند متعال خود اسلام را دینی میانه و معتدل معرفی می‌کند؛ اما این میانه‌روی و اعتدال گاه در میان مسلمین کمتر دیده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که حتی علمای اسلامی همچون فقیهان نیز از این آسیب بی‌نصیب نمانده‌اند. مسلماً هر افراطی، تفریطی را در پی خواهد …

 شبکه اجتهاد: چندی پیش یادداشتی با عنوان احکام ثانویه؛ «تبدیل» یا «تبدّل» موضوعات احکام اولیه از اینجانب منتشر شد. آن‌چه در پی می‌آید، در ادامه‌ی آن یادداشت و در بیان قاعده‌ی عکس آن است. در انتخابی واجب، بین افسد و فاسد مانده‌ایم؛ آیا واجب است برای انتخاب های واجب بعدی صالح تربیت کنیم؟ در منطقه ای فاقد آب و طعام پاک- …

شبکه اجتهاد: تاریخ فقه از یک‌سو، و آثار و خروجی فقیهان از سوی دیگر با وضوح تمام نشان می‌دهد که فقه نیز به‌مانند دانش‌های دیگر نیازمند بازخوانی و هر از چندی پوست‌اندازی است. توسعه کمی و کیفی منابع استنباط در فقه، تنوع و تکثر یافتن ساختارهای فقه، و پردازش مسائل نوپیدا که آثار فقهی را حجیم ساخته، مؤیدات مهم دیگری …

شبکه اجتهاد: مسائل و امورات مبتلابهی در جوامع اسلامی وجود دارد که دغدغه علما و فقها بوده و در ادوار مختلف، سعی کرده‌اند به‌گونه‌ای با آن‌ها مواجه شوند. در دنیای سنتی که ارتباطات کمتر بود، شاید برخی از این مسائل کمتر در مناطق مرکزی مسلمان‌نشین مشهود بود، شهرهایی مانند بغداد، نیشابور، قم، کوفه، حلّه و … با مسئله‌ای که مطرح …

شبکه اجتهاد: آیا «منفعت» همان «مصلحت» است و در نتیجه فقط تقابل «مصلحت» با «مفسده» معنا دارد و دیگر تقابل­ها نیز به آن ملحق می­‌شود؟ برای صحت یا سقم این مطلب ‌باید مفردات مسئله مورد بررسی قرار گیرد. واژه­‌ی «منفعت» از نظر کاربرد با کلمات «مصلحت»، «صلاح» و «خیر» عجین شده و در لغت، خلاف مضرّت و به معنای «سود …

شبکه اجتهاد: وهن دین می‌تواند برای اثبات حرمت برخی افعال انسان، به عنوان قاعده‌ای فقهی مطرح شده و مورد استفاده قرار گیرد. ادله‌ای نیز برای اثبات چنین قاعده‌ای وجود دارد. البته باید توجه داشت، ابتدا مفهوم وهن دین را به خوبی شناخت. در مفهوم‌شناسی وهن دین باید دو نکته را مورد توجه قرار داد: شناسایی قیود مؤثر در تعریف وهن …

شبکه اجتهاد: حرکت حوزه به‌سوی تخصصی شدن _که عمر درازی نیز ندارد_ اگرچه در ابتدای راه خود و دچار کاستی‌های فراوان است اما فی حد ذاته پدیده بسیار مبارکی در حوزه‌های علمیه است که باید گام‌های تکاملی خود را باقدرت بردارد. حال، سؤال اساسی این است که تخصص‌ها کدامند و چگونه باید تعیین گردند؟ ساده‌ترین پاسخ، این است که هر …

  شبکه اجتهاد: احکام شرعی تابع ملاکات هستند و در این میان تفاوتی میان عدلیه و اشاعره نیز وجود ندارد. به عبارتی بر خلاف آنچه مشهور و معروف است اشاعره نیز قاعده تبعیت احکام از ملاکات را پذیرفته‌اند، تنها تفاوت دو گروه در نحوه اثبات این قاعده است. عدلیه قاعده تبعیت را بر اساس استدلال‌های عقلی و نقلی ثابت می‌دانند، …

این یادداشت با فرض قبول عدم صدق وطن در صورت قصد اقامت دو یا سه سال که خود مشهور ملتزم شده‌اند، به طور خلاصه به بررسی نظر مشهور و روایاتی که ممکن است بر خلاف مشهور به آنها استدلال شود می‌پردازد. شبکه اجتهاد: یکی از مسائل مبتلا به بسیاری از دانشجویان و طلابی که برای تحصیل به شهری غیر از …

تنها نکته ضعفی که فضل‌بن شاذان در مورد سهل نقل می‌کند، کم خردی اوست و این خود نه تنها شاهد بر تضعیف نیست، بلکه می‌تواند شاهدی بر توثیق باشد؛ زیرا اگر فضل، وجه تضعیف دیگری در او می‌دید، آن را بیان می‌کرد نه این که به کم‌خرد بودن اکتفا کند. شبکه اجتهاد: با تورّق کتاب شریف کافی کمتر بابی را …

احکام ثانویه برای موارد تبدّل موضوع احکام اولی به ثانوی تشریع شده‌اند نه تبدیل آن‌ها؛ یعنی مواردی که تحصیل مصالح ملزمه، یا دفع مفاسد ملزمه، به دلائل غیر اختیاری برای مکلف متعذر یا متعسر می‌شوند. شبکه اجتهاد: نوامیس ما در محیطی زندگی می‌کنند که امکان تحصیل علوم نافعه و حفظ حجاب توأمان را دارند. آیا جایز است آن‌ها را به …

اخوان‌المسلمین به آسان‌سازی احکام قائلند و از مذهب فقهی مشخصی پیروی نمی‌کنند. آنها به دلیل تقلید نکردن از فرد و مذهبی خاصّ و نیز به دلیل تسلّط نداشتن بر منابع اسلامی، به طور طبیعی به نوعی تشتّت آرا دچار شده‌اند، به نحوی که در میان آنها طیف‌های متنوع و گسترده‌ای، از گروه‌های کاملاً سنّتی تا غربگرای سکولار به چشم می‌خورد. …

داعش محصول پلشتی‎‎های انسانِ دوران حاضر است؛ محصول استفراغ همه دیکتاتور‎های مدرن و مرتجع زمانه و به زبان صریح‎تر، چکیده تمام اراذلی است که از همه سوی جهان آمدند و دست بر گردنه‎‎های خاورمیانه کشیدند و هر یک نوع خاصی از کروموزوم خشونت را بر زمین حاصل‎خیز آن کاشتند. داعش موجود قدرتمندی است چون همه زشتی‎‎ها و البته بد‎ترین‎‎های جهان …