اجتهاد و اصول فقه

جلد پنجم «درس‌های مکاسب(کتاب الخیارات)» برگرفته از درس‌های ‌آیت‌الله سیدحسن مرتضوی و به قلم سید محسن مرتضوی به همت مؤسسه بوستان کتاب منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب پیش رو که با عنوان «درس‌های مکاسب(کتاب الاخیارات)» به رشته تحریر درآمده، برگرفته از درس‌های پربار و شاگردپرور فقیه عالی مقام آیت‌الله سید حسن مرتضوی است که دوره‌های متعدد در حوزه علمیه نجف اشراف و مشهد در جمع صدها نفر از طلاب و فضلا ارائه شده است. عمق، دقت علمی و تسلط فوق العاده بر مباحث، بیان شیوا، رسا و دلنشین، دسته بندی بدیع و ابتکاری، همراه با ذکر مثال‌های متعدد …

شبکه اجتهاد: بازخوانی انتقادی اندیشه و آثار محمد بن ادریس شافعی (وفات ۲۰۴ قمری)، به نوعی بازخوانی انتقادی ساختار حقوقی – فقهی اسلامی رایج است، ساختاری که شافعی را گاه موسس آن (بخصوص از رهگذر تدوین نخستین کتاب در علم اصول فقه) و یا دست کم تثبیت کننده و مهمترین نماینده آن می‌دانند. پس تعجبی ندارد که بحث از میراث شافعی در آثار بسیاری از تجدیدنظر طلبان و اصلاح‌گران دینی جای گرفته است. سنت نصر حامد ابو زید در کتاب «الامام الشافعی و تاسیس الایدئولوجیه الوسطیه» تلاش می‌کند اندیشه شافعی را تاریخی بخواند و پیوند آن را با شرایط اجتماعی …

شبکه اجتهاد: اخیراً پژوهشگر محترم و جوان جناب آقای شیخ عباس مفید طی یادداشتی تلاش کرده است تا با بیان نکاتی نشان دهد که بنده در انتساب کلینی به طیف مفضل به خطا رفته‌ام (بخوانید). ضمن تشکر از حسن توجه ایشان به خاطر دنبال کردن و تعلیقه زدن بر مطالب، یادآوری نکات ذیل در خصوص مطلب ایشان ضروری است: ۱. آنچه در تارنمای «شبکه اجتهاد» منعکس شده است، تقریر یک مصاحبه شفاهی بوده است (بخوانید) و در این مصاحبه به هیچ عنوان امکان ارائه همه مستندات و یا حتی بخشی از آنها وجود ندارد. آنچه ارائه شد بازتاب شفاهی بخش …

استاد برجسته خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان گفت: هدف حوزه های علمیه قم و نجف و علمای آن یکی است گرچه منهج علمی شان متفاوت باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله مصطفی اشرفی شاهرودی از علمای حوزه‌ علمیه خراسان در دیدار میهمانان شرکت کننده در کنگره امناء الرسل گفت‌: معرفی سبک و سیره علمای بزرگ حوزه‌های علمیه آثار و تألیفات و فعالیت‌های اجتماعی آنان پاسخ بسیاری از شبهات علیه روحانیت را خواهد داد. ایشان با قدردانی از احیای تراث شیعه توسط دست اندرکاران کنگره امناء الرسل، افزود: به عنوان کسی که آیت‌الله خرسان را در نجف اشرف می‌شناختم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مدت‌ها پیش درباره داوری جالب‌توجه امام خمینی(ره) در خصوص جناب محمد بن اسماعیل (از روات کثیرالروایه در کتاب شریف کافی) نوشته بودم. محمد بن اسماعیل(ره) کسی است که هیچ مدح و ذمی درباره‌اش از سوی رجالیون و محدثین به‌دست ما نرسیده است. در واقع در سنجش و داوری او – به اعتباری- دستمان خالی است؛ اما مرحوم امام(ره) در خصوص او رای و نظری قاطع ابراز می‌کنند. ایشان در کتاب الطهاره چنین آورده‌اند: «ولیس فی طریقها من یتأمّل فیه إلاّ محمّد بن إسماعیل النیسابوری الذی‏‎ ‎‏لم یرد فیه توثیق، وإنّما هو راویه الفضل بن شاذان، لکن من …

کتاب «کلیات علوم حدیث» پنجاه و پنجمین اثر استاد ‌علی نصیری در قطع وزیری در ۲۵۵ صفحه از سوی انتشارات وحی و خرد وابسته به موسسه معارف وحی و خرد انتشار یافت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌‌الاسلام والمسلمین علی نصیری، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۸۲ دو جلد کتاب حدیث‌شناسی را سامان داد و پس از آن متن برگرفته‌ای از آن کتاب با نام «آشنایی با علوم حدیث» و «درس نامه علم حدیث» به ترتیب به عنوان متن درسی حوزه‌های علمیه برادران و خواهران معرفی شد و مجدداً کتاب جدید «درآمدی بر علوم حدیث» به …

شبکه اجتهاد: ‌استاد ابوالقاسم علیدوست در همایش «فلسفه فقه نظام ساز» سخنانی ایراد داشتند که خلاصه آن در «شبکه اجتهاد» منتشر شده است (بخوانید). دغدغه جناب استاد در تدقیق اصطلاحات و عناوین بسیار ستودنی است و استواری بخش زیادی از مباحث نوین ایشان نیز مرهون همین تدقیق‌های مفهومی است. شاید انتخاب عنوان «همه‌دانها بار سنگین بر دوش فقه نگذارند!»، این تصور را تقویت می‌‌کند که ایشان نگاه حداقلی به فقه دارند و از ورود فقه به عرصه‌های جدید ابا دارند، در حالی‌که جناب استاد علیدوست بی‌تردید جزو اساتیدی هستند که هم عرصه وسیعی برای کار فقیهانه قائل هستند و هم …

اثر حاضر جلد پنجم از مجموعه کتاب «اصول فقه نوین» تالیف استاد محسن اراکی می‌‌باشد. پژوهشی است در بازپردازی مسائل علم اصول که در واقع، متن درس خارج اصول معظم‌له بوده که پس از تحقیق و تدریس و تنقیح مباحث آن، در قالب پژوهشی مکتوب، عرضه شده است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، «کتاب اصول فقه نوین (مجلد پنجم)» به قلم استاد محسن اراکی عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه از سوی انتشارات مجمع الفکر الاسلامی به زیور طبع آراسته شده است. در این مجلد ادامه قواعد خاصه دلالت وضعی لفظی (بخش مربوط به مفردات) بیان می‌‌شود و در ادامه به قواعد …

شبکه اجتهاد: اخیراً جناب دکتر محمدهادی گرامی در گفتگویی با شبکه اجتهاد (بخوانید) سعی دارد مرحوم کلینی را در جریان احمد برقی و برقی را نیز متأثر از جریان مفضل بن عمر به واسطه محمدبن سنان معرفی کند.  وجود جریان‌های فکری مختلف در میان شیعیان متقدم قابل انکار نیست اما انتساب هر یک از محدثان قم به هر یک از این جریان‌ها نیاز به مستندات قابل دفاع دارد. اگر تعداد روایات محمد برقی از محمدبن سنان (و یا رتبه دوم استادی محمدبن سنان برای برقی) می‌‌تواند معیار مفضلی دانستن محمد برقی باشد، با همین معیار می‌‌بایست احمد اشعری را به …

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، خطاب به طلاب تاکید دارد: اگر به یک مرجع یا بزرگی نقد و اشکال سیاسی دارید، با احترام بگوئیم و از تعابیر خفیف و موهون استفاده نکنید. یکی از علل ضعف روحانیت این است که ما احترام بزرگان خود را حفظ نکردیم، چرا امروز نفوذ کلمه‌ی مرجعیت و مراجع در کشور کم شده؟ برای اینکه از خود ما شروع شد، ما حرمت اینها را رعایت نکردیم، در گذشته اینطور نبود لااقل طلبه‌ها تعبد محض داشتند ولی الآن اینطور نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار …

حجت‌الاسلام مهدی رستم‌نژاد، طرح تغییر متون درسی حوزه را «آزمایشی» دانست و گفت: از تعدادی اساتید به صورت مستقیم یا با نامه دعوت شد ولی برخی پاسخ ندادند، عده‌ای گفتند ما را معاف کنید، برخی هم حاضر به کمک شدند ولی گفتند نام ما در هیچ سندی نیاید و برخی هم بین راه رها کردند. حجت‌الاسلام ملک‌زاده نیز با بیان اینکه استادان حوزه در جریان تغییرات قرار نگرفتند و اقناع نشدند، بیان داشت: چرا این طرح به نام یک‌نفر در حوزه تمام شد؛ آیت‌الله شب‌زنده‌دار شخص بسیار محترمی هستند ولی چون افکار عمومی حوزه به خوبی اقناع نشد در فضای …

شبکه اجتهاد: اگر استنباط (اجتهاد در اصطلاح فقهی)، تلاش معرفتی روشمند برای کشف موجّه «حُکم» در مورد «فعل مکلف» باشد و اگر عملیات استنباط و اجتهاد (فرآیند استنباط)، فعل و انفعالاتی باشد که فقیه برای کشفِ نظر شارع، به صورت مرحله به مرحله انجام می‌دهد تا از نقطه شروع (مواجه با مسئله)، به نقطه پایان (صدور فتوا) برسد؛ و اگر روش‌شناسی و ارائه الگوریتم که تعیین و توصیف دقیقِ مرحله به مرحله و قدم به قدمِ عملیات حلّ یک مسئله است، به طوری که نقطه آغاز و پایان، تعداد مراحل، ترتّب منطقی مراحل، دستورالعمل‌های اجرایی در هر مرحله بدون حفره …

برخی از اساتید حاضر در دیدار با مدیر حوزه‌‌های علمیه، ضمن این مطلب که ما قصد ملتهب کردن حوزه را نداریم و نیت همه رشد و بالندگی حوزه است، پیشنهاد دادند: از آنجایی که این طرح را «آزمایشی» قلمداد کرده‌اید و به‌واسطه مشکلاتی که در محتوا و اجرای طرح تحول متون آموزشی هست، فعلاً طرح را تعطیل نمایید و آن را در روند کارشناسی بگذارید. ما حاضریم گروه‌های مختلفی از اساتید را در اختیار شما قرار دهیم تا آن را بررسی کنند و بعد از بررسی این طرح، در نیم سال دوم یا در سال آینده، با موافقت مراجع عظام …

اختصاصی شبکه اجتهاد: جریان‌شناسیِ محدثان و راویان کُهَن، امری با ثمرات علمی فراوان است؛ بخصوص اگر آن محدث «کلینی» باشد و آن راویان، روات مورد علاقه‌ی کلینی. تحقق این امر را با دکتر سید محمدهادی گرامی عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مدیرگروه پژوهشی «مطالعات حدیثی شیعه» به گفتگو نشستیم. او که متخصص قرآن و حدیث وشرق‌شناسی است و تلاقی‌های فکری در جهان اسلام را پژوهیده معتقد است: کلینی به جریان برقی‌‌ها نزدیک است و مشهور است که دو سال آخر عمرش به بغداد رفته است. اما پژوهشگرانی مانند نیومن گفته‌اند او در ۲۰ سال آخر …

همایش ملی فلسفه فقه نظام‌ساز «با تاکید بر افکار و آرای شهید آیت‌الله محمدباقر صدر(ره)» از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری برخی نهادهای علمی و فرهنگی کشور و با حضور فرهیختگان، دانش پژوهان، طلاب و سخرانی اساتید رشاد، میرباقری، علیدوست، میرمعزی و ایزدهی برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، دبیر علمی همایش ملی فلسفه فقه نظام‌ساز، گفت: فقه شیعه از سال‌های آغاز تدوین در قرن چهارم همواره رو به رشد بوده و در فرایند تحول روزآمدی داشته است و تا امروز که ما در خوان گسترده فقه زندگی می‌کنیم این تحول و تطور …

مراسم تکریم و معارفه مدیر حوزه علمیه خراسان با حضور علما، اعضای شورای عالی، اساتید، فضلا، مدیران مدارس علمیه مشهد و مسئولان استانی در مدرسه علمیه عالی نواب برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، در ابتدای این مراسم، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین صفرعلی فتح الهی، مسئول دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان به قرائت حکم مقام معظم رهبری(حفظه الله تعالی) در انتصاب اعضای شورای عالی این حوزه پرداخت و با بیان این که مقام معظم رهبری پس از ارتحال آیت‌الله واعظ طبسی در حکمی اعضای شورای عالی، دبیر و مدیر حوزه علمیه خراسان را در اسفندماه سال ۹۴ منصوب نمودند، عنوان کرد: …

استاد علیدوست بیان داشت: شهیدصدر وقتی نمی‌تواند خودش از ادله حکمت حرمت احتکار را درآورد و کراهت را بیرون می‌آورد سراغ فتاوای صاحب جواهر رفته و حکم حرمت را از او می‌گیرد. این در حالی است که اگر فتوای یک فقیه جواب نداده او باید در روش استنباط خودش تجدید نظر کند نه اینکه سراغ مجتهد دیگر برود لذا بنده به این نظر، نقد دارم و هرقدر از شاگردان ایشان هم خواستم توضیح دهند موضوع قانع‌کنند‌ه‌ای ندیدم و بیشتر توجیه بوده است. به گزارش شبکه اجتهاد، کرسی علمی با موضوع «فقه با انگاره قبول نظامات شرعی و لزوم استنباط آنها …

دو کتاب «حق عقل در اجتهاد» و «روابط زن و مرد در اسلام» از استاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری توسط انتشارات صدرا چاپ و راهی بازار کتاب شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «حق عقل در اجتهاد» شامل سه مقاله و دو سخنرانى از استاد شهید است. در دو مقاله اول، حق عقل در اجتهاد (به معناى مصطلح در فقه شیعى) به طور مفصل مورد بررسى و تحقیق قرار گرفته و ضمنآ به پیدایش مسلک اخبارى‌گرى در میان شیعه و مبارزه مجتهدان با این مسلک پرداخته شده است. مقاله سوم به مناسبت هزارمین سال وفات شیخ صدوق و صدمین سال …

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در نشست «نقل و نگارش حدیث در صدر اسلام؛ منع یا جواز» دیدگاه خاورشناسان، شیعیان و اهل سنت درباره کتابت حدیث در صدر اسلام را تشریح و نظرات گروه‌های مختلف را بیان کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «نقل و نگارش حدیث در صدر اسلام؛ منع یا جواز»، توسط دانشکده علوم انسانی حضرت نرجس(س) دانشگاه ولی عصر(عج) با سخنرانی دکتر مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران برگزار شد. در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید: موضوع جواز نقل و نگارش حدیث از سوی بسیاری از دانشمندان، همچنان بحثی زنده است مخصوصاً در زمینه کتابت …

مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: اگر حقوق را وارد قلمروی فقه کنیم یعنی صرفا نگاه تکلیف مداری به فقه نداشته باشیم، در عرصه نظام سازی به نتایج بهتر و موثرتری خواهیم رسید. به گزارش شبکه اجتهاد، کرسی علمی- ترویجی با موضوع «بایسته‌های نظام سازی در فقه سیاسی شیعه» توسط گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در راستای همایش ملی «فلسفه فقه نظام‌ساز با تأکید بر افکار و آرای شهید آیت‌الله محمدباقر صدر» برگزار شد. در این کرسی علمی، حجت‌الاسلام دکتر سیدکاظم سیدباقری به عنوان ارائه‌دهنده و حجج‌اسلام دکتر محسن مهاجرنیا و دکتر محمدعلی میرعلی به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: خانم وَداد القاضی (زادۀ ۱۹۴۳م) از پژوهشگران معاصر لبنانی-آمریکایی است که به طور تخصصی در رشتۀ ادبیات عربی تحصیل نموده و نگاشته‌های مطرحی را به رشتۀ تحریر درآورده است؛ از جمله: تصحیح‌ انتقادی برخی از آثار ابوحیان توحیدی و قاضی نعمان، و نیز پژوهش‌هایی دربارۀ تاریخ و ادبیات کیسانیه و… . در میان مقاله‌‌های وی باید از مقاله‌ای شایان‌توجه با عنوانِ “An Early Fāṭimid Political Document” یاد نمود.[۱] وی در بخش نخستِ این مقاله، ادعا می‌کند که انتساب عهدنامۀ مالک اشتر (نامۀ ۵۳ نهج البلاغه به تحقیق صبحی صالح) به امام علی (ع) نادرست بوده و سپس، …

جدیدترین شماره‌های فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» «ویژه گرامیداشت یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم و آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری مقدم منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، بیست‌و‌هشتمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» «ویژه گرامیداشت یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم و آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی» (پاییز ۱۴۰۱) دربردارنده شش مقاله علمی، به همت اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، در وبگاه فصلنامه در دسترس پژوهشگران قرار گرفت. «بررسی استدلال شیخ عبدالکریم حائری یزدی بر …

از احادیثی که مالک در موطا در باب «الصلاه خیر من النوم» نقل کرده این حدیث است: روزی موذن برای نماز صبح به سراغ عمر آمد دید هنوز خواب است. او را صدا زد و گفت: الصلاه خیر من النوم. عمر از این جمله خوشش آمد و دستور داد آن را در اذان صبح بجای «حی علی خیر العمل» قرار دهند. به گزارش شبکه اجتهاد، کارگاه آموزشی «اعتبار سنجی منابع روایی و حدیثی اهل سنت» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین حسن ضیاءتوحیدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی به صورت حضوری و مجازی در پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد. گزارشی …

کتاب «ما هو الاجتهاد» تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک‌زاده، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام محمدحسین ملک‌‌زاده، در اثر جدید خود با عنوان «ما هو الاجتهاد» به تبیین مباحثی درباره اجتهاد، ابعاد و آفاق آن پرداخته است. «ماهیت ملکۀ اجتهاد و چگونگی تحصیل آن»، «قوّۀ قدسیه در اجتهاد»، «اطلاق و تجزّؤ در اجتهاد»، «مبادی اجتهاد و مقدمات فقاهت»، «علم اصول و روش ‌ شناسی اجتهاد»، «ساختار کلان علم اصول الاستنباط و منهج الاجتهاد»، «اجتهاد مناسب برای تفقّه جامع در دین»، از جمله مباحثی است در اثر بررسی شده است. همچنین، …

شبکه اجتهاد: روش‌شناسیِ معطوف به مسائل مستحدثه اساساً نمی‌تواند چیزی جدای از روش فقه جواهری باشد؛ یعنی روش جواهری به دلیل انعطاف، جامعیت، گستردگی و هوشمندی خاص خود توانسته در میان روش‌های دیگر، حتی در نسبت با روش شیخ انصاری، خود را نشان دهد و به همین دلیل مرکز توجه حضرت امام (ره) قرار گرفته است. روش صاحب جواهر بهترین روش از حیث توانایی ظرفیتی است؛ یعنی ظرفیت کشش‌پذیری و امتدادپذیری و پویایی‌پذیری دارد؛ بدین‌سان درعین‌حال که اصالتش را حفظ می‌کند، انعطاف و ظرفیتی دارد که قابلیت فعال‌ترشدن و تطبیق‌یافتن را در نسبت با مسائل مستحدثه دارد. البته نمی‌توان این …

شبکه اجتهاد: مراسم رونمایی از مجله «الفقه المقارن» از سوی مرکز مطالعات فقهی تطبیقی با حضور اساتید و سخنرانی استاد ابوالقاسم علیدوست و استاد احمد مبلغی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. بخوانید: رویکردهای چهارگانه فقه مقارَن

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم رویکردهای ترجیحی، تقریبی، روشی و توسعه‌ای را از رویکردهای قابل توجه در فقه مقارَن ذکر کرد و گفت: در توجه به این رویکردها، باید به این نکته بپردازیم که کدام یک از آنها برای شرایط کنونی دنیای اسلام سودمند است؟ به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمدمبلغی در مراسم رونمایی از مجله «الفقه المقارن» که از سوی مرکز مطالعات فقهی تطبیقی با حضور اساتید در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، گفت: این مجله از میان رویکردهای چهارگانه فوق، رویکرد تقریبی و رویکرد توسعه فقه اسلامی در حوزه مسائل جدید را دنبال می‌کند. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شیخ حر عاملی در یک تقسیم‌بندی ابتدایی، در حلقه‌ی اخباریان قرار می‌گیرد. اما بی‌توجهی به طیف بودن و یکنواخت نبودن جریان اخباری‌گری، تصاویر غیر واقعی از وی برساخته است. توجه نکردن به منهج وی در شرح و فهم و اعتبارسنجی برخی روایات نیز به پررنگ شدن آن تصویر غیر واقعی کمک کرده است. در این مجال به نگاشته‌ای از ایشان اشاره خواهد شد. شیخ در این نگاشته به ضعف روایتی از کافی کلینی اشاره، آن را مستدل و بر آن پافشاری می‌کند. پژوهش شیخ، رساله‌ای است با عنوان «رساله فی الغناء». این رساله با محوریت یکی از …

سومین دفتر «مجموعه مقالات صدسالگی حوزه قم» به کوشش استاد رسول جعفریان با ۲۴ مقاله از اساتید و پژوهشگران، توسط نشر مورخ به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری در اواخر زمستان سال ۱۳۰۰ هجری شمسی (۲۲ رجب ۱۳۴۰ق) وارد قم شد و این نقطه آغازین تأسیس حوزه قم است. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان کوشیده است مجموعه مقالاتی به مناسبت صدساله شدن حوزه علمیه قم تدوین و تهیه نماید. پس از انتشار دفتر اول و دوم صدسالگی حوزه قم، با همراهی اساتید و استقبال فضلا، مجموعه دیگری از مقالات درباره حوزه قم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مطلوبیت تحول صحیح در متون درسی حوزه، نیازمند استدلال نیست. ایستایی و جمود بر متون گذشته نه تنها به تعمیق مباحث علمی کمک نمی‌کند بلکه از ارتقاء سطح علمی طلاب می‌کاهد و به مرور به نشاط علمی حوزه‌های علمیه ضربه می‌زند؛ پس اصل تحول امری شایسته و بایسته است؛ اما باید توجه داشت که تحول نیازمند مدیریت، نظارت و کمک‌رسانی است. «اجتهاد» معتقد است جلوگیری از هر حرکت اصلاحی، مانع از تحقق تحول صحیح است و از سوی دیگر نیز نمی‌توان هر تغییری را تحول صحیح نامید؛ بلکه باید حساس بود و از حرکت‌های شتاب‌زده و غیرصحیح، جلوگیری …