اندیشوران فقهی

در سال جاری مشق اجتهاد دو کار ویژه مهم داشت. یک کار ویژه‌ آن ادامه‌  دوره‌ فقه‌پژوهی بود و دوم اضافه شدن دوره‌ اخلاق‌پژوهی به مشق اجتهاد. امسال یک دوره‌ دیگر به مشق اجتهاد فقهی اضافه شد، با نام دوره تخصصی؛ این دوره تخصصی مشتمل بر دو کرسی ترویجی، دو میز‌گرد و یک کارگاه حضوری هست. فاز فقه‌پژوهی ما، در سال ۹۸ سه بخش عمده داشت: ۱. چهار کارگاه دوره پیشرفته ۲. پنج برنامه برای دوره‌های تخصصی که برای اساتید حوزه و دانشگاه و برای اعضای هیئت علمی طراحی شده است. ۳. بخش سوم فاز فقه‌پژوهی مشق اجتهاد در سال …

اختصاصی شبکه اجتهاد: درباره مرحوم شیخ محمدحسینی نائینی، سخن بسیار گفته شده است. مردم اگرچه او را بیشتر به جهت حمایت از جنبش مشروطه خواهی و حمایت از آخوند خراسانی می‌شناسند، اما در حوزه‌های علمیه، او بیش از اینها به «مجدد نائینی» شهره است. کسی که در مبانی اصولیون پیش از خود تجدیدنظر کرد و طرحی جدید برای دانش اصول فقه ریخت. حوزه درسی نائینی یکی از بزرگترین حوزه‌های درسی در زمان خود بود که پس از مرحوم آخوند، شاید بتوان آن را کم نظیر دانست. درباره روش اصولی و فقهی وی و آنچه موجب شده تا او به «مجدد» …

امر پژوهش یک مقوله تشکیکی است و در بررسی‌های به عمل آمده به این نتیجه رسیده‌ایم که ما در پژوهش با ۲۵۳ مهارت کار داریم و نیاز به فراگیری آن برای رسیدن به تولید محتوای علمی داریم. ما در یک برنامه مدون و در چند فاز برای طلاب سطح و سطوح عالی و طلاب مراکز تخصصی، الگویی را مهیا کرده‌ایم که نیاز به تصویب‌سازی در رده بالای مسؤولین دارد تا اینکه این کمبودها در زمینه پژوهش از حوزه علمیه رخت بربندد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، دومین نشست «هم‌اندیشی مدیران و معاونان مراکز تربیت محقق»، روز پنج‌شنبه ۲۶ دیماه ۹۸ با …

‌حجت‌الاسلام علی اکبریان در نقد رویکردهای فقه حکومتی، فقه اجتماعی و فقه نظام‌مند، گفت: اگر بخواهیم همه چیزهایی که حکومت برای اداره جامعه نیاز دارد را از فقه بیرون بکشیم دچار عرفی شدن دین‌ می‌شویم؛ عرفی شدن دین خطری است که با روح شریعت سازگار نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست سوم از سلسله نشست‌های «جایگاه فقه حکومتی در تحقق گام دوم انقلاب اسلامی» پنج شنبه گذشته در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی تهران به همت پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل برگزار شد. ‌حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر لطفی استاد مرکز تخصصی مهدویت و ‌حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبریان عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم …

ایشان مباحث بسیار مفصلی در فقه القضا دارند. این پژوهش‌ها، به دلیل حضور ایشان بعد از پیروزی انقلاب در قوه‌قضائیه بود و موظف شده بودند، جزئیات احکام قضایی مورد نیاز دستگاه قضا را از نظر فقه شیعی استنتاج نمایند. برخی از این نظرات مثلاً در مورد مسئله حق حضانت فرزند پسر برای مادر تا هفت سال، از نمونه‌های این پژوهش‌هاست که مورد پذیرش عمومی قرار گرفت. مثال دیگر عرصه فقه حکومتی است که ایشان جزو اولین افرادی بودند که کتابی پیرامون ولایت‌فقیه و ابعاد و حدود آن نگاشتند که برآمده از سال‌ها تلمذ در محضر امام راحل در نجف بود. …

امروزه مسئله‌یابی که از مقدمات پژوهش است، از چالش‌های پیش روی طلاب است و این نشانگر ضعف ارتباط مدارج علمی حوزه علمیه با معاونت پژوهش است. مقاله الزاماً پژوهشِ آن فرد نیست بلکه مقاله گزارش پژوهش است و احتمال دارد که صاحب مقاله گزارشی از پژوهشِ دیگران را ارائه نمایدو در این حال باید گفت ما با ایجاد کارگاه مقاله‌نویسی الزاماً پژوهشگر تربیت نمی‌کنیم و این اشکال کار است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین جلسه «هم‌اندیشی مدیران و معاونان مرکز تربیت محقق»، روز پنجشنبه ۱۲ دیماه ۹۸ برگزار شد. در این جلسه، معاونان پژوهشی مراکز حوزوی  قم حضور داشتند و …

آیت‌الله حکیم توانست پس از میرزای شیرازی به حوزه علمیه نجف تأثیر گسترده و بر عراق و ایران و تشیع تأثیر بگذارد. او توانست با راهنمایی‌های بزرگ خود، به ایجاد مؤسسات علمی و دینی، صدور مجلات، کتابخانه‌ها و تأسیس مساجد بزرگی در سراسر اسلام و تشیع و اعزام مبلغ به کشورهای مختلف و تأسیس حوزه‌های علمیه کمک نماید. اختصاصی شبکه اجتهاد: خاندان حکیم، از خاندان‌های علمی و سیاسی شیعی در عراق محسوب می‌شوند. شاخص‌ترین فرد این خاندان سید محسن حکیم مرجع تقلید شیعیان است. وی در مقام مرجع تقلید شیعیان، به سیاست توجه ویژه‌ای داشت و در بسیاری از مسائل …

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در بررسی حجیت ظن در موضوعات تأکید کرد که اصل کلی حرمت تعبد به ظن که از سوی علمای شیعه مطرح شده در احکام شرعی است نه موضوعات خارجیه. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل‌لنکرانی رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در پنجاه و یکمین نشست فقهی و اصولی این مرکز با اشاره به موضوع «حجیت ظن در موضوعات» اظهار داشت: موضوع سخن از جمله مباحثی است که در فقه و اصول چند سالی است مورد توجه من واقع شده و بحث بسیار مهمی هم هست و باید بزرگان از اهل تحقیق و فقهای ما …

ملک‌زاده با بیان اینکه ترجمه‌های ناقصی از آثار شهید صدر صورت گرفته است، تصریح کرد: آثار شهید صدر باید به زبان‌های دیگر معرفی شود تا بشریت با علم و معرفت او هرچه بیشتر آشنا شود. شهید صدر قائل به جامعیت دین بود. او در آثارش به دو نوع دلیل می‌پردازد؛ دلیل علمی و دلیل فلسفی. دلیل علمی طبق تعریف شهید صدر بر حس، تجربه و تفکر می‌پردازد و از روش استقرایی پیروی می‌کند. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست رونمایی و نقد کتاب‌های «اعتقاد ما» و «انسان و عبادت» به قلم شهید آیت‌الله محمدباقر صدر، از سوی کارگروه ویرایش متون دینی …

به فرموده رهبر انقلاب، «انتقام سخت» به معنی اخراج نظامیان تروریست آمریکا است. در این رابطه باید علما، مراجع و حوزه‌های علمیه قم و نجف وارد جریان سازی و فتوا شوند و حضور دشمن را در عراق حرام شرعی بدانند. این مهمترین رسالت علما است. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد عباس کعبی در مراسم بزرگداشت هفتمین روز شهادت سردار قاسم سلیمانی و همرزمانش که مسجد رفعت قم برگزار شد، گفت: مهمترین پیام حمله موشکی سپاه علیه آمریکایی‌ها، نشان از عزت و شکست هیمنه پوشالی جبهه استکبار جهانی بود که بعد از جنگ جهانی دوم، چنین چیزی سابقه نداشته است. عضو …

شبکه اجتهاد: پس از فراخوان مقام معظم رهبری مبنی بر بررسی و تکمیل سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در مهرماه ۱۳۹۷؛ فرهنگستان علوم اسلامی قم، محصول یک سال پژوهش مستمر کارگروه ویژه بررسی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را در ۴ مجلد نهیه و تدوین نمود. متن پش‌روی پیشنهاد تکمیلی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت است که پس از ساعت‌ها کار تحقیقاتی از سوی فرهنگستان تدوین گردیده و به صورت اصلاحات در متن اصلی منتشر شده است (فایل سند در قسمت ضمیمه قابل دانلود می‌باشد). *** الگوی اسلامی‌ ‌ایرانی پیشرفت، معرُف چهارچوب و سیر کلی تحولات مطلوب ایران در عرصه‌ فکر، …

آیت‌الله سیدهاشم رسولی محلاتی (ره) یکی از شخصیت‌هایی است که علی‌رغم مسئولیت‌های طولانی در دفتر امام خمینی (ره) و رهبری معظم انقلاب اسلامی و دیگر مسئولیت‌های خرد و کلان، حقیقتاً یک زندگی و حیات علمی داشت و انتشار بیش از یکصد اثر از ایشان در طول این سال‌ها حاکی از همین حیات علمی است. شبکه اجتهاد: در توصیف علم و دانش و طلب علم در بیان پیامبراکرم (ص) و ائمه هدی (ع) سخن بسیار است، پیامبر گرامی فرمودند: «کُنْ عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً أَوْ مُسْتَمِعاً أَوْ مُحِبّاً لَهُمْ وَ لاَ تَکُنِ اَلْخَامِسَ فَتَهْلِکَ» یعنی دانشمند باش یا دانشجو یا از شنوندگان …

نص گرایی و تمایل به متن و خطاب قرار دادن وجدان و درون مسلمانان در شکل‌دهی اندیشه‌ی علامه فضل‌الله بیشتر از اندیشه شمس‌الدین مؤثر بود. آنچانکه هنگامی‌که عقل را مورد خطاب و استفاده قرار می‌داد، آن را با زبان و گفتمان وجدانی و درونی بیان می‌نمود؛ اما شیخ شمس‌الدین گرایش پیوسته‌ای به انتظامات و لایه‌های فکر و اندیشه در تاریخ و دلالت‌ها و فقه داشت و در ارزیابی آن‌ها از بسیاری از پژوهش‌ها و مطالعات جدید و معاصر کمک می‌گرفت. اختصاصی شبکه اجتهاد: مرحوم محمدمهدی شمس‌الدین، فقیه و اندیشمندی بود که مانند بسیاری از فقهای دیگر همانند شهید صدر، از …

شمس‌الدین ازجمله معدود فقیهان بزرگی در عصر معاصر شیعه است که به‌شدت طرفدار حقوق حداکثری زنان بود، چه به لحاظ حقوق جنسی، چه به لحاظ حقوق اساسی و همین‌طور حق تصدی زنان نسبت به مناصب عمومی چه ریاست‌جمهوری چه رهبری جامعه و چه در زمینه مرجعیت فتوایی؛ بنابراین مرحوم شمس‌الدین هم نگاه‌های نو روش‌شناختی داشتند و هم اینکه آرای نوین فقهی داشتند که ایشان را در عصر معاصر ممتاز می‌کند. اختصاصی شبکه اجتهاد: محمدمهدی شمس‌الدین، راز مگوی جامعه فقهی شیعی است. فقیهی که دستپروده حوزه سنتی نجف است، وقتی به لبنان می‌آید بالکل تغییر می‌کند و فتاوای متفاوتش آغاز می‌شود: …

حوزه‌های خواهران هرگز صرفاً و منحصراً در پی مجتهده پروی و فقیهه سازی نبوده و نیست. این حوزه‌ها اولاً: تربیت دینی خواهران و تهذیب درون خانوادگی خودِ آنان و ثانیاً: نشاندن بذر تحقیق و کاوش در علوم اسلامی در اذهان خواهران کشورمان و ثالثاً: آموزش تخصصی علوم انسانی اسلامی مسئله محور در میان خواهران و رابعاً: یافتن پاسخ‌های محققانه‌ی زنانه به مسائل نوپدید زنان را و ورود جدی بانوان در عرصه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، نشانه گرفته است. اختصاصی شبکه اجتهاد: پژوهش در احوال و زندگانی زنان، گویای این حقیقت است که همواره تعداد قابل‌توجهی از اینان در عرصه‌های علوم …

در جلسات مجمع، از حقوقدانان و علمای دیگر هم استفاده می‌شود و نهایتاً یک سیاقت و قالب فقهی، برون‌دادهای آن جلسه پیدا می‌کند و در قالب فتوا ارائه می‌شود. البته در کنار فتواها، توصیه‌هایی هم نوعاً قرار می‌گیرد. یک بخش از مصوبات، همان فتاواست و یک بخش هم توصیات است. نحوه عرضه هم بدین‌صورت است که در همه مقالات وارده اولاً جلسات مختلفی پیرامون موضوعاتی که در دستور کار قرار گرفته برگزار می‌شود و جلسه‌ای طولانی، نسبت به آن موضوع بررسی می‌شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: مجمع جهانی فقه جده در عمل به مصوبه صادره از دوره سوم کنفرانس سازمان همکاری …

همایش نکوداشت «آموزگار فقاهت؛ آیت‌الله سید محمد محقق داماد(ره)» صبح امروز با حضور مراجع تقلید، علما، اساتید و شخصیت‌های حوزوی در سالن همایش‌های پژوهشکده علامه طباطبایی(ره) قم برگزار شد. در این همایش، آیات عظام مکارم شیرازی، نوری همدانی، سبحانی و جوادی آملی و آیات و حجج‌اسلام اعرافی، استادی، مقتدایی، غروی، میلانی، یثربی، سعیدی، فاضل لنکرانی، محقق داماد، علوی بروجردی، هادوی تهرانی، فقیهی،‌ شبیری زنجانی، ایزدپناه، محمدی عراقی، قاضی عسکر، ملکا، نوری مفیدی، محلاتی و دیگر اساتید حضور داشتند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، در این مراسم پیام تصویری رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای کنگره نکوداشت آموزگار فقاهت ‌آیت‌الله سید محمد …

معتقدم هم اکنون هم عده‌ای از افاضل و مدرسان خوبی در زمینه فقه و اصول داریم که اینها خروجی ۴۰ سال اخیر هستند؛ درست است که اجتهاد دارای مراتبی است و اگر کسی بخواهد به مرتبه کامل اجتهاد برسد باید ۵۰ سال زمان صرف کند اما همین الان هم افراد بزرگی داریم. الان کم کم توجه دارند با توجه به نیازهایی که جامعه به فقه دارد به سمت تخصصی تر کردن فقه حرکت کنند و افراد در حوزه های خاصی از فقه تمرکز کنند مانند فقه سیاسات، فقه معاملات و فقه عبادات و امثالهم لذا زمینه برای رشد فقهای بزرگ، …

شبکه اجتهاد: مرحوم ‌آیت‌الله حاج سید مهدی موسوی خلخالی، در ذهن همه ما به‌عنوان یک عالم متخصص، متخلق، دوست داشتنی، متبسم، متواضع، فعال و بی‌ادعا تصویر می‌شود. مرحوم استاد موسوی خلخالی از شاگردان مهم مرحوم ‌آیت‌الله خوئی بودند. ایشان در بخشی از دور اول و تمام دور دوم اصول ایشان و همچنین خارج فقه آن مرحوم، حضور داشتند و با مرحومین آیات: میرزا علی فلسفی، سید علی شاهرودی، شهید صدر، سید علی سیستانی و ابوالقاسم گرجی هم‌دوره بودند. آن زمان، دوران اوج و نشاط علمی مرحوم ‌آیت‌الله خوئی بود و حسب آنچه برخی از اساتید ما فرموده‌ا‌ند، درس آن مرحوم …

آیت‌الله خویی نه صرفاً یک فقیه اصولی، بلکه «مربی» و شاگرد پرور بود. قصد داشت که شاگردان خود را تربیت علمی و معنوی کند، آن‌ها را رشد دهد و به فقاهت برساند. برای رسیدن به این مقصود به آن‌ها میدان می‌داد که سؤال و جواب کنند؛ اشکال کنند و سپس پاسخ آن‌ها را می‌داد. آیت‌الله خویی برای ما شاگردان؛ معلم، مربی و پدر روحی بود. اختصاصی شبکه اجتهاد: استاد سید محمدمهدی موسوی خلخالی، از شاگردان برجسته و کم‌نظیر آیت‌الله خویی در مصاحبه‌ای با مجله حریم امام امتیازات علمی و معنوی استاد معظم خود را بیان کرده است. آیت‌الله خلخالی همچنین …

استاد گندمکار با بیان اینکه امروز فقه سنتی جوابگوی انسان مدرن، جوامع و دوران مدرن نیست، اظهار داشت: امروز حوزه‌های علمیه ما نیازمند فقه مضاف هستند، فقه مضاف از منظر فقهی به همه موضوعات اضافه شده و در حوزه‌های فردی، اجتماعی و جامعه بشری در حوزه بین الملل و در همه جوامع انسانی مبتلابه است. به گزارش شبکه اجتهاد، علوم دینی و پژوهش در عرصه دین از جمله مواردی است که همواره مورد توجه علما و دانشمندان جهان اسلام قرار گرفته است که یکی از این علوم، علم «فقه» است؛ «فقه مضاف» اصطلاحی است که کارشناسان علوم دینی و طلاب …

رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه با بیان اینکه همه اعم از بزرگان و نسل جدید حوزه خواهان تحول هستند، گرچه در روش تحقق آن اختلاف است، تصریح کرد: عدول از سنن حوزوی و فقه جواهری در بحث تحول در حوزه و دروس و علوم و در رأس آن فقه نمی‌تواند دردی از ما دوا کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌‌الاسلام والمسلمین رضا مختاری، رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، در گفت‌وگو با ایکنا؛ در مورد چالش میان فقه سنتی و فقه مدرن که فقهای یک نسل قبل و مجتهدان نسل جدید حوزه نماد اصلی آن هستند، گفت: راه مواجهه درست با این چالش، …

اگر از جهات کلامی، مبنای ما بر این باشد که تنها راه رستگاری اسلام و تشیع است و مذاهب دیگر هیچ راه رستگاری برایشان نیست و مقهور خداوند است، در این صورت نمی‌توان تقریب ادیان و مذاهب درست کرد؛ اما اگر مبانی کلامی را عوض کنیم و بگوییم همان‌طور که راه رستگاری برای یک مسلمان شیعه وجود دارد، برای مسیحیت و یهودیت و غیرمسلمان و شیعه هم وجود دارد؛ یعنی امکان راه رستگاری را برای هم باز بدانیم، همان راهی که مسیحیت در این اواخر رفت که تنها راه رستگاری را در مسیحیت نبینیم، در این صورت می‌توان با ادیان …

مهم‌ترین پایه ارتباط با مسیحیان همان اعتقاد به حضرت عیسی و حضرت مریم علیهماالسلام است؛ و همچنان، اعتقاد ما به نزول حضرت عیسی از آسمان است. آن‌ها از این مطلب خیلی تعجب می‌کنند. من کتابی دارم به نام عصر ظهور. اسقفی گفت: من می‌خواهم ۳۰۰ یا ۵۰۰ نسخه از این کتاب را بخرم. پرسیدم چرا؟ گفت می‌خواهم به جوانان مسیحی بگویم ببینید این عالم مسلمان می‌گوید حضرت عیسی می‌خواهد بیاید. اختصاصی شبکه اجتهاد: امروزه مرزهای جغرافیایی، تقریباً کان لم یکن انگاشته شده و دنیا به‌مثابه دهکده‌ای کوچک فرض شده که همه افراد می‌توانند در این دینا با یکدیگر در ارتباط …

استاد و محقق حوزه علمیه قم، مکتب قم و نجف را مکمل یکدیگر دانست و گفت: حوزه علمیه قم ادامه دهنده حوزه علمیه نجف است، هیچ تنافی و تباین بین این دو مکتب نیست چه بسا در برخی مسائل فقهی و اصولی مکمل یکدیگر باشند. اما در برخی جاها مکتب نجف مکتب خاص خود را دارد و مکتب قم روش و رویه خاص خود را دارد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجعفر طبسی در گفت وگو با شفقنا با بیان اینکه حوزه علمیه قم را یکی از سرشاخه‌های مهم حوزه علمیه نجف دانست و ابراز داشت: مرحوم آیت‌الله حاج …

این پژوهش در نظر دارد به فضلایی که در آستانه اجتهاد قرار دارند کمک کند که خود را ملتزم به روح حاکم بر فقه بدانند و گره‌های صعوبت را از برخی فتاوا بگشایند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، دین اسلام به‌عنوان شریعت جامع و جاودانه در آیات قرآن کریم و احادیث معصومان(ع) به‌عنوان دینی آسان و همراه با تسهیل معرفی شده است و ادله بسیاری نیز این سمحه و سهله بودن دین را تایید می‌کنند. تردیدی نیست مهم‌ترین بخش دین که مرتبط با افعال مکلفین است، احکامی است که در دوران غیبت توسط مجتهدان از منابع اولیه استنباط شده و در …

درهای بسته در سیستم اداری ما از یک طرف باعث شده است که اگر تعدادی از فقهای ما نیز با امام (ره) نسبتی برقرار کردند و به لحاظ علمی حسی گرفتند و دغدغه‌ای پیدا کردند که امام فرمود: فقه، علم اداره اجتماع است و به این فکر افتادند که به واسطه فقه باید اجتماع را اداره کنند، با درهای بسته روبه‌‏رو شدند و دلسرد و ناامید شدند. اکنون فقه ما چه نسبتی با اداره اجتماع دارد؟ به گزارش شبکه اجتهاد، چیستی و چرایی فقه حکومتی و فقه دولت موضوعی است که در گفتار حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر احمد رهدار در …

شمس به مثابه فقیهی اصولی که به گفته خودش به جمله معروف «مَن لا أصول له لا فقه له» از آیت‌الله میلانی باور داشت، در مقدمه‌ای که برای «مشکاه الأصول» نگاشته است، مرکب بودن انسان از جسم و روح را مقدمه توجه به اخلاق و اعتقادات در کنار احکام در نظر می‌گیرد و با جستجویی مختصر در آیات و روایات نشان می‌دهد در کتاب و سنت، فقه منحصر در احکام به کار نرفته است. شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی که دیشب در سن ۹۴ سالگی در ترکیه درگذشت، متولد مشهد و استاد برجسته حوزه‌های مشهد و قم بود. …

مرحوم آقای موسوی خلخالی تقریرات استاد خوئی را زیبا نوشتند و گاهی در بعضی از جهات می‌توان گفت «فقه الشیعه» ایشان نسبت به «التنقیح» مرحوم میرزاعلی آقای غروی روشن‌تر نوشته شده است و اگر بهتر نباشد کمتر از آن نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی از علما و استادان برجسته فقه و اصول حوزه علمیه خراسان در سخنانی درباره شخصیت آیت‌الله سید محمدمهدی خلخالی(ره) گفت: جناب آقای سید مهدی خلخالی رحمه‌ الله علیه از طلاب فاضل مشتغل در نجف اشرف بود؛ در ایامی که در نجف اشرف بودیمخدمت ایشان می‌رسیدیم، البته خیلی زیاد در تماس با …

به خاطر فتوا و نظر فقهی خود نمی‌توانست با برخی خواسته‌ها موافقت کند، مورد بی‌مهری و اهانت قرار گرفت؛ اما صبر کرد. با این که تعدادی از فضلا او را اعلم می‌دانستند، در رساله خود نوشته بود: هر کس خواست رجوع کند. در نوشته‎های خود نسبت به روایاتی که نمی‌توانست بپذیرد، به جای اینکه بگوید روایت مردود است، احتراماً می‌نوشت: «رد علمه الی اهله». در جهات علمی او را به مقدس اردبیلی تشبیه می‌کردند. از ۲۲ سالگی مجتهد بود و تا پایان عمر به مباحث علمی اشتغال داشت و کتاب جامع المدارک او یکی از بهترین آثار فقهی شیعه می‌باشد …