شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی با اشاره به تحریم انواع حیله‌های ربا از سوی حضرت امام خمینی(ره)، اظهار کرد: بسیار جالب است که بنیانگذار کبیر انقلاب با وجود اینکه فقیه و فیلسوف بودند، بسیار حواسشان به ابعاد اقتصاد بود و آن را از دل شریعت استخراج کردند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی معصومی‌نیا، مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره اندیشه‌های اقتصادی حضرت امام خمینی(ره) پرداخت و اظهار کرد: چند محور را از فرمایش حضرت امام نقل می‌کنم که شاید کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. نظر قاطع ایشان این بود که اسلام در زمینه اقتصاد تفکر منسجمی دارد و برخلاف برخی از افراد که منکر اقتصاد اسلامی هستند یا اقتصاد اسلامی را مجموعه‌ای از گزاره‌های غیرکامل می‌دانند، نظر ایشان این بود که اسلام یک نظام اقتصادی دارد.
وی افزود: اگر سخنان حضرت امام(ره) را در زمینه‌های مختلف اقتصادی جمع‌آوری کنیم یک نظام از آن بیرون می‌آید؛ کما اینکه برخی افراد همانند حجت‌الاسلام میرمعزی چنین کاری را انجام داده‌اند. بسیار جالب است که بنیانگذار انقلاب اسلامی که یک فقیه و فیلسوف بودند، بسیار حواسشان به ابعاد اقتصاد بود و آن را از دل شریعت استخراج کردند.
معصومی‌نیا یادآور شد: حضرت امام(ره) می‌فرمایند مشکلات را باید در درون نظام اسلامی حل کرد. این تفکر از ویژگی‌های تفکر اقتصادی امام(ره) است و اگر دقت کنیم در فرمایش مقام معظم رهبری هم به خوبی درک می‌کنیم که ایشان امتداد امام(ره) هستند. توصیه می‌کنم افراد علاقه‌مند تفکرات اقتصادی ایشان را بخوانند و به مجموعه آن نیز دقت کنند.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: یکی از محورهایی که بنیانگذار انقلاب اسلامی در تفکر اقتصادی خود داشتند عبارت است از مسئله استقلال اقتصادی؛ ایشان به شدت معتقد بودند که در زمینه اقتصادی باید استقلال داشته باشیم و به خارجی‌ها وابسته نباشیم. برخی می‌گفتند استقلال در اقتصاد امکان‌پذیر نیست. اینها منادی وابستگی بودند و اکنون نیز برخی از مسئولان چنین دیدگاهی دارند.
این کارشناس مسائل اقتصادی تصریح کرد: البته باید استقلال را تعریف کنیم. ایشان معتقد بودند تا آنجا که ممکن است خودمان نیازهای داخلی را تأمین کنیم و اگر واردات کالایی از خارج سبب وابستگی ما نشود اشکال ندارد از مزیت نسبی دیگران استفاده کرده و آن کالا را وارد کنیم اما از آنجا که خارجی‌ها از همان نقطه که وابسته هستیم به ما فشار وارد می‌کنند، اگر هم در مواردی از مزیت نسبی دیگران استفاده می‌کنیم، نباید به گونه‌ای باشد که آنها به ما فشار وارد کنند. لذا باید تلاش کنیم که توانایی تولید آن کالاها و خدمات را هم به دست بیاوریم تا به محض اینکه خواستند به ما فشار بیاورند از توانایی‌های خودمان برای مقابله با آن استفاده کنیم.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی بیان کرد: حضرت امام(ره) می‌فرمایند: «آنها که این صنایع را ایجاد کردند همانند سایر انسان‌ها هستند اما قبل از ما بیدار شدند و ما را خواب کردند و همه تلاش خود را صرف این کردند که ما را غافل کرده و به ما تزریق کنند که شما نمی‌توانید.» واقعاً از این فرمایش گهربار حضرت امام(ره) می‌توان استفاده کرد که افرادی که الان شعار ما نمی‌توانیم را سر می‌دهند در حال خدمت به دشمنان کشور هستند.
وی گفت: در طول تاریخ در بین علمای ما این موضوع وجود داشته است که ما نباید در نیازهای خود وابسته به کالاهای خارجی باشیم. حتی در مقطعی اعلام کردند اگر کفن میت از خارج وارد شده باشد ما بر آن نماز نمی‌خوانیم چراکه این حکم عقل است. همچنین امام(ره) می‌فرمایند: «شما می‌دانید اگر مملکت در اقتصاد به خارج احتیاج مبرمی پیدا کند نمی‌تواند خود را اداره کرده و باید دیگران کشور ما را اداره کنند این وابستگی باعث می‌شود که ملت ایران تسلیم دیگران شود.»
معصومی‌نیا اظهار کرد: همچنین می‌فرمایند: «چقدر برای یک مملکت عیب است و سرشکستگی که دست خود را به سوی آمریکایی‌ها دراز کند که گندم بدهد و از دشمن بخواهد که رزقش را بدهد. چقدر برای ما سرشکستگی دارد؟» در واقع حضرت امام(ره) استقلال اقتصادی را از اوجب واجبات می‌دانستند و معتقد بودند اگر برنامه‌ریزی صحیحی نداشته باشیم، در سایر ابعاد هم وابسته خواهیم شد و استقلال سیاسی ما هم در معرض خطر قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به دیدگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی در مورد وظایف مردم در اقتصاد، ادامه داد: حضرت امام(ره) فرموده‌اند: «وقتی کالای داخلی مصرف می‌کنید در حال کمک به کالای ایرانی و ایجاد اشتغال و کمک به سرمایه ایرانی هستید اما اگر جنس خارجی را انتخاب کنید یک کارگر ایرانی را بیکار و یک کارگر غیرایرانی را وادار به کار می‌کنید. وقتی اینگونه کردید نتیجه آن ورشکستگی کارخانه داخلی، بیکاری کارگر و ناامیدی سرمایه‌گذار داخلی می‌شود.» این دقیقاً همان نظری است که مقام معظم رهبری در زمینه اقتصاد مقاومتی مطرح کردند.
معصومی‌نیا درباره اهمیت مردم در اندیشه بنیانگذار انقلاب اسلامی تصریح کرد: حضرت امام(ره) در این زمینه می‌فرمایند: «خدا نیاورد آن روزی که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و روی آوردن به حمایت از سرمایه‌دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار شوند. معاذالله که این با سیره و روش انبیا و امیرالمومنین و ائمه معصومین (ع) سازگار نیست.» در صحیفه نور آمده است که باید از اول شروع کنید و قصدتان این باشد که در همه چیز از جمله فرهنگ، صنعت و زراعت مستقل باشید وقتی با این عزم وارد میدان شدید می‌توانید کشور خودتان را نجات دهید و استقلال کشورتان را برای همیشه بیمه کنید
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی افزود: بنابراین حضرت امام(ره) براساس همان جوهره اقتصاد مقاومتی بر این موارد تأکید کرده‌اند. در ابتدای انقلاب اسلامی نیز در دیدار با وزیر وقت صنایع و معاونان ایشان می‌فرمایند: «ما در مرحله‌ای هستیم که تازه متولد شد‌ایم و من به شما می‌گویم اگر ما به سمت خودکفایی حرکت کنیم بهتر از این است که وابسته و مرفه باشیم.»
معصومی‌نیا گفت: بُعد دیگر از تفکر اقتصادی حضرت امام خمینی(ره)، مسئله مردمی شدن اقتصاد است. باید دانست که تعبیر اقتصاد خصوصی اشتباه است چراکه تعبیری سرمایه‌داری است. اسلام خصوصی‌سازی به این معنا را قبول ندارد و مسلماً دولتی بودن اقتصاد را هم قبول ندارد بلکه اسلام طرفدار مردمی شدن اقتصاد است. بدین معنی که اقتصاد را اختیار کسانی بدهیم که اراده فعالیت اقتصادی دارند و برای آن الگوهای عملیاتی درست کنیم و سود آن هم به توده مردم برسد.
وی ادامه داد: بنیانگذار انقلاب اسلامی فرموده‌اند: «دولت باید نظارت کند، در کالاهایی که می‌خواند از خارج بیاورند آنقدر که می‌توانند مردم را آزاد بگذارند اما نظارت کنند کالایی که خلاف مصلحت جمهوری اسلامی و خلاف شرع است وارد نشود و هر کسی تخطی کرد مؤاخذه شود. در مواردی هم که دولت و مردم توان کاری دارند آن را به مردم واگذار کنید. تفکر اقتصادی حضرت امام(ره) این است که دولت اسلامی باید با امکاناتی که دارد نظارت کند و کارها را مردم انجام دهند و ثمره کار خود را ببرند. این کار باعث رشد اقتصادی و افزایش عدالت خواهد شد.»
معصومی‌نیا گفت: مورد دیگر در تفکر حضرت امام(ره) این است که ایشان حیله‌های ربا را به هیچ وجه جایز نمی‌دانستند و این یکی از خطراتی است که اقتصاد اسلامی را تهدید می‌کند. این تفکر امام(ره) در زمینه حیله‌های ربا، یک بحث تخصصی است اما به صورت کلی اسلام ربا را تحریم کرده اما در طول تاریخ اسلام برخی از افراد با استفاده از برخی از حیله‌های ربا همانند اضافه کردن یک شرط ضمن عقد و … اقدام به رباخواری می‌کردند.
وی ادامه داد: حضرت امام(ره) همه اینها را رد کردند و فرمودند: «اصولاً بهره پول امری است خلاف انصاف و انسانیت. یک پول آنجا گذاشته شود بعد از این پول بدون کاری، یک چیزی درآورند. بدترین انواع استثمار همین رباست که در مقابل هیچ، خود این پول بزاید، بهره بردارد. در اسلام البته این به هر صورتش حرام است حتی این فرارهایی که بعضی‌ها جایز می‌دانند این فرارها هم شرعی نیست. یک راه‌هایی گفته شده است لیکن آنها هم صحیح نیست و بهره‌برداری از این عقود و از این پول به هیچ وجه در اسلام جایز نیست. از جهتی یک همچنین بانک اسلامی که مبنایش بر این باشد که بهره در کار نباشد و ربا در کار نباشد این یک خدمتی بزرگ است به جامعه و اسلام.»
معصومی‌نیا یادآور شد: ما عمدتاً سه نوع ربا داریم؛ یک ربا، ربای قرضی است که به کسی قرض دهید به شرطی که همان مبلغ قرض‌داده شده با مقداری زیادتر پس داده شود. قسم دوم این است که سررسید دِین و بدهی برسد بعد بدهکار از طلبکار که مثلاً بانک باشد تقاضای استمهال کند. قسم اول قرض به شرط زیاده است که عده‌ای راه‌هایی برای فرار از آن ارائه داده‌اند اما حضرت امام(ره) فرمودند همه آنها حرام است.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی در پایان اظهار کرد: درباره قسم دوم هم باید گفت از لحاظ شرعی باید به این فرد مهلت داد اما بانک می‌گوید من شریک دارایی‌های شما می‌شوم و بانک با فروش اموال آن، شرکت به دارایی خود می‌رسد. در واقع این پوششی برای دریافت طلب بانک است. مورد سوم هم جرایم تأخیر است. بانک‌ها اکنون تحت عنوان وجه التزام این مبلغ را از مشتریان می‌گیرند، اما امام(ره) می‌فرمایند همه اینها حیله‌های ربا و حرام است. اگر این راه‌ها را درست کنیم هیچ موردی برای ربای حرام باقی نمی‌ماند.
