اشتباه محاسباتی یا غفلت برخی مسئولان، درباره برخورد با شرب خمر/ علی‌اصفر مجتهدزاده

شبکه اجتهاد: اخیراً یک مقام ارشد قوه قضائیه در مورد مسمومیت‌های متأثراز مصرف مشروبات الکلی دست‌ساز (متانول) چنین گفته است: «یکی از برنامه‌های قوه قضاییه مبارزه جدی با کسانی است که امنیت مردم را به خطر می‌اندازند. امنیت می‌تواند مربوط به حوزه اجتماعی، فرهنگی، بهداشت و سلامت مردم باشد که پرونده مسمومیت اخیر برخی از شهروندان در استان البرز به دلیل مصرف مشروبات الکلی مربوط به حوزه امنیت بهداشت و سلامت مردم و بسیار خطرناک است. شاید افرادی که مرتکب این اقدام شدند توجهی به آن نداشته باشند که جان سایرین در خطر است».[۱]

هر چند وظیفه مقام قضایی برخورد با مجرمین به لحاظ ارتکاب جنایت نسبت به هر شهروند گناهکار و بی‌گناهی است اما از مسئولان کشور به ویژه قوه قضائیه انتظار دارد؛ ضمن ادای تکلیف و تهدید تولید کننده مشروب مسموم، خریدار و مصرف کننده مشروب الکلی را هم مورد عتاب و خطاب شرعی و قانونی قرار دهند تا بیماردلان و مخالفین اسلام از این نوع گفتار سوء استفاده نکنند.

مقام معظم رهبری بارها هشدار داده‌اند که مراقب باشید که با عقلانیت جلو بروید تا در برنامه‌هایتان اختلال محاسباتی ایجاد نشود که سیرت جمهوری اسلامی مخدوش گردد: «… ما باید مراقب خطای خودمان و اشتباهاتمان باشیم.[۲] یکی از کارهای دشمن این است که محاسبات مسئولان کشور و مؤثّران فکری کشور و در درجه‌ی بعد آحاد ملّت را تغییر بدهد و در محاسبات این‌ها اثر بگذارد؛ مثل این که شما فرض بفرمایید بتوانید در رایانه‌ی یک شخصی یک بدافزار را وارد کنید که همه‌ی چیزهایی را که این رایانه به شما خواهد داد، عوضی بدهد، غلط بدهد؛ در رایانه‌ی عمومی و کلّی مدیریّت یک کشور، در اندیشه‌ی آنها، در محاسبات آن‌ها گاهی دشمن تأثیر‌ می‌گذارد.[۳] یعنی دشمن سعی فراوانی ‌ می‌کند که ادراک ما را[یعنی تصمیم‌سازان، تصمیم‌گیران، آحاد مردم و افکار عمومی را] از واقعیّت منحرف کند.[۴] با این هشدارها به موضوع مسکرات و فضاسازی مسمومی که برای گشایش این معصیت بزرگ در جامعه مطرح شده؛‌ می‌پردازیم.

در آیات متعدد قرآن شرب خمر، حرام و گناه اعلام شده وباید مسئولان در برابر این وقایع، موضعی برگرفته از قرآن داشته باشند.

خداوند استعمال، خرید، فروش، کاشت درخت انگور تا حمل ونقل مشروبات مست کننده را ممنوع و حرام دانسته و مصرف کننده و تهیه کننده و خریدار و فروشنده را معذب به قهر الهی اعلام‌ می‌دارد.

مستنداتی از آیات و روایات در مورد مسکرات:

۱. آیه ۲۱۹ سوره بقره، « یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ ۖ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ… درباره شراب و قمار از تو‌ می‌پرسند، بگو: در آن دو گناهی بزرگ برای مردم است و…

الف. حرمت خمر و شراب، در همه ادیان الهی حرام بوده، و هیچ آئینی که از تحریف بشر مصون مانده باشد، شرب خمر را جایز نمی‌داند. امام رضا علیه السلام فرمودند: مَا بَعَثَ اَللَّهُ نَبِیّاً قَطُّ إِلاَّ بِتَحْرِیمِ اَلْخَمْرِ…[۵] خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد، مگر آنکه شراب را در شریعت او حرام نمود. بنابراین تصور این که حرمت شراب فقط مربوط به دین اسلام است، تصوری نادرست می‌باشد و اینکه امروزه در برخی ادیان شرب خمر را حلال می‌شمارند، نشانه‌ ی تحریف‌هایی است که در آئین‌های الهی به دست بشر صورت گرفت[۶]  که نمونه بارز آن را می‌توان در دین یهود، و همین طور در تحریفاتی که در دین مسیح توسط پولس صورت یافت، پی‌گرفت.

ب. باید دانست احکام الهی براساس مصالح و مفاسد است یعنی حلالیت نشانه مصلحت و فایده داشتن آن برای انسان است و حرمت نشانه مفسده و ضرری است که برای انسان دارد.

۲. آیات ۹۰ و ۹۱ از سوره مائده، قمار بازی و میگساری، اعمالی پلید و از ابزار شیطان معرفی شده است. ضررهای بس گرانی که بر اثر شراب خواری بر روح و جسم انسان وارد‌ می‌شود: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ…»[۷] آثار سوء آن به گونه ای است که فغان دانشمندان، روان شناسان و پزشکان جوامع غربی را درآورده است.

پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمودند: الخمر أمّ الفواحش و أکبر الکبائر، من شربها وقع على أمّه و خالته و عمّته؛ شراب مادر بدی‌هاست و از همه گناهان بزرگ، بزرگتر است هر که آن را بنوشد؛ باک ندارد که با مادر و خاله و عمه خود زنا کند.[۸] چون در حال مستی تشخیص و خِرد و هوش ندارد و فرق محرم و نا محرم‌ نمی‌گذارد.

حضرت محمّد صلّی‌الله‌علیه‌ و‌آله: لا تشربوا الخمر فإنّها مفتاح کلّ شرّ؛ شراب منوشید که کلید همه بدى‌هاست.[۹]

حضرت محمّد صلّی‌الله‌علیه ‌و‌آله: الخمر جماع الآثام؛ شراب، مجموعه گناهان است.[۱۰]

(حضرت فاطمه علیها السلام):… وَ النَّهْی عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ تَنْزیهاً عَنِ الرِّجْسِ، وَاجْتِنابَ الْقَذْفِ حِجاباً عَنِ اللَّعْنَهِ، وَ تَرْکَ السِّرْقَهِ ایجاباً لِلْعِّفَهِ ؛ (خداوند متعال) منع و نهی از شرابخواری را جهت پاکی جامعه از زشتی‌ها و جنایت‌ها؛ و دوری از تهمت‌ها و نسبت‌های ناروا را مانع از غضب و نفرین قرار داد؛ و دزدی نکردن، موجب پاکی جامعه و پاکدامنی افراد‌ می‌گردد.[۱۱]

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: لَعَنَ اللّهُ الْخَمْرَ وَ عاصِرَها وَ غارِسَها وَ شارِبَها وَ ساقیَها وَ بائِعَها وَ مُشْتَریها وَ آکِلَ ثَمَنَها وَ حامِلَها وَ الْمَحْمُولَهِ اِلَیْهِ. پیامبر خدا فرمودند: لعنت خدا بر شراب، فشارنده، کاشت کننده، نوشنده، ساقی، فروشنده، خریدار، خورنده پول معامله و لعنت خدا بر کسی که ان را حمل کند و کسی که ان را به مصرف کننده، برساند.[۱۲]

ماهیت انقلاب اسلامی

برجسته ترین ویژگی انقلاب اسلامی جهان بینی الهی و توجه به آموزه‌های مکتب حیات بخش اسلام است که بنیان و ریشه دیگر عوامل پیدایش و پیروزی انقلاب قلمداد‌ می‌شود.

بزرگترین عامل شکست ناپذیری و استقامت رهبری انقلاب و پایداری و شهادت طلبی مردم در عبور از بحران‌های شکننده و ناکامی دشمنان در مراحل مختلف انقلاب و در یک کلمه موتور حرکت انقلاب اسلامی، تعبد و وابستگی خردمندانه به جهان بینی توحیدی و مکتب هدایت بخش و تضمین کننده سعادت فردی و اجتماعی بوده و‌ می‌باشد.

حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) بارها اسلامیت و حاکمیت روح توحیدی را به عنوان محور اصلی انقلاب و عامل پیروزی معرفی‌ می‌کردند:

اساساً این انقلاب و این نهضت بر اساس اسلام است، یعنی ما تز دیگری، هیچ امر دیگری را غیر اسلام‌ نمی‌پذیریم… بالاخره آن که مردم را برانگیخت اسلام بود؛ هیچ قدرت دیگری قادر به این نبود که یک ملت ۳۵ میلیونی را به یک راه ببرد، هیچ قدرتی قابل نبود،‌ نمی‌توانست و لهذا ما در طول تاریخ که دیدیم، آنهایی هم که خودمان یادمان است مثل قضیه نفت، چون اسلامی نبود، ملی تنها بود، به اسلام کاری نداشتند، از این جهت نتوانستند کاری انجام بدهند، آن کارهای نصفه کاره ای هم که انجام دادند، بعدش از دستشان گرفته شد و رفت کنار. اگر اسلام در کار باشد و مکتب اسلام در کار باشد در این قشر نظامی و غیر نظامی، ما پیروز خواهیم شد و اگر این مکتب را ما فراموش بکنیم و هر کس بخواهد دنبال کار خودش باشد و فکر خودش باشد، این آسیب پذیر خواهد بود.[۱۳]

باید بفهمیم که با چه نیرو این پیروزی [به] دست آمد. اگر ندانیم چه نیرویی بود برای آتیه خطرناک است، و اگر بدانیم چه نیرویی بود و اهتمام نکنیم برای حفظ آن، برای آتیه کشور ما خطرناک است. نیروی پیروزمندانه، نیروی اسلام بود، نیروی ایمان جوانان ما به اسلام و به خدای تبارک و تعالی بود؛ توجه به مقصد واحد که آن اسلام و جمهوری اسلام و احکام اسلام [است] بود؛ و فداکاری ملت ما برای اسلام.[۱۴]

ملت اسلام را‌ می‌خواهد، ملت کشور خودش را هم که‌ می‌خواهد برای اسلام است. از بچه‌های کوچک تا پیرمردها همه فریاد اسلام‌ می‌زدند.[۱۵]

مقام معظم رهبری؛ «ملت ایران به خوبی دانسته است که نقطه قوت و پایداری او درست همان است که دشمن همه نیروی خود را در مقابله با آن مصرف‌ می‌کند یعنی توکل به خدا و تمسک به اصول اساسی انقلاب که همه از مبانی اسلام سرچشمه گرفته و در کلمات رهبر کبیر انقلاب (رحمه الله) بر آن تأکید شده است»[۱۶].

ایشان در بخشی ازبیانیه گام دوم انقلاب‌ می‌نویسند: «… معنویّت و اخلاق، جهت‌دهنده‌ی همه‌ی حرکت‌ها و فعّالیّت‌های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آنها، محیط زندگی را حتّی با کمبودهای مادّی، بهشت‌ می‌سازد و نبودن آن حتّی با برخورداری مادّی، جهنّم می‌آفریند»[۱۷].

قوانین کیفری و مسکرات

الف: ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)؛ [اصلاحی ۱۳۸۷/۸/۲۲]- «هرکس مشروبات الکلی را بسازد یا بخرد یا بفروشد یا در معرض فروش قرار دهد یا حمل یا نگهداری کند یا در اختیار دیگری قرار دهد به شش ماه تا یک سال حبس و تا هفتاد و چهار (۷۴) ضربه شلاق و نیز پرداخت جزای نقدی به میزان پنج برابر ارزش عرفی(تجاری) کالای یاد شده محکوم می‌شود».

ب: ماده ۲۶۵ قانون مجازات اسلامی؛ « حد مصرف مسکر، هشتاد ضربه شلاق است» و اگر شخصی سه بار مرتکب مجازات شرب خمر گردد و هر بار حکم محکومیت او قطعی گردد و حد(شلاق) بر او جاری شود در بار چهارم مجازات او اعدام است. زیرا به موجب ماده ۱۳۶قانون مجازات اسلامی؛ «هر گاه کسی سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، مجازات او در مرتبه چهارم اعدام است». لذا هرگاه کسی چند بار مسکر مصرف کند و هر بار حد بر او جاری گردد، در مرتبه چهارم کشته خواهد شد.[۱۸]

نظر دانشمندان

یکی از دانشمندان مشهور غرب اظهار‌ می‌دارد که هرگاه از جوانان ۲۱ ساله تا ۲۳ ساله معتاد به مشروبات الکلی، ۵۱ نفر بمیرند، در مقابل از جوان‌های غیر معتاد، ۱۰ نفر هم تلف‌ نمی‌شوند. دانشمند مشهور دیگری ثابت کرده است که جوان‌های ۲۰ ساله، که انتظار‌ می‌رود پنجاه سال عمر کنند در اثر نوشیدن الکل، بیشتر از ۳۵ سال عمر‌ نمی‌کنند.

دانشمندان به تجربه ثابت کرده‌اند، کسی که در حین انقاد نطفه مست است، ۳۵ درصد از عوارض الکلیسم حاد را به فرزند خود منتقل‌ می‌کند و اگر زن و مرد هر دو مست باشند، صد در صد عوارض حاد در بچه ظاهر‌ می‌شود، براساس آماری که در این زمینه وجود دارد، کودکانی که زودتر از وقت طبیعی به دنیا آمده اند، از پدران و مادران الکلی ۴۵ درصد و از مادران الکلی ۳۱ درصد و از پدران الکلی ۱۷ درصد بوده اند. کودکانی که هنگام تولد توانایی زندگی را ندارند، از پدران الکلی ۶ درصد و از مادران الکلی ۴۵ درصد و نیز کودکانی که فاقد نیروی کافی عقلایی و روحی بوده اند، از مادران الکلی ۷۵ درصد و از پدران الکلی نیز ۷۵ درصد بوده است.

در شخص الکلی عاطفه خانوادگی و محبت نسبت به زن و فرزند ضعیف‌ می‌شود، به طوری که مکرر دیده شده که پدرانی، فرزندان خود را با دست خود کشته اند.

زیان‌های اجتماعی الکل؛ طبق آماری که «انستیتوی» پزشکی قانونی شهر «نیون» تهیه نموده است، جرایم اجتماعی الکلیست‌ها از این قرار است:

مرتکبین قتل‌های عمومی ۵۰ درصد. ضرب و جرح‌ها در اثر نوشیدن الکل ۸/۷۷ درصد. سرقت‌های مربوط به الکلیست‌ها ۵/۸۸ درصد. جرایم جنسی مربوط به الکلیست‌ها ۸/۸۸ درصد‌ می‌باشد. این آمار نشان‌ می‌دهد که اکثریت قاطع جنایات و جرایم بزرگ در حال مستی روی‌ می‌دهد. خلاصه ضررهای شراب آن قدر زیاد است که به گفته یکی از دانشمندان اگر دولت‌ها ضمانت کنند درب نیمی از میخانه‌ها را ببندند،‌ می‌توان ضمانت کرد که از نیمی از بیمارستان‌ها و تیمارستان‌ها بی نیاز شویم».[۱۹]

سوء‌مصرف مشروبات الکلی و عواقب ناشی از آن معضل بزرگ بسیاری از کشورهای جهان است. طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۵، سالانه ۳/۳ میلیون نفر در جهان بر اثر سوء‌مصرف الکل می‌میرند. به عبارت دیگر ۵/۹ درصد کل مرگ‌ها در دنیا و حدود‌ ۲۵ درصد مرگ جوانان بین ۲۰ تا ۳۹ سال به علت استفاده از الکل است.[۲۰]

حاکمیت در صدد اجرای احکام اسلامی است و حکومت اسلامی‌ می‌بایستی در ارتقای معنوی جامعه تلاش بی‌وقفه نموده تا افرادی که هنوز از فرهنگ جاهلیت پهلوی و غرب تبعیت و رفاه و آسایش را در ارتکاب گناه‌ می‌دانند؛ آگاهانه و با دل و روح معتقد به رعایت قوانین دینی باشند. ثالثاً قاضیان، عاملین سلامت جامعه‌اند و دستگاه قضاء، مسئول امنیت جامعه است.

صلاح جامعه، بیشتر از هر چیز، در گرو توجه به انصاف و داوری صحیح و اسلامی نسبت به همه گروه‌های مجرمین است و باید‌هادی آحاد جامعه به سوی نور و ترقی واقعی باشد. دستگاه قضایى لازم است چنان دقیق و عالمانه انحرافات جامعه را مهار کند که بیماردلان و افراد منحرف از گفتارو روش و منش آنان سوء استفاده نکنند و راه دیگری بر ارتکاب جرائم نگشایند.

نمونه‌اش گفتار مقام ارشد قضایی است که به حق هم ادعای ایجاد امنیت سلامت برای آسیب دیدگان مصرف مشروبات الکلی‌ می‌نماید ولی به حرمت مشروبات اشاره‌ای ندارد. همین امر موجب شد که از حلقوم افراد سودجو و منحرف الفکر فریاد آزادی معاملات مشروبات استاندارد و اخذ مالیات به نفع جامعه بیرون آید و مشاور سابق وزیر کشور و رئیس مرکز مطالعات راهبردی و آموزش وزارت کشور جسورانه با نادیده گرفتن حکم خداوند در توئیت خود پیشنهاد نموده است: «عرضه مشروبات الکلی استاندارد، نه تنها برای دولت هزینه ندارد، بلکه با میزان مصرف کنونی الکل، دولت را از طریق اخذ مالیات، صاحب در آمدی بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان در  سال خواهد کرد که بودجه مناسبی برای تبلیغ و ترویج سبک زندگی بدون الکل و نیز گسترش ورزش و تفریح جایگزین خواهد بود»[۲۱]

خروجی دیگر از قوه قضائیه لایحه عفاف و حجاب است که با تعیین جریمه و عدم بازدارندگی مجازات‌های اعلامی، این مطلب در اذهان خطور کرد که قوه قضائیه و دولت در صدد رفع کسری بودجه هستند. این اتفاقات انسان را به شک‌ می‌اندازد که آیا مسئولان تحت تأثیر القائات دشمنان دین و قرآن در اشتباه محاسباتی قرار گرفته‌اند یا اولویت مسئولان در اجرای ارزش‌ها تغییر کرده ویا مسئولان خدای نکرده از ارزش‌ها عقب نشینی کرده اند.

وقتی قوه قضائیه پیرامون مصرف کنندگان مشروبات الکلی حرام و غیر قانونی سخنی‌ نمی‌گوید و مصرف کنندگان در حاشیه امن قرار‌ می‌گیرند، تلویزیون جمهوری اسلامی نیز به خود اجازه می‌دهد از مسمومین این شراب‌ها بر تخت بیمارستان مصاحبه به عمل آورده کانّه مصدومین خوراک حلال و سالم  را به نحو شرعی وقانونی خریداری و مصرف کرده و بر اثر تقلب و توطئه فروشنده آسیب دیده است در صورتی که مصرف شراب حتی با رعایت استانداردهای غربی؛ آثار سوء جسمی بر کبد، کلیه و معده وارد کرده و آثار سوء روانی فراوانی هم دارد که پزشکان و متخصصان به آن اشاره نموده اند. همچنین مصرف کنندگان که با آگاهی از مضرّات فراوان مشروبات الکلی که خالق انسان‌ها در قرآن کریم اشاره فرموده اند، خود با مصرف آن مرتکب این عمل قبیح شده که در واقع، بر اساس قاعده اقدام ابتدا خود مسئول اعمالش می‌باشد.[۲۲]

در انعکاس سخنان مسئول ارشد قوه قضائیه متأسفانه کسانی که مایل هستند در راستای کشف حجاب سنگر دیگری از ارزش‌ها را فتح نمایند به آزاد سازی معاملات مشروبات الکلی به اصطلاح استاندارد!! روی آورده‌اند و در رسانه‌های مختلف داخلی و خارجی به کیفیت شراب الکلی استاندارد و فواید آن اشاره‌ می‌نمایند که قابل دسترسی است.

نتیجه بحث را در کلام امام جامعه ببینیم؛

خطای بزرگ، این است که کسی تصوّر کند که در مقابل گردن‌کلفت‌های عالَم‌ نمی‌شود مقاومت کرد،‌ نمی‌شود ایستاد. من این را یک قدری بیشتر توضیح بدهم؛ چون مطلب مهم و رایج و مورد ابتلائی است؛ الان هم ما داریم کسانی را که زیر کسوت روشنفکری و مانند اینها، در روزنامه، در کتاب، در سخنرانی، اینجا و آنجا این جور القا‌ می‌کنند که «آقا! فایده‌ای ندارد،‌ نمی‌شود با اینها درافتاد،‌ نمی‌شود در مقابل اینها ایستاد، باید قبول کنیم»؛ خلاصه‌اش این است که باید سواری بدهیم؛ سواری بدهیم و خیال خودمان را راحت کنیم. من عرض‌ می‌کنم که این نگرش که بگویند «ما‌ نمی‌توانیم»، ناشی از همان خطای محاسباتی‌ای است که قبلاً اشاره کرده‌ام؛(۱۰) این اشتباه در محاسبه است.

خطای محاسباتی در هر قضیّه‌ای ناشی از این است که ما عوامل گوناگون این قضیّه را درست نبینیم. آنجایی که بحث بر سر یک مقابله است، بر سر یک برخوردِ دو جبهه با یکدیگر است، خطای محاسباتی از اینجا ناشی‌ می‌شود که ما جبهه‌ی خودمان را هم درست نشناسیم، جبهه‌ی مقابل را هم درست نشناسیم؛ وقتی نشناختیم، در محاسبه اشتباه‌ می‌کنیم؛ اگر درست شناختیم، محاسبه‌ی ما جور دیگری خواهد بود.[۲۳]

نویسنده: حجت‌الاسلام علی‌اصغر مجتهدزاده، مستشار بازنشسته دیوان عالی کشور

——————————————-

[۱]  گزارش خبرگزاری فارس از کرج، به نقل از مرکزرسانه ای قوه قضاییه، مورخ۴/۴/۱۴۰۲

[۲]   اختلال در دستگاه محاسباتی؛ بیانات در دیدار فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، ۱۹/۱۱/۱۳۹۹

[۳]  اختلال در دستگاه محاسباتی؛ بیانات در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش، ۸/۸/۱۳۹۸

[۴]  گزیده‌ای از بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، ۴/۷/۱۳۹۸

[۵]   کتاب التوحید، بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق ، ۳۰۵–۳۸۱ق. و بحارالأنوار، ج ۷۹ / ۱۳۴.

[۶]  ر.ک: ذبیح الله محلاتی، ساحل نجات در مضرات شراب، تریاک، قمار، موسیقی، تهران، ۱۳۳۲

[۷]  اى کسانى که ایمان آورده‏ اید شراب و قمار و بت ها و تیرهاى قرعه پلیدند [و] ازعمل شیطانند پس ازآن ها دورى گزینید؛ باشد که رستگار شوید (سوره مائده/آیه۹۰) وآیه ۹۱ سوره مائده؛ همانا شیطان مى‏ خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنى و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد. پس آیا شما دست برمى دارید؟

[۸]  .نهج الفصاحه؛ ح ۱۵۴۵، کنزالعمال،۱۳۱۸۱

[۹]  همان (نهج الفصاحه)

[۱۰]  همان (نهج الفصاحه)

[۱۱]  ریاحین الشّریعه، ج ۱، ص ۳۱۲

[۱۲]  امالی شیخ صدوق، ۵۱۱/ ۷۰۷ و بحارالأنوار، ج ۷۹ / ۱۲۶

[۱۳]  صحیفه امام ، ج ۱۳، ص ۳۹

[۱۴]  صحیفه امام، ج ۷، ص ۶۲

[۱۵]  همان، ج ۸، ص ۷۶

[۱۶] حدیث ولایت، ج ۴، ص ۲۴۹

[۱۷]  بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران ۲۲/۱۱/۱۳۹۷

[۱۸]  قالَ النَّبىُّ صلی الله علیه و آله : اِذا شَرِبَ الرَّجُلُ الْخَمْرَ فَاجْلِدُوهُ، فَاِنْ شَرِبَ فَاجْلِدُوُهُ، فَاِنْ شَرِبَ فِى الرابِعَهِ فَاقْتُلُوهُ. کنز العمال، ۵ / ۱۳۷۰۷

[۱۹]  مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۷۴، تهران، دارالکتب، چاپ پانزدهم، ۱۳۶۲

[۲۰]  نگاه به آمار مصرف الکل در دنیا؛ روزنامه جهان صنعت، شناسه خبر : ۴۱۵۰۷، ۱۷/۳/۲۰۲۰

[۲۱]  عبدالرضا داوری (زاده ۳۱ فروردین ۱۳۵۲ در تهران) فعال سیاسی، قائم مقام خبرگزاری ایرنا، خبرگزاری رسمی ایران بود. او مدتی مدیر مسئولی روزنامه شهروند را نیز به عهده داشت. او از مهر ۱۳۹۱ تا اردیبهشت ۱۳۹۲ مشاور وزیر کشور و رئیس مرکز مطالعات راهبردی و آموزش این وزارتخانه بود.

[۲۲]  قاعده اقدام؛هرگاه شخصی با توجه و آگاهی، عملی را انجام دهد که موجب ورود زیان توسط دیگران به او گردد، چون خودش حرمت خویش را ضایع ساخته، واردکننده زیان، که شخص دیگری است از نظر مالی مسئول خسارت نخواهد بود (ولی از نظر جانی مسئول است)، والبته از نظر خسارت مالی مورد حمایت شرع قرار نخواهد گرفت.

[۲۳]  بیانات در مراسم سی‌امین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)، ۱۴/۳/۱۳۹۸