انفال در عصر غیبت

کتاب «انفال در عصر غیبت» جدیدترین اثر میان رشته‌ای فقه و اقتصاد حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسینعلی سعدی، رئیس دانشگاه امام صادق(ع) است که توسط نشر این دانشگاه منتشر شده و در بازار نشر دانشگاهی در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.

به گزارش شبکه اجتهاد، از جمله عوامل مهم در پیشرفت اقتصادی جامعه، ثروت‌های عمومی جامعه است. این ثروت‌های عمومی یکی از مهم ترین منابع مالی حکومت اسلامی است که از آن در فقه اسلامی تعبیر به انفال می‌شود.

شناسایی مصادیق این انفال، کارکرد و چگونگی مصرف آن، در پیشرفت اقتصادی جامعه اسلامی نقش به سزایی دارد. تبیین چیستی انفال مرتبط با منابع درامدی است و وضوح منابع درآمدی کارایی نظام اقتصادی را به دنبال خواهد داشت.

طرح مسئله انفال از قدمتی به اندازه وحی اسلامی برخوردار است و از مسائل مطرح در صدر حکومت اسلامی است. به تبع طرح آن در وحی الهی باعث شده که مفسران و حاکمان و فقیهان به بحث درباره آن پرداخته اند و در روایات اسلامی نیز به گونه‌ای وسیع بدان اشاره شده است. به طور خاص از جهت فقهی، فقیهان متعددی به بحث در مورد انفال و ابعاد مختلف آن پرداخته اند که در این کتاب به مباحث آنها پرداخته و استناد شده است، لکن کثرت مباحث فقهی این بزرگواران به علت دوری فقیهان از عرصه حکومت، پاسخگوی سؤال‌های عصر ما نیست و زوایای پنهان بحث نیازمند تحقیق و تدقیق جدی و جدیدی است که نگارنده در این پژوهش به دنبال انجام آن بوده است.

از سوی دیگر در حوزه فقه اقتصادی در شرایط موجود کشور حداقل با دو مسئله مواجه هستیم. یکی نامشخص بودن مصادیق انفال و دیگری نامشخص بودن ضوابط و ملاک‌های مصرف آن است که متأثر از تعیین وضعیت مالکیت انفال است. عدم وضوح مبانی در این حوزه، یک مسئله جدی در اقتصاد کنونی است. تبیین و تعیین سیاست‌های شرعی در حوزه مصرف انفال و ثروت‌های عمومی، دغدغه جدی همه پژوهشگران اقتصاد اسلامی است که حل بسیاری از معضلات ذیل اصل ۴۴ قانون اساسی نیز مرهون آن است. با ابلاغ سیاست‌های اصل ۴۴، تدوین استراتژی و راهبرد در حوزه مصرف و هزینه ثروت‌های عمومی، بسیار لازم و ضروری است که این پژوهش در این مسیر گام برداشته است.

کتاب حاضر در چهار فصل تنظیم و سامان یافته است. نویسنده در فصل نخست، با نگاهی تاریخی به تعریف انفال در ادوار مختلف فقه امامیه و نیز مباحث تفسیری موجود، به این نکته می‌پردازد که تعریف منضبط و جامعی نسبت به انفال صورت نپذیرفته است. در واقع فقیهان امامیه از ابتدای دوره اجتهاد تا دوران معاصر به ذکر مصادیق انفال بسنده نموده و تعریفی که ناظر به ملاک باشد ارائه نکرده‌اند. در این فصل با بیان اشکالات وارد بر تعریف ناظر به ملاک، به اثبات آن پرداخته‌ شده که در نهایت، پژوهش گسترده و طاقت‌فرسا در این زمینه، منجر به تولید نظریه جدیدی در حوزه چیستی انفال شد.

در فصل دوم به بررسی ماهیت و انواع مالکیت در فقه پرداخته شده است. نخست بحث تفصیلی نسبت به ماهیت مالکیت انجام گرفته است. نگارنده این اثر، با بررسی اقوال فقیهان به خصوص فقیهان دوره متأخر به این نتیجه رسیده است که خلط مباحث اعتباری و حقیقی در این حوزه منشأ بروز انظار متفاوت شده است. در بخش دوم این فصل نخست آراء و ادله فقیهان مبنی بر وجود سه مالکیت خصوصی و عمومی و دولتی، به تفصیل مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و با استمداد از متون روایی و تاریخی به خصوص سیره حکومتی معصومان(علیهم السلام) به این بحث پرداخته شده است.

نویسنده در فصل سوم به بررسی تحلیل و اباحه انفال در عصر غیبت پرداخته است. وی، ضمن آنکه معنای صحیح و درستی از مسئله غیبت ارائه کرده که بر اساس آن، دوران حکومت اسلامی را از عصر غیبت، مستثنی دانسته‌ و با ارائه یک تقسیم‌بندی ابتکاری، روایات تحلیل را از انظار مختلف بررسی کرده‌ است.

در فصل چهارم به بررسی راه‌های کشف ضابطه مصرف انفال می‌پردازد که عبارتند از کشف ضوابط از طریق دلالت روایات این حوزه، کشف ضوابط از طریق اسناد بالادستی تحت عنوان تبیین مکتب اقتصادی اسلام و بیان مبانی، اصول و اهداف آن و بیان راهبرد اقتصادی دولت اسلامی متناسب با مقتضیات زمان و مکان. نتیجه اینکه در عصر استقرار نظام اسلامی، تصرف در انفال، بدون اذن حکومت مجاز نیست. در حوزه مصرف نیز باید شیوه‌ها و ضوابط عقلایی البته در راستای تحقق اهداف اجرایی شدن سیاست‌های شرعی، با نظارت ولی جامعه، صورت پذیرد. بر این اساس تدوین راهبرد در حوزه مصرف انفال و ثروت‌های عمومی در جامعه اسلامی متفاوت با دیگر جوامع خواهد شد بدین معنا که اهداف و سیاست‌های اقتصادی جامعه دینی متفاوت با جامعه غیراسلامی است و بر همین مبنا «جامعه هدف» و یا «وضعیت مطلوب» آن دو متفاوت است.

بنابر گزارش رسا، کتاب «انفال در عصر غیبت» اثر حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسینعلی سعدی بوده، پژوهشی بوده که رساله دکتری نویسنده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) منتشر شده و با قیمت ۲۸ هزار تومان، در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است. این اثر و سایر آثار نشر دانشگاه امام صادق را می‌توانید از سایت ketabesadiq.ir تهیه کنید.