برخی روشنفکران سعی دارند ما را به سمت مقاصد ظنون ببرند و احکام را زمانمند کنند

استاد علیدوست با اشاره به تحقیقات وسیع خود در زمینه مقاصد شریعت اظهارکرد: باید مواظب باشیم که آیات احکام را تحت بند زمان نکنیم؛ البته نباید مقاصد شریعت را نیز نادیده بگیریم و آنها را نفی کنیم؛ برخی روشنفکران سعی دارند که ما را به سمت مقاصد ظنون ببرند و احکام را زمان‌مند کنند و برخی محرمات را به تبع زمان به حلال مبدل کنند؛ ولی نباید به این دلیل کلی مقاصد را به کلی رها کرد.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست در نشست علمی «فلسفه فقه و فقه‌های مضاف»، با موضوع «فقه مقاصد شریعت» که هفته پیش در دبیرخانه انجمن‎های علمی حوزه برگزار شد با اشاره به نظرات مرتبط به مقاصد شریعت گفت: سوال اصلی این است که فقه می‎تواند از مقاصد شریعت استفاده کند؟.

وی با ذکر این مطلب که بحث اصلی این است خداوند متعال از ارسال رسل و احکام شریعت اهداف و مقاصدی داشته است، افزود: در خصوص به کارگیری این مقاصد نیز مباحث مختلفی مطرح است و برخی فقها در به کارگیری آن مواضع مختلفی دارند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در تعریف مقاصد شریعت نیز گفت: اگر این مقاصد در سطح خرد مطرح شود به آن علل شرایع گویند و اگر مباحث به شکل کلی مطرح شود به آن، مقاصد شرع می‌گویند؛ در این بین نیز نصوصی وجود دارد که مبیّن مقاصد شریعت هستند.

وی با ذکر این مطلب که در این عرصه چند موضع وجود دارد و اظهارکرد: اشاعره گروه نخستین هستند که این گروه به طور کلی و مطلق، به نفی استفاده از مقاصد شریعت اصرار دارند.

استاد حوزه علمیه گفت: گروه دوم نیز مخالفانی هستند که به دلیل شبهاتی که ممکن است در این زمینه به وجود‌اید، چنین موضعی انتخاب کرده اند؛ این دسته در کل از خطرات چنین مساله‌‌‌ای بیم دارند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهارکرد: دسته سوم نیز گروهی هستند که به آنها مقاصد بسند می‎گوییم، یعنی بیشتر تابع عناصر زمان و مکان هستند که شامل روشنفکران دینی هستند و سعی می‎کنند، احکام را به با این دلیل، به تبع شرایط روز، به روز کنند.

این استاد حوزه بیان کرد: گروه چهارم نیز، قائل به فهم و استنباط احکام از دلایل مشروع و مدون آن هستند و مقاصد را نیز به عنوان ابزار استفاده می‎کنند و با شرایط و لوازمی که وجود دارد در ابواب فقهی به کار می‎برند.

وی اظهارکرد: تفاوت آرای فقهی و حکمی اهل بیت(ع) با گروه‎ها و افرادی که شعب جدید فقهی ایجاد کردند در استفاده درست از همین مباحث است؛ به عنوان مثال در حکم ضمان مال مسروقه تفاوت فاحشی بین نظر امام صادق(ع) و ابوحنیفه وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده درست از مقاصد شریعت و استفاده نادرست از آن، چه آثاری دارد.

علیدوست تصریح کرد: به عنوان مثال در ماده ۵۹۶ مجله فقه عثمانی بر اساس نظر ابوحنیفه آورده است، اگر یک نفر به عنوان مثال ماشینی را ربود و دو سال با آن کار کرد و شیشه و لاستیک ماشین عیبی یافت در خصوص آن ضمان دارد، ولی در خصوص آنچه از ماشین به دست می‌آورد ضمان ندارد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ بیان کرد: وقتی اهل بیت(ع) بیان می‎کنند که آنچه از ما رسید را به قرآن عرضه کنید، بی دلیل نیست زیرا پیامبر اکرم(ع) فرمودند که حق، دارای یک حقیقتی است که قابل لمس است و می‎توان نتیجه گرفت که باطل نیز همان خواص مشمئز کننده را دارد یعنی می‌توان مباحثی که در روایات آمده است را به قرآن عرضه کرد.

وی گفت: روایات مبین احکام عموما تخصیص و تقیید قرآن است؛ این بحث نیز در خصوص روایات وجود دارد که روایات با روح قرآن در موافقت دارند؛ گاهی اوقات احساس می‎شود که یک حکم جائرانه است و به همین دلیل است برخی روایات مشخصا با قرآن تطابقی ندارند و طبعا مشخص است که از جانب معصوم صادر نشده است.

رئیس انجمن فقه و حقوق حوزه علمیه یادآورشد: در روایات بیان شده است که باید عدالت را در همه ابعاد و در خصوص همه اشخاص به کار برد، حتی اگر با آن شخص یا گروه در حال نزاع هم هستیم؛ به همین دلیل است که در مباحث علمی نیز باید عادلانه و بدون غرض رفتار کنیم.

علیدوست با اشاره به برخی از نظرات شاذ در این عرصه گفت: مثلا این حکم که یک یا چند نفر به اشتباه بیان کردند در خصوص غیر شیعه می‌توان سحر را روا داشت، حتی اگر به اذیت او نیز ختم شود، کاملا مشخص است که با روح روایات و قرآن تعارض دارد و مراجع و علمای ما نیزآن را قبول نمی‎کنند.

وی افزود: در خصوص فروش سلاح به دشمن نیز به همین دلیل و با مساله مقاصد شریعت می‌توانیم به نتایج خاصی برسیم که آیا در زمان صلح یا جنگ می‌توان به دشمنان اسلام سلاح فروخت و این کار تا چه حدی روا است؟.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ با اشاره به اهمیت مساله مقاصد شریعت در زمینه مباحث سیاسی و اجتماعی یادآورشد، گفت: به عنوان مثال ممکن است بحث عدالت در فقه ناظر باشد ولی برای حاکمیت، نص مبین شریعت است و حاکمیت در هیچ جا نمی‌تواند به ظلم، حکم کند.

این استاد حوزه علمیه یادآورشد: مثلا وقتی خداوند در آیه ربا از پرهیز از ظلم سخن می‎گوید، نمی‎توانیم ظلم را فقط در حوزه ربا محدود کنیم، بلکه در هیچ جایی نباید ظلم کرد و پرهیز از ظلم به خود و دیگران از مسلمات دین است.

وی با اشاره به تحقیقات وسیع خود در زمینه مقاصد شریعت اظهارکرد: باید مواظب باشیم که آیات احکام را تحت بند زمان نکنیم؛ البته نباید مقاصد شریعت را نیز نادیده بگیریم و آنها را نفی کنیم؛ برخی روشنفکران سعی دارند که ما را به سمت مقاصد ظنون ببرند و احکام را زمان مند کنند و برخی محرمات را به تبع زمان به حلال مبدل کنند؛ ولی نباید به این دلیل کلی مقاصد را به کلی رها کرد.

علیدوست تصریح کرد: برخی بیان می‌کنند که اگر بحث عدالت را به شکل عام در نظر بگیریم در مباحثی چون ارث و زن به مشکل بر می‌خوریم در حالی که ارث بیش از آنکه حق باشد، تفضل است؛ امام صادق(ع) این بحث را به شکل سیستماتیک مطرح می‌کنند و وقتی آنها را در یک بسته مطرح می‎کند به روشنی نظام مسئولیت‎های زن و مرد را مشخص می‎کند و با ترکیب همه عوامل نظر را مطرح می‎کند که نتیجه آن نیز به شکل عادلانه‎ای بر می‎گردد.

این استاد حوزه بیان کرد: به طول کلی بررسی مباحث مرتبط به مقاصد شریعت را باید با جمیع جهات در نظر گرفت، ولی نباید مقاصد بسند باشیم. حوزه نیوز