شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: اهمیت قواعد فقه و نقش آن در شناخت بهتر احکام شرع و نیز نظم بخشیدن به آموزه‌های فقهی، بر پژوهشگران عرصه‌ی فقه پوشیده نیست. این قواعد گرچه همچون قواعد اصولی نقش ابزاری در استنباط احکام را ندارد، اما در شناخت تفصیلی احکام و تطبیق موارد جزئی و مصادیق هریک از احکام کلی، نقش بارزی را ایفا می‌نماید.
در این میان پرسشی که برای بسیاری از دانش پژوهان این رشته ممکن استبه وجود آمده باشد این است که این قواعد از کجا به وجود آمده و خاستگاه آن کجاست؟ آیا این قواعد، مورد تصریح آیات و روایات است و به صورت مستقیم، در متون و منابعِ استنباط ذکر شده است یا به صورت غیر مستقیم از نصوص شرعی حاصل شده است و یا این که فقهاء از مجموعه‌ی احکام جزئی، آن‌ها را استنباط و استخراج کرده اند؟
افسانه محمودآبادی، دکتر محمدرضا کاظمی گلوردی در این مقاله، به تبیین روش‌های کشف و تاسیس قواعد فقهی در امامیه و اهل تسنن پرداخته و شیوه‌ی تحصیل قواعد فقهی را در هر یک از این دو فرقه، همراه با ذکر نمونه و مثال برای هر مورد، به تفصیل بیان کرده است.
نویسندگان به این نتیجه رسیده‌اند که فقهای مذاهب در کشف قواعد فقهی، از همان منابعی که برای کشف مسائل فقهی استفاده می‌شود بهره جسته‌اند و اگرچه دو مذهب امامیه و اهل تسنن دارای طرق مشترکی در این جهت می‌باشند اما با یکدیگر اختلافاتی نیز دارند. مثلاً چون نزد اهل تسنن دلیل عقلی اگر ظنی هم باشد معتبر است و می‌تواند اثبات کننده‌ی حکم شرعی باشد بدین جهت به عنوان دلیل عقلی از عناوینی چون قیاس و مصالح مرسله نیز درکشف قواعد فقهی بهره جسته‌اند؛ و هم چنین از آن جا که اهل تسنن علاوه بر استقراء تام که نزد امامیه هم حجت است استقراء ناقص که ظن آور است را هم حجت می‌دانند، نزد برخی از فقهاء اهل تسنن، استقراء، رایج ترین روش برای کشف قواعد فقهی به شمار می‌آید.
از طرف دیگر امامیه از روش‌هایی برای کشف قواعد فقهی بهره برده است که چنین روش‌هایی در متون اهل تسنن رویت نشد، مثل بناء عقلاء، ارتکاز عقلی، قواعد کلامی و از همه مهمتر امامیه به دلیل تمسک به سنت ائمه اطهار (علیهم السلام)، بهره مند از منبع عقل سلیمی شده است که به راحتی به بسیاری از قواعد فقه مستقیماً نائل گشته است.
گردآوری این مقاله، کتابخانه ایی و روش تحقیق آن، توصیفی- تحلیلی می‌باشد، به این صورت که ابزار اصلی در تهیه‌ی این مقاله، متون معتبر فقهی و قواعد فقه امامیه و اهل تسنن است که روش‌های استخراج قواعد فقه، همراه با توضیح مختصری از آن روش، تبیین و بررسی شده است.
مقاله یاد شده در شماره ۳۸ فصلنامه فقه و تاریخ تمدن به چاپ رسیده است و علاقه‌مندان می‌توانند اصل مقاله را در اینجا بخوانند.
