شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
در زمان بیماری‌های مسری مثل «کرونا» نه به نحو «موجبه کلی» می‌توان گفت هر سفری «سفر معصیت» است و نه به نحو «سالبه کلیه» می‌توان گفت هیچ سفری «سفر معصیت» نیست.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید صدرا‌هاشمی در گفتگو با پایگاه نشست دوره‌ای اساتید به بررسی صدق «سفر معصیت» در ایام شیوع کرونا پرداخت و در بیان فرض اول گفت: کسی که قطعا مبتلا به «کرونا» باشد و غرضش از مسافرت این باشد که دیگران هم مبتلا شوند، بدون تردید به اتفاق همه فقهاء سفر چنین شخصی «سفر معصیت» است البته بعید است چنین فردی در بین مردم عادی وجود داشته باشد؛ مگر محتکران امکانات درمانی، که هیچ بوئی از انسانیت نبرده اند.
هاشمی فرض دوم این مسأله را اینگونه بیان کرد: کسی که قطعا مبتلا به «کرونا» باشد، ولی قصدش از مسافرت آلوده کردن دیگران نباشد، سفرش دو صورت دارد: صورت اول: می‌داند که لازمه سفر کردنش مبتلا شدن قهری دیگران است، بر طبق نظر مشهور بر سفر این شخص «سفر معصیت» صدق می‌کند. صورت دوم: فرد توجه به این لازمه ندارد، که دیگران مبتلا می‌شوند، در این صورت خیلی بعید است که «سفر معصیت» بر سفرش صدق کند، چون صدق «سفر معصیت» متوقف بر «توجه» است.
این استاد حوزه علمیه فرض سوم را نیز برشمرد: کسی که احتمال می‌دهد مبتلا به «ویروس کرونا» باشد و با سفر کردن هم احتمالا دیگران مبتلا می‌شوند، در این صورت هم ولو نباید برود ولی «سفر معصیت» بر سفرش صدق نمی‌کند!
هاشمی در ادامه به پاسخ یک اشکال پرداخت که می‌گویند: با توجه به نهی «کادر درمانی متخصص» از رفتن به «سفر»، آیا باید بر این سفر، «سفر معصیت» صدق کند؟ پاسخ آن است که طبق مطالبی که در سخنِ گذشته داشتیم، نهی «کادر درمانی» در این فرض از باب «دفع ضرر محتمل» است و صرف احتمال ضرر سفر را «سفر معصیت» نمی‌کند.
وی افزود: برخی می‌گویند همه فقهاء گفته‌‌اند سفری که «خوف ضرر» برای مسافر یا دیگران در آن وجود داشته باشد، «سفر معصیت» است. در پاسخ به این افراد باید گفت: عبارت فقهاء من جمله مرحوم شهید ثانی در کتاب «المقاصد العالیه ص۳۷۸» چنین است: «و من سلک طریقا مخوفا یغلب معه ظن العطب على النفس أو المال …» اگر در این عبارت دقت کنید معیار «ظن غالب به ضرر» است و این با صرف «احتمال ضرر» فرق دارد که نیاز به قدری توضیح دارد.
این استاد حوزه در مقام توضیح بیشتر این پاسخ گفت: احتمال ضرر چند صورت دارد:۱) احتمال «خیلی کم»: مثل «پنج درصد و… » که در تعابیر فقهاء از آن به «احتمال غیر عقلائی» یاد می‌شود، یعنی احتمالی که عقلاء به آن ترتیب اثر نمی‌دهند، در این فرض قطعا قاعده عقلائی «دفع ضرر محتمل» جاری نمی‌شود. ۲) احتمالی که «عقلاء» به آن ترتیب اثر می‌دهند مثل احتمال «بیست/سی درصدی» است، در فرض مذکور قاعده عقلائی «دفع ضرر محتمل» جاری می‌شود، ولی سفر با چنین احتمالی «سفر معصیت» نیست. ۳) احتمال زیاد مثل «هفتاد، هشتاد درصد» که از آن تعبیر به «ظن غالب» می‌کنند، در صورتی که درسفر چنین احتمالی وجود داشته باشد «سفر معصیت» صدق می‌کند و البته قاعد دفع ضرر محتمل هم جاری می‌شود.
وی در مقام نتیجه گیری از این بخش گفت: نهی کادر درمانی از سفر اگر به خاطر احتمال صورت اول باشد، قطعا «عقلائی» نیست، چون چنین احتمالی در هر سفری در حالت عادی هم وجود دارد و اگر قرار باشد به این احتمالات ترتیب اثر بدهیم منجر به «اختلال نظام اجتماعی» می‌شود؛ اگر بخاطر احتمال صورت دوم باشد، «عقلائی» است ولی موجب حرمت سفر نمی‌شود؛ اگر بخاطر احتمال صورت سوم باشد، علاوه بر اینکه «عقلائی» است موجب «حرمت سفر» هم می‌شود.
استاد هاشمی ضمن اذعان به عدم تخصص در مورد اینکه نهی کادر درمانی از کدام صورت است، به بیان اشکال دیگری در این زمینه پرداخت: در روایات آمده است کسی که از طاعون فرار کند مثل کسی است که از جنگ فرار کند و فقهاء فرار از جنگ را از مصادیق «سفر معصیت» می‌دانند.
وی در پاسخ گفت: این روایت ۲۵۴ کتاب «معانی الاخبار» است که از امام کاظم علیه السلام می‌پرسند اگر طاعون در جائی آمد آیا ما میتوانیم از آنجا فرار کنیم حضرت جواب دادند: بله . بعد از حضرت سوال پرسیدند پس چرا پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمودند: فرار از طاعون مثل فرار از جنگ است؛ «الْفِرَارُ مِنَ الطَّاعُونِ کَالْفِرَارِ مِنَ الزَّحْفِ» حضرت جواب دادند: این مربوط به جائی بوده که پیامبرعده‌‌ای را به عنوان مرزبان در مقابل دشمن قرار داده بود ولی اینها بخاطر ترس از طاعون فرار کردند. «باب معنى قول النبی ص الفرار من الطاعون کالفرار من الزحف حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَهَ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ قَالَ: سَأَلَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الطَّاعُونِ یَقَعُ فِی بَلْدَهٍ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفِی الْقَرْیَهِ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفِی الدَّارِ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ إِنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ الْفِرَارُ مِنَ الطَّاعُونِ کَالْفِرَارِ مِنَ الزَّحْفِ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِنَّمَا قَالَ هَذَا فِی قَوْمٍ کَانُوا یَکُونُونَ فِی الثُّغُورِ فِی نَحْوِ الْعَدُوِّ فَیَقَعُ الطَّاعُونُ فَیُخَلُّونَ أَمَاکِنَهُمْ وَ یَفِرُّونَ مِنْهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ذَلِکَ فِیهِمْ. وَ رُوِیَ أَنَّهُ إِذَا وَقَعَ الطَّاعُونُ فِی أَهْلِ مَسْجِدٍ فَلَیْسَ لَهُمْ أَنْ یَفِرُّوا مِنْهُ إِلَى غَیْرِهِ.»
(باب ۲۸۴- معنى فرمایش پیغمبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم: فرار از طاعون همچون گریز از لشکرى است که براى جهاد به طرف دشمن در حرکت است أبان (بن عثمان) الأحمر گوید: یکى از اصحاب ما از موسى بن جعفر علیهما السّلام پرسید: من در شهرى هستم و بیمارى طاعون (بیمارى مسرى خطرناکى که در تاریخ از کشتار این بیماری داستان‌ها نقل شده است، مثلا در اوائل قرن ۱۴ این بیمارى در اروپا ۲۵ میلیون نفر را هلاک کرد) در آنجا شایع است، آیا از آن شهر بروم؟ فرمود: بلى. عرض کردم: حدیثى به ما رسیده که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرموده است: گریز از طاعون مانند گریز از اردوى جهادگران مىباشد، فرمود: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلم این سخن را در باره گروهى فرموده است که مرزنشین هستند و در برابر دشمن قرار دارند، طاعون به آنجا مىآید و آنان سرزمین‌هاى خودشان را خالى مىکنند و از آنجا مىگریزند پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم آن سخن را در حقّ ایشان فرمود و روایت شده اگر در بین مردمى که در مسجد هستند طاعون پیدا شود حقّ ندارند از آن مسجد بگریزند و به مسجد دیگر بروند. (شاید مقصود این باشد که مکان دیگرى آلوده نکنند).
استاد سید صدرا‌هاشمی در مقام نتیجه گیری نهایی از سخنان گفته شده بیان داشت: در زمان بیماری‌های مسری مثل «کرونا» نه به نحو «موجبه کلی» می‌توان گفت هر سفری «سفر معصیت» است و نه به نحو «سالبه کلیه» می‌توان گفت هیچ سفری «سفر معصیت» نیست.
