شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حدود ۶۰ راوی از واقفیه در اسناد ما وجود دارد که حدود ۸۵۶۸ روایت از کتب اربعه را شامل می‌شود. در مثل علی بن ابی حمزه، نجاشی توثیقی مطرح نمی‌کند. مرحوم شیخ طوسی به واقفی بودن وی اشاره می‌کند و بیان می‌کند که اصلی داشته است. مرحوم ابن غضائری وی را لعن کرده است و مورد طعن قرار داده است. این از نگاه رجالیین است اما بزرگان از روات مانند محمد بن ابی عمیر و صفوان بن یحیی، از وی روایاتی را نقل می‌کنند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در ادامه سلسه نشست‌های السنه الشریفه،حجت‌الاسلام منصور گروسی، دانشجوی علوم حدیث با گرایش اعتبار سنجی، به ارائه مطالب خود پرداخت. در ابتدای جلسه، حجت‌الاسلام ملکی، دبیر علمی جلسه به بیان نکاتی در اهمیت پردازش به اسناد کافی پرداخت و با اشاره به چالش‌های آن گفت: مرحوم نجاشی در مورد مرحوم کلینی معتقد است: «اوثق الناس و اثبتهم فی الحدیث»؛ اما در کتاب شریف کافی بر اساس ارزیابی‌هایی که انجام می‌دهد حدود ۹۰۰۰ روایت را تضعیف می‌کند. این ارزیابی پرواضح است که با آن نظری که در مورد صاحب کتاب دارد در تنافی است. به‌عنوان‌مثال علی بن ابی حمزه بطائنی که راس واقفیه است را تضعیف می‌کند درحالی‌که این تضعیف وی، روایات فراوانی را به چالش می‌کشد.
ملکی ادامه داد: در این پژوهشی که ارائه خواهد شد به صدد توثیق روایات این راوی خواهیم بود؛ چراکه با توجه به روایات فراوانی که در وهن وی از معصومین صادر شده است باید بررسی نمود بزرگانی مانند نجاشی و صدوق و کلینی چرا به روایات وی عمل می‌کردند. با تحلیل این مطلب شاید بتوان مرویات وی را تصحیح نمود، گرچه خودش ضعیف و مطرود خواهد بود. متأخرین، وی و روایات وی را کنار می‌گذارند ولی مانند مرحوم کلینی، به روایت او عمل می‌کند. در این نشست روایات فروع کافی مورد بررسی قرار گرفته است تا وجه عمل مرحوم کلینی روشن شود.
پس از سخنان ملکی، حجت‌الاسلام گروسی به‌عنوان نظریه‌پرداز به بیان مقدمه‌ای پرداخت و هدف از تشکیل این نشست را ارائه نمونه‌هایی از قرائن برای ارزیابی روایات شیعه بیان نمود.
وی سپس افزود: برای ارزیابی روایات با دو شیوه مواجه هستیم:
الف: شیوه متأخرین که عموماً به توثیقات و تضعیفات رجالیین اعتماد می‌کنند.
ب: شیوه متقدمین که با تکیه بر قرائن و با توجه به نظام قرائن موجود در روایات، به صحت و سقم روایات پی می‌بردند؛ قرائنی مانند توجه به منابع، توجه به روایات و مضمون روایات. ایشان با توجه به این سه عنصر، پی به صحت و ضعف روایت می‌بردند. هر یک از این قرائن به‌عنوان مرز برای تصحیح و تضعیف روایت قرار می‌گرفت.
برای تحلیل روایات متقدمین، باید طبق مبانی آن‌ها رفتار شود و الا عمده روایات آن‌ها تضعیف خواهد شد. به‌عنوان نمونه علی بن ابی حمزه را طبق شیوه قدما، بررسی خواهیم کرد.
گروسی با بیان اینکه حدود ۶۰ راوی از واقفیه در اسناد ما وجود دارد که حدود ۸۵۶۸ روایت از کتب اربعه را شامل می‌شود، اظهار داشت: در مثل علی بن ابی حمزه، نجاشی توثیقی مطرح نمی‌کند. مرحوم شیخ طوسی به واقفی بودن وی اشاره می‌کند و بیان می‌کند که اصلی داشته است. مرحوم ابن غضائری وی را لعن کرده و مورد طعن قرار داده است. این از نگاه رجالیین است اما بزرگان از روات مانند محمد بن ابی عمیر و صفوان بن یحیی، از وی روایاتی را نقل می‌کنند.
وی سپس اضافه کرد: مرحوم کلینی از وی ۲۸۹ روایت نقل می‌کند که ۲۲۸ موردش در فروع، ۹ روایت در روضه و بقیه در اصول کافی است. در بقیه کتب روایی نیز روایات وی فراوان است.
گروسی با بیان اینکه سه قرینه برای اعتبار بخشیدن به روایات علی بن ابی حمزه وجود دارد، این سه قرینه را مؤیدات روایی، اعتماد محدثین و روایان بزرگ به روایات وی و فتاوای فقها طبق روایات او دانست.
گروسی سپس افزود: هر یک از این قرائن به تنهایی روایات او را تصحیح می‌کند.
ارائه‌کننده نشست این قرائن را این‌گونه بیان کرد:
قرینه اول: مضمون روایات او در روایات دیگر با اسناد صحیح وجود دارد. این قرینه فراگیر بوده است. حدود ۱۹۴ روایت وی به این صورت تصحیح می‌شود.
قرینه دوم: کتب حدیثی و جوامع روایی مانند کافی و استبصار و تهذیب و فقیه، روایات متعددی را از وی نقل می‌کنند.
قرینه سوم: فتاوای فقها در تا قرن ۵ بررسی شد دیدیم که همه به روایات وی عمل می‌کردند و به جهت جرح در او مسئله‌ای را تغییر نداده‌اند و اعراضی صورت نگرفته است.
پژوهشگر حدیث حوزه علمیه قم گفت: البته فتاوا نیز دو دسته هستند: گاهی بر طبق روایات بطائنی است و گاهی برخلاف روایات وی. به‌عنوان‌مثال مرحوم صدوق در المقنع، محرمات محرم را مطابق روایات بطائنی مطرح می‌کند. طبق آماری که به دست آوردیم ۱۷۱ روایت وی در فتاوای فقها موجود است.
گروسی در انتها به‌عنوان جمع‌بندی خاطرنشان کرد: با توجه به این قرائن کشف می‌شود شیوه متقدمین و متأخرین در توثیق و تضعیف متفاوت بوده است. وی ۶۷ روایت را بلا واسطه از امام، با واسطه ۱۳۳ روایت را از ابو بصیر و ۷ روایت را از غیر ابو بصیر نقل می‌کند.
