شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: کسانی که قائل به ضرورت و لزوم تغییر متون درسی اصلی حوزوی هستند، می‌گویند ما بیشتر به سراغ قالب و ساختار یک متن می‌رویم تا محتوا. هرچند در نگارش‌های مرتبط با یک متن آموزشی نباید از دستاوردهای جدید علمی هم غافل شد. الان در دروس خارج حوزه کمتر مجتهدی را می‌بینید که سخنان بزرگانی مانند شیخ انصاری و آخوند خراسانی را نقد نکند که این به معنای تاثیر گذر زمان بر ایده‌ها و اندیشه‌هاست.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسین جوان آراسته در سخنانی بیان داشت: در حوزه علمیه با دو دسته متون مواجه هستیم؛ یک دسته، متون اصلی حوزه هستند مانند فقه و اصول و دسته دیگر، متون جنبی مانند اخلاق، تاریخ اسلام، علوم قرآن و تفسیر، عقاید و فلسفه که البته در سنت حوزوی، همه اینها مورد توجه بودهاند.
او به «شفقنا» گفت: تغییر در متون جنبی به معنای روزآمد کردن و کارآمدی آنها مورد توافق همه است و در عمل هم رخ داده است و در طول ۴۰ سال بعد از پیروزی انقلاب، این متون، دائما بازخوانی و بازنویسی شده و پیوسته چه به لحاظ کمّی و چه به لحاظ کیفی، در مسیر بالندگی قرارداشته اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مورد دروس اصلی حوزه گفت: در خصوص «ادبیات» که جزو دروس اصلی مقدماتی است و طلاب در بدو ورود به مدت ۳ سال با آن سروکار دارند، تحول در نگارش متون جدید صورت گرفته و مخالفت چندانی هم با آن وجودندارد و در حال حاضر هم دفتر تدوین متون درسی حوزه نیز متون جدیدی را تدوین کرده است.
او با بیان اینکه اختلاف نظرها درباره تغییر یا عدم تغییر کتابهای درسی حوزه به طور عمده در بخش فقه و اصول است، اظهار داشت: تصورم این است که کتاب‌هایی مانند رسائل و مکاسب شیخ اعظم انصاری و کفایه مرحوم آخوند خراسانی اعلی الله مقامهما، از زمان تالیف تاکنون از جهات مختلف کم نظیر یا بی نظیر بودهاند و به همین دلیل جای خود را باز کرده‌اند. با این وصف، نمی‌توان و نباید راه را بر اصلاح یا جایگزینی این متون بست و نگاه قدسی به آنان داشت. وفات شیخ اعظم انصاری، اواخر قرن ۱۳ هجری قمری (حدود سال ۱۲۸۰ قمری) است و تقریبا ۲۰۰ سال از نگارش رسائل و مکاسب ایشان می‌گذرد؛ مرحوم آخوند خراسانی، کفایه را سال ۱۳۲۱ قمری یعنی حدود ۱۵۰ سال پیش نوشته است و امروزه تجارب ذی قیمتی در نگارش متون درس و ضوابط و قواعد آن وجود دارد که برای درک سریعتر و دقیقتر مطلب لازم است مورد عنایت قرار گیرند. به این نکته نیز باید توجه داشت که کتابهای بزرگانی مانند شیخ انصاری و آخوند خراسانی اساسا با هدف متن آموزشی نبوده بلکه تکیه اصلی بر تحقیق و ارائه محتوا بوده است.
جوان آراسته ادامه داد: مخالفان تغییر و تحول در این متون، این دغدغه را دارند که سبک و سیاق بزرگان ما در گذشته، علی‌رغم پیچیدگی و دیرفهم بودن و ثقیل و سنگین بودن، طلبه را وادار به تامل می‌کند و سبب ورزیدگی فکری افراد می‌شود درحالیکه نگارش‌های جدید معمولا فاقد این امتیاز است. عده دیگری از مخالفان تغییر کتب درسی عنوان می‌کنند شما افرادی در طراز و جایگاه شیخ اعظم انصاری و آخوند خراسانی پیدا کنید بعد از آنها بخواهید که متون جدید بنویسند و چون چنین افرادی نداریم بنابراین، متون گذشتگان بهترین و متقن ترین متن است و باید بر آنها تحفظ کرد.
تلقی اشتباه از «تغییر کتب درسی حوزه»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار داشت: در زمینه تغییر کتب درسی، تلقی اشتباهی رخ داده است. کسانی که قائل به ضرورت و لزوم تغییر متون درسی اصلی حوزوی هستند، می‌گویند ما بیشتر به سراغ قالب و ساختار یک متن می‌رویم تا محتوا. هرچند در نگارش‌های مرتبط با یک متن آموزشی نباید از دستاوردهای جدید علمی هم غافل شد. الان در دروس خارج حوزه کمتر مجتهدی را می‌بینید که سخنان بزرگانی مانند شیخ انصاری و آخوند خراسانی را نقد نکند که این به معنای تاثیر گذر زمان بر ایده‌ها و اندیشه‌هاست.
محتوای کتب درسی سنتی در قالب و ساختار جدید نوشته شود
این استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: ما نمی‌توانیم ثقالت و پیچیدگی و دیرفهم بودن متنی را امتیاز تلقی کنیم درحالیکه امروزه تقریبا مسلم است که اگر یک متن، متن درسی باشد نه تنها باید به روز و با ادبیات جدید نوشته شود بلکه در فواصل مختلفی باید بازبینی شود و مورد نقد قرار گیرد.
جوان آراسته عنوان کرد: ما باید تلاش کنیم محتوای غنی و فخیمی را که بزرگان ما در این قالب ریختند را در قالب‌های جدید و مطابق با قواعد متن آموزشی روز بنویسیم. واقعیت این است که دفتر تدوین متون درسی حوزه در همه حوزه‌های فقه و اصول و تفسیر و ادبیات و تفسیر و اخلاق و فلسفه و… به سراغ اساتید و کارشناسان فن رفته و از آنها خواسته است متن مناسب و بروز برای سطوح عالی بنویسند. در سطوح عالی حوزه این کار هنوز صورت نگرفته است و محل اختلاف هم همینجاست والا در سطوح پایین تر فکر نمی‌کنم مخالفتی وجود داشته باشد. به هر حال، این تحولی است که باید به آن تن دهیم و مخالفت کردن و ضدیت با آن نمی‌تواند تاثیری در واقعیت میدانی و بیرونی داشته باشد.
غنای محتوایی کتابهای درسی سنتی حفظ شود
او تصریح کرد: البته در تغییر متون جا افتاده حوزه، تمام تلاش باید این باشد که غنای محتوایی آنها حفظ و بلکه ارتقا یابد و اگر این مهم صورت نگیرد، تلاشها نه تنها به نتیجه نخواهد رسید که به ضدّ خود تبدیل خواهد شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه توضیح داد: کتاب «حلقات الاصول» آیت‌الله شهید محمد باقر صدر رضوان الله علیه از جمله متونی است که تلاش زیادی برای تدریس آن در حوزه‌های علمیه ایران شده است و برخی مراکز حوزوی آن را به عنوان کتاب جایگزین انتخاب کردند اما سبک و سیاق آن به گونه‌ای است که متاسفانه هنوز جای خود را در حوزه پیدا نکرده است. این امر نشان می‌دهد که تغییرات باید به گونه‌ای باشد که آهنگ پیشین را سرعت بدهد و افرادی که به متون جدید مراجعه می‌کنند احساس نکنند که دچار غبن و خسارت علمی شدهاند و کسانی که متون گذشته را خواندند باسوادتر و به اصطلاح «ملا» تر هستند.
این استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: اگر همه ملاحظات در نظر گرفته شود و نویسندگان متون سطوح عالی کسانی باشند که از مرتبت و منزلت ویژه‌ای در میان حوزویان برخوردار باشند و افرادی هم به این بزرگان به لحاظ قالب و فنون و سبک نگارش بویژه متن عربی جدید کمک کنند بدون تردید این متون جای خود را باز خواهد کرد و ما شاهد تحول مبارکی در متون سطح عالی فقه و اصول حوزه خواهیم بود.
تداوم روند فعلی خسارت زننده است
جوان آراسته درباره آسیب عدم تغییر کتب درسی در آینده گفت: مهمترین آسیب، این است که طلبه‌های ما زمان را از دست می‌دهند، به این معناکه درحال حاضر طلاب زمان زیادی صرف خواندن کتابهای رسائل، مکاسب و کفایه می‌کنند، درحالیکه اگر بتوان با بهره گیری از متن دیگری در مدت زمان کمتری، طلبه را به فهم و درک مطلب برساند، به حکم عقل باید به سراغ آن رفت. چگونه می‌توان توجیه کرد که عمر انسان صرف متنی شود که امکان جایگزینی و سودمندی بیشتر از نظر تسلط طلبه به عربی نو و ادبیات جدید دارد. زبان عربی که امروز در حوزه‌های علمیه خوانده می‌شود، عربی فرسوده است و در دنیا رایج نیست و به همین دلیل اکثریت قریب به اتفاق طلاب و فضلا و حتی علما با آنکه تقریبا تمام متون درسی آنها به زبان عربی است، توانایی نگارش یا سخنرانی به زبان عربی را ندارند.
وضعیت پژوهش در حوزه
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه همچنین درباره وضعیت تحقیق و تدریس در حوزه‌های علمیه گفت: در مجموع، وضعیت تحقیق و پژوهش در حوزه را وضعیت مناسبی می‌بینم گرچه وضعیت تحصیل طلاب مناسب نیست. یعنی در گام‌های اول تحصیل که طلاب با مشکلات معیشتی مواجه می‌شوند، به خودی خود در میزان اهتمام و جدیت در تحصیل اثرگذار است. اما در سطوح بالاتر، فضلای حوزه که در عرصه‌های تحقیق و پژوهش در رشته‌های مختلف وارد شده اند، به نظر من قابل مقایسه با گذشته و قبل از انقلاب نیست. اگر استثنائات حوزه مانند شهید مطهری، آیت الله بهشتی، شهید صدر و امثال این بزرگان را کنار بگذاریم و بدنه فضلای حوزه قبل از انقلاب را با علما و فضلای بعد از انقلاب مقایسه کنیم، آثاری که بعد از انقلاب در قالب کتاب، مقالات علمی، طرح‌های پژوهشی در ساحت‌های مختلف ارائه شده است، بسیار گسترده است وبه رغم برخی دیدگاههای منفی، انصاف این است که ما در این حوزه‌ها در حد بسیار زیادی موفق بودیم.
