جریانی تصور می‌کند ادله را باید تخته‌بند زمان و مکان صدور ادله و نزول آیات کرد/ جنگ و جهاد تابع مصلحت است

استاد سطح خارج حوزه علمیه قک اظهار کرد: گفته شود چون پیامبر(ص) سالی یکبار جهاد داشتند پس ما هم باید داشته باشیم آیا درست است؟ امروز جریانی به نام احیای دین و روشنفکری و نوگرایی تصور می‌کنند ادله را باید تخته‌بند زمان و مکان صدور ادله و نزول آیات کرد؛ برخی این را گفتند و نوشتند و این غلط است، ولی آیا می‌توان از هر سنت و دلیلی در همه زمان‌ها و مکان‌ها استفاده کرد؟

به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در دومین جلسه «فقه امنیت» با تأکید بر نقش روش‌شناسی در اجتهاد، گفت: روش‌شناسی سبب می‌شود تا فقه‌سازی صورت نگیرد و فقه پایا و پویا شکل بگیرد؛ توجه به روش‌شناسی ضرورت و در عین حال خطرناک هم هست.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم افزود: اگر بدون انضباط و درنظر گرفتن اقتضائات باشد، به تعبیر امام صادق(ع)، ‌‌ای فقیه فاصله از فتوادادن بگیر مانند انسانی که از شیر فرار می‌کند و گردن خودت را پل مردم قرار نده که بر گردن تو پا بگذارند. پس فرقی نمی‌کند که فقیه کار را رها کند که حرام، حلال شود و یا طوری رفتار کند که حلال، حرام شود.

علیدوست با اشاره به دو رویه در استنباط فقه امنیت، افزود: برخی معتقدند که استنباط گزاره‌های فقه امنیت از منابع اجتهاد تفاوتی با استنباط گزاره‌های فقه صلات، صوم و … ندارد و همان مدیریت ادله و اطلاق‌گیری را لازم دارد و فقط باید توجه کنیم که نفی سبیل و مباحث جهاد و مسلح شدن به ابزار روز از مصادیق فقه امنیت است؛ یعنی از متد و روشی که در جای دیگر استفاده می‌شود، استفاده کنیم، ولی برخی معتقدند که استنباط فقه امنیت مشترکاتی با سایر فقه‌ها دارد و در عین تفاوت‌هایی هم دارد.

علیدوست با اشاره به دو مقوله دفاع و جهاد ابتدایی، تصریح کرد: دفاع و جهاد دو ابرمسئله در فقه امنیت است؛ در کتاب جهاد، مسئله‌ای با عنوان «هر یک سال یک جهاد» مطرح شده است؛ در آیه ۵ سوره توبه فرموده است: «فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ فَخَلُّوا سَبِیلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»، وقتی ماه‌های حرام سپری شد جنگ و جهاد کنید؛ در اینجا گفته شده که در قرآن امر به جهاد شده و امر هم ظهور در وجوب دارد، گرچه تعداد اعلام نشده است، ولی فرموده وقتی ماه‌های حرام گذشت و ماه‌های حرام هم سالی یکبار است، یعنی سالی یکبار باید جهاد داشته باشیم.

تکفیر و داعش گرفتار متد غلط در استنباط هستند

استاد سطح خارج حوزه علمیه اضافه کرد: روش استنباطی که در حج و صوم و صلات وجود دارد در اینجا هم پیاده کرده و گفته‌اند که جهاد، سالی یکبار واجب است و برخی گروه‌هایی که خود را منتسب به اسلام می‌کنند همین رویه و اعتقاد را دارند و به سنت پیامبر(ص) هم استناد می‌کنند که تقریباً سالی یک جهاد و جنگ داشته‌اند؛ فقیهی که این طور حکم جهاد را استنباط می‌کنند، زمینه فکری او این است که از این روش استنباط در موارد دیگر نیز استفاده کند.

استاد حوزه افزود: اگر کسی این روش را که مثلا شهید اول داشته مورد خدشه قرار داد، باید بگوید مسائلی که جنس آن سیاسی، امنیتی و اجتماعی است باید در چارچوب مصلحت انجام شود، لذا فقیه آیه جهاد را که می‌بیند، باید در یک نظام حلقوی یا هرمی کنار هم یا در طول همدیگر سایر ادله را ملاحظه کند و از جمله ادله، مصلحت مدنظر شارع است؛ اگر مصلحت اقتضاء کند که سالی دوبار باید جهاد صورت بگیرد آیا باید دست روی دست بگذاریم و بگوییم خدا بیش از یکبار امر نکرده است؟ یا برعکس امر اقتضاء کند که چند سالی جهاد نباشد و ما اصرار کنیم به هر قیمتی باید جهاد سالانه داشته باشیم؟ القاعده و تکفیری‌ها با همین روش و متد استنباط فقهی به هر قیمتی سالی یکبار جهاد را بر خود واجب می‌دانند.

علیدوست تصریح کرد: شهید ثانی در ذیل نظر شهید اول آورده است که جهاد سالانه برای وقتی است که نیازی به جهاد بیش از یکبار در سال نباشد و برای وقتی است که مسلمین عاجز از جهاد نباشند یا امام(ع) عدم جهاد و جنگ را صلاح بداند. البته شهید اول اگر از مصلحت صحبت می‌کند نه اینکه قصد دارد حرف علمای اهل تسنن را بگوید، بلکه وی از منظر مصلحت است.

وی تأکید کرد: آیه نمی‌گوید که برای همه زمان‌ها، مکان‌ها و انسان‌ها سالی یک جهاد قرار داده‌ام؛ الان در شرایط امروز، کدام کشور می‌تواند به کشور دیگری حمله کند؟ مثلاً ما قصد داریم دیگران را به اسلام دعوت کنیم، آیا این روش صدور اسلام است و مطمئناً مسلمینی که هستند هم از اسلام خواهند برید.

جهاد ابتدایی تابع مصلحت است

استاد سطح خارج حوزه بیان کرد: اینکه گفته شود چون پیامبر(ص) سالی یکبار جهاد داشتند پس ما هم باید داشته باشیم آیا درست است؟ امروز جریانی به نام احیای دین و روشنفکری و نوگرایی تصور می‌کنند ادله را باید تخته‌بند زمان و مکان صدور ادله و نزول آیات کرد؛ برخی این را گفتند و نوشتند و این غلط است، ولی آیا می‌توان از هر سنت و دلیلی در همه زمان‌ها و مکان‌ها استفاده کرد؟ جواب منفی است؛ آنچه در قرآن و سنت نبوی و علوی وجود دارد از شئون مختلف صادر شده است.

وی اضافه کرد: گاهی برخی می‌پرسند که آیا در دوره پیامبر(ص)، حجاب اجباری بوده است؟ پاسخ این است که در این مسئله باید اقتضاء زمان و مکان را ببینیم نه اینکه بگوییم چون در دوره پیامبر(ص) مثلاً اجباری نبوده پس امروز هم نباید باشد و برعکس. آیا امروز می‌توان گفت که اگر اسیر گرفتید فوراً او را بکشید؟ بحث باید در چارچوب احکام فقهی، منضبط شود.

رد دیدگاه صالحی نجف‌آبادی

علیدوست اظهار کرد: مرحوم صالحی نجف‌آبادی در دهه ۵۰ که بنده به قم آمدم اصرار داشت که جنگ‌های پیامبر(ص) تماماً دفاعی بوده و نه ابتدایی؛ وی آنتی‌تز تفکرات برخی اندیشمندان مصری را مطرح می‌کرد، ولی برخی هم برخلاف تصور وی معتقدند که جهاد ابتدایی وجود دارد و حتی فقیه هم می‌تواند تابع شرایط چنین فرمانی صادر کند.

این استاد حوزه علمیه قم در پایان گفت: بنده معتقدم این متد استنباط درست نیست. اصلاً ثابت کنیم که همه جنگ‌های پیامبر(ص)، دفاعی بوده است، پس ما هم نباید جهاد ابتدایی داشته باشیم، معتقدم تابع مصلحت است و این روش استنباط را صحیح نمی‌دانم و برعکس هم همین طور، اگر کسی ثابت کند که پیامبر(ص) جنگ ابتدایی داشتند، پس ما هم باید سالی یکبار داشته باشیم باز هم درست نیست.

منبع: ایکنا