شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رئیس پژوهشکده فقه اجتماعی با بیان اینکه فقه شیعه پویاست و نگاه اجتماعی لازمه نشان دادن این پویایی است، تأکید کرد: جنجال علمی که اخیراً درباره نظام‌سازی فقه شکل گرفته عمدتاً لفظی است، زیرا روشن است که اسلام نظام و قواعدی در زمینه‌های مختلف دارد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی بحرالعلوم، رئیس پژوهشکده فقه اجتماعی، با بیان اینکه این مطلب که حوزه علمیه کاری به مباحث جدید نداشته و ندارد حرف نادرستی است، به ایکنا گفت: حوزه در مسائل مختلف از زاویه فقهی وارد شده است؛ از جمله اینکه بنده چهار سال است که به مباحثی مانند فقه معلولان، فقه گردشگری و … می‌پردازم و در این باره کتاب نوشته‌ام.
وی در مورد مباحثی که اخیراً در سطح حوزه در مورد فقه نظام مطرح شده است، اظهار کرد: بنده معتقدم دعوای کنونی دعوای لفظی است، زیرا هر دو گروه به این مسئله قائل هستند که فقه پاسخگوی مسائل جدید و موضوعات اجتماعی است و شکی در این مسئله نیست. لذا آنچه محل اختلاف است این است که برخی می‌گویند با همین نوع نگاه به فقه هم می‌توان جامعه را اداره کرد، یعنی نگاه فردی، ولی برخی می‌گویند ما باید نگاه جتماعی به فقه داشته باشیم.
رئیس پژوهشکده فقه اجتماعی تصریح کرد: برخی امور مانند حج ممکن است یکبار در زندگی یک فرد رخ دهد، ولی برخی مسائل مانند وضو گرفتن و طهارت اموری است که روزانه مطرح است و مشکلات ما در این زمینه کم نیست.
وی به ذکر مثالی در این زمینه پرداخت و ادامه داد: در گذشته عده‌ای سرویس‌های بهداشتی را حاشیه خیابان‌ها و در سطح شهر می‌ساختند و وقف می‌کردند، ولی امروزه این موضوع یا کم شده و یا از بین رفته است یا در مترو سرویس بهداشتی وجود ندارد و این در حالی است که افراد زیادی در خیابان و مترو نیاز به طهارت پیدا می‌کنند؛ در اینجا برخی برای حل موضوع بحث احداث دستشویی‌های ایستاده را مطرح می‌کنند ولی خیلی‌ها هم با استدلال اینکه این مسئله با احکام شرعی منافات دارد مخالف‌اند.
صورت مسئله را پاک نکنیم
استاد تفسیر و فقه اجتماعی حوزه علمیه اظهار کرد: اگر به این موضوع نگاه اجتماعی از منظر فقه داشته باشیم، می‌توان از باب قاعده «حرج» حکم شرعی آن را برطرف کرد تا با زندگی مدرن شهری و موقعیت‌هایی مانند مترو، که امکان احداث دستشویی با مدل مد نظر وجود ندارد، منطبق شود؛ نه اینکه صورت مسئله را پاک کنیم.
وی با بیان اینکه در مثال فوق نگاه فردی در تضاد با نگاه اجتماعی است و تغییر رویکرد ما به فقه با هر عنوانی که به آن بدهیم می‌تواند موجب رفع معضلی اجتماعی شود، اظهار کرد: در وضعیت امروز کشور که مسئله کم‌آبی موضوعی جدی است فقه می‌تواند به کمک کاهش مصرف آب و دوری از اسراف بیاید؛ در گذشته بحث پاک شدن از نجاست در فرهنگ مردم باعث می‌شد تا آب زیادی مصرف شود و حتی برخی افراد دچار وسواس در این مسئله بودند، ولی اگر حکم شرعی مسئله به درستی تبیین شود که نیازی به استفاده از مثلاً نیم لیتر و یک لیتر آب برای رفع نجاست نیست و فقط چندقطره هم برای پاکیزگی کافی است، جلوی بسیاری از اسراف ها گرفته خواهد شد.
دعوای لفظی
بحرالعلوم با تأکید مجدد بر اینکه دعوا بر سر فقه نظام و نظام‌سازی فقه دعوای لفظی است، گفت: اسلام در مسائل اجتماعی حرف برای گفتن دارد و برای زندگی افراد قاعده و قانون ارائه کرده است. البته معتقد نیستم که چیزی به نام معماری و کشاورزی اسلامی داریم، بلکه قاعده و دستورالعمل‌هایی ارائه شده که به ما جهت می‌دهد؛ از جمله اینکه مثلاً در خانه‌سازی رعایت محرم و نامحرم انجام شود، حتی در مورد طب اسلامی هم ما چیزی با این نام نداریم، ولی قطعاً دستورهای طبی و قواعدی ارائه شه است.
درگیر الفاظ نشویم
وی با بیان اینکه عمدتاً درگیر الفاظ شده‌ایم، ولی این مسئله روشن است که اسلام با این قواعد، سبک زندگی ارائه کرده است، اظهار کرد: خیاطی و پوشش اسلامی نداریم، یعنی اینکه بگوییم حتماً باید این رنگ پوشیده شود تا اسلامی باشد، ولی قاعده اسلامی در مورد پوشش داریم؛ از جمله اینکه نباید نوع پوشش سبب تبرج و جلب نامحرم شود و انگشت‌نما باشد.
جنجال فقه نظام
بحرالعلوم با بیان اینکه برخی مسائل ریشه در شرع ندارد، ولی فرهنگ نامناسب اجازه رواج آن را نمی‌دهد، بیان کرد: در دوره‌ای که حمام به شکل مدرن ایجاد شد، برخی آن را غیرشرعی می‌دانستند. در حالی که امروز کاملاً پذیرفته شده و هیچ منافاتی هم با شرع ندارد یا در دوره‌ای در مسجد امام حسن عسکری(ع) در قم سرویس‌های بهداشتی خاص(ایستاده) وجود داشت و استفاده می‌شد و کسی هم مخالفتی نداشت. بنابراین دلیلی ندارد که امروز هم با آنها مخالفت بشود. پس آنچه در این مسئله اهمیت دارد رعایت اصولی است؛ از جمله مانند اینکه دستشویی رو به قبله نباشد، عورت انسان مشاهده نشود یا دستشویی در کنار درخت میوه‌دار نباشد، ولی مدل و نوع آن می‌تواند متناسب با اقتضائات باشد.
نگاه اجتماعی؛ نمایانگر پویایی فقه
رئیس پژوهشکده فقه اجتماعی با بیان اینکه مدعی هستیم که فقه پویاست، ادامه داد: باید این پویایی را به دنیا بفهمانیم و این کار با نگاه اجتماعی به فقه محقق خواهد شد، زیرا اگر مثلاً در بحث بیع و مکاسب همان مباحث گذشته را طرح کنیم و با تجارت‌های روز کاری نداشته باشیم، جامعه و نسل جدید هم با فقه همراهی نخواهند کرد؛ مثلاً الان تجارت مجازی رواج یافته و ماهیت پول تغییر کرده است و فقه هم باید پاسخگو باشد.
وی افزود: برخی می‌گویند چون در آمریکا بهره بانکی نیست در ایران هم نباید باشد، ولی در آمریکا تورم نیست یا در برخی کشورها قیمت دلار با گذشت ۱۵ سال باز هم ثابت است و ارزش پول ملی آنان کم نشده، ولی در کشور ما ارزش پول ملی گاهی روز به روز و ساعت به ساعت بالا و پایین می‌شود.
