شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
ده‌ها نهاد دینی و علمی و شخصیت مسلمان اهل سنت انتخاب وی را دهن کجی حکومت سعودی به اسلام و شعائر مورد احترام مسلمانان در یکی از برترین روزهای نزد مسلمانان، توصیف کرده و حاجیانی که برای انجام مناسک خود در عرفات تجمع کرده‌‌‌اند را به عدم اقتدا به العیسی در نماز روز عرفه تشویق کردند.
شبکه اجتهاد: حکومت سعودی سالهاست با شعار ممنوعیت سیاسی کردن حج، از برگزاری بسیاری از برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی در موسم حج و در سرزمین وحی جلوگیری می‌کند و از همین رو بزرگترین اجتماع سالانه مسلمانان را عملا به یک تجمع عبادی و فردی صرف تبدیل کرده، و کارکرد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی حج را به کمترین حد ممکن رسانده است.
با روی کار آمدن محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد در سال ۲۰۱۷، عربستان تحولات گوناگون و گسترده‌ای را در عرصه‌های مختلف شاهد بود. از قلع و قمع سران اسلامگرایان گرفته تا برداشتن گام‌های اساسی در عادی سازی روابط فرهنگی با رژیم صهیونیستی و سفر متقابل نخبگان دو طرف به عربستان و سرزمین‌های اشغالی و بازشدن آسمان عربستان به روی برخی پروازهای خطوط هوایی رژیم اشغالگر و… را شاهد بودیم. رویدادهایی که در سال‌های نه چندان دور، ظاهرا جزو خطوط قرمز حکومت سعودی به شمار می‌آمدند و تخطی از آنان دشوار به نظر می‌رسید.
همکاری ویژه بن سلمان با العیسی
بن سلمان اما برای اجرای این سیاست‌های متهورانه و ساختار‌شکن بر روی همکاری و همراهی تعدادی از شخصیت‌ها بیش از دیگران حساب کرده است. یکی از این برجسته‌ترین این افراد “محمد بن عبدالکریم العیسی” است که انتخاب وی به عنوان سخنران روز عرفه امسال، اعتراضات بسیاری را نه تنها در عربستان بلکه در کشورهای مختلف عربی و اسلامی برانگیخت. همچنانکه ده‌ها نهاد دینی و علمی و شخصیت مسلمان اهل سنت انتخاب وی را دهن‌کجی حکومت سعودی به اسلام و شعائر مورد احترام مسلمانان در یکی از برترین روزهای نزد مسلمانان، توصیف کرده و حاجیانی که برای انجام مناسک خود در عرفات تجمع کرده‌‌‌اند را به عدم اقتدا به العیسی در نماز روز عرفه تشویق کردند.
برای درک این میزان از عدم محبوبیت العیسی و نفرت مسلمانان از وی نیاز است به سابقه تصدی وی در پست‌های حکومت سعودی و فعالیت‌های وی در این سمت‌ها اشاره‌‌ای کوتاه و گذرا داشته باشیم. ذکر این نکته در اینجا و پیش از ورود به بحث ضروری به نظر می‌رسد و آن اینکه هرچند حکومت سلمان و ولیعهدی محمد بن سلمان منشأ تحولات مختلف در عربستان به شمار می‌آید اما با نگاهی به تحولات داخلی این کشور در می‌یابیم که پایه‌ریزی این اصلاحات از دوره ملک عبدالله و به خصوص پس از حوادث ۱۱ سپتامبر آغاز شده بود و اکنون تنها شاهد سرعت گرفتن اجرای آن هستیم.
العیسی کیست؟
العیسی پیش از روی کار آمدن ملک سلمان و در کابینه ملک عبدالله به پست وزیر دادگستری را در اختیار داشت، اما با قدرت گرفتن بن سلمان جوان و سرکوب بسیاری از متنفذین سیاسی و مذهبی در عربستان، برخی مانند العیسی به یکباره مورد توجه حاکمیت قرار گرفته و جایگاهی فراتر از حد انتظار پیدا کردند. محمد العیسی که دانش آموخته رشته علوم قضایی از دانشگاه اسلامی محمد بن سعود است فعالیت خود را به عنوان قاضی در سیستم قضایی سعودی آغاز کرد تا اینکه به عنوان پژوهشگر وارد دبیرخانه هیئت کبار علمای سعودی شد. نام وی اما زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که در سال ۲۰۰۹ به عنوان وزیر دادگستری منصوب شد.
وی در دوران مسولیت خود، با ایجاد تغییرات اساسی در ساختار این وزارت خانه، سیستم قضایی سعودی را با تقلید از سیستم‌های حقوقی غربی و به خصوص ایالات متحده به استفاده از قوانین مدون و موضوعه سوق داد. قدرت العیسی در اقناع مسولین سیاسی و به خصوص مذهبی در هیئت کبار علما، برای عدم مخالفت با تدوین قوانین موضوعه و عدم اکتفا به کتاب و سنت در صدور آرا سبب شد تابویی ۳۰ ساله در حکومت سعودی شکسته شود و وی به عنوان مجری اصلاحات اساسی در سیستم دادگستری سعودی شناخته شود که توانمندی بالای وی را در چانه‌زنی و دیپلماسی نشان می‌داد. هرچند توجیه العیسی در اتخاذ چنین تصمیمی، اصلاح سیستم قضایی سعودی و جلوگیری از تشتت آرای قضات بود اما بسیاری آن را دین زدایی از بستر نظام قضایی و غربی‌سازی یکی از مهمترین ساحت‌های اجتماعی دین که اجرای حدود و قوانین شرع را به عهده دارد، تلقی کرده واز همان روز به وی لقب “وزیر تغریب” به معنای وزیر غربگرایی دادند.
نظرات متفاوت فقهی العیسی
از دیگر شاخصه‌های العیسی که وی را تبدیل به فردی جذاب و کارآمد در این مرحله از حاکمیت متفاوت دولت سعودی نموده، نظرات متفاوت فقهی وی است. العیسی در همان ابتدای انتصاب به عنوان وزیر دادگستری در گفتگو با روزنامه ریاض، حکم حرمت اختلاط زن و مرد را که از بدو تشکیل حکومت سعودی به عنوان یک اصل در سازمان‌ها و نهادهای دولتی و دیوانی رعایت می‌شد، زیر سوال برد. این موضع العیسی که با استقبال سکولارها و لبیرال‌های سعودی مواجه شد، واکنش تند مفتیان و رجال مذهبی عربستان را برانگیخت و تا مدت‌ها جدل این دو گروه را به همراه داشت.
اما پشت‌گرمی وی به نهادهای قدرت سعودی باعث شد بدون توجه به اینگونه انتقادات در سال ۲۰۱۲ به همراه ۴ زن که مسولیت‌های مختلفی در دولت سعودی داشتند به ایالات متحده سفر کند تا دستاوردهای چند سال صدارت خود در وزارت دادگستری را برای غربی‌ها تشریح نماید. هرچند که این سفر نیز از تیغ تند معترضین و منتقدین در امان نماند، اما تمام این اتفاقات نه تنها العیسی را از اتخاذ چنین مواضعی منصرف نکرد بلکه چند روز پس از بازگشت از امریکا، با تایید حکومت وقت سعودی روبرو شده و با حکم پادشاه به عنوان رئیس شورای عالی قضا منصوب گردید.
برخلاف بسیاری از کارگزاران حکومت ملک عبدالله که پس از مرگ وی و به قدرت رسیدن ملک سلمان، عزل و یا حتی دستگیر شدند، العیسی در حکومت جدید بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و در همان ماه‌های اول تشکیل دولت جدید به عنوان مشاور وارد دربار پادشاهی سعودی و با دریافت رتبه وزیر عضو کابینه گردید. اما این پایان ارتقای العیسی نبود. تنها چند ماه پس از دریافت این مناصب و در آگوست ۲۰۱۶، ملک سلمان در حکمی وی را به ریاست “رابطه العالم الاسلامی” که در زبان فارسی از آن با نام “اتحادیه جهان اسلام” یاد می‌شود، می‌گمارد.
پیشینه رابطه العالم الاسلامی
العیسی پس از انتصاب به ریاست اتحادیه جهان اسلام، سازمانی را به ارث برد که در سال ۱۹۶۲ و گرماگرم رقابت سعودی و مصر تاسیس گردیده بود. هرچند اهداف کلان اعلام شده سازمان دعوت به اسلام، کمک به مسلمانان و حمایت از آرمان فلسطین بوده اما این سازمان از بدو تاسیس به ابزاری کارآمد در جهت پیشبرد سیاست‌های حکومت سعودی در کشورهای اسلامی و اقلیت‌های مسلمان در کشورهای دیگر بدل گردید. از همین رو می‌توان گفت یکی از دلایل مهم مخالفت کشورهایی چون عراق، مصر، الجزائر و سوریه با برپایی سازمان‌های مرتبط با کشورهای اسلامی به محوریت سعودی در سال‌های پس از تشکیل رابطه، تجربه سلطه‌جویی سعودی‌ها بر این سازمان بوده است.
رابطه العالم الاسلامی در سال‌های مواجهه سعودی با کشورهای عربی سوسیالیست به ابزاری برای ضربه زدن به ناسیونالیسم عربی تبدیل شده بود. همچنانکه این سازمان در سال‌های جهاد در افغانستان و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به مرکزی برای ترویج وهابیت و مبارزه با گسترش تشیع در جهان اسلام تبدیل شد، به گونه‌‌ای که تنها در دو سال ۱۹۸۷ و ۱۹۸۸ بیش از ۱۰۰۰ کتاب، تحقیق، مقاله، بیانیه و فتوا در راستای تکفیر و مبارزه با شیعیان منتشر کرد.
مقابله با شیعیان و پروژه نفوذ
همچنانکه این سازمان شبکه بین المللی را با نام “الشبکه العالمیه لمحاربه المد الشیعی” را مدیریت می‌کند که نزدیک به ۱۵۰۰ سازمان، مؤسسه، مرکز و شعبه را در پنج قاره جهان در بر می‌گیرد. یکی از برجسته ترین روش‌های سازمان در مبارزه با تشیع “پروژه نفوذ” است. سعودی در قالب این پروژه می‌کشود با جذب برخی از چهره‌های سرشناس شیعه از آنان برای رویارویی عوام در جوامع شیعی بهره ببرد. ابزار دیگر سعودی در پیشبرد پروژه نفوذ “مرجع سازی” برای شیعیان از میان برخی چهره‌های وابسته به حکومت سعودی و قراردادن آنان در برابر مراجع حقیقی و شخصیت‌های با نفوذ شیعی جهت تخریب آنان است.
موسی الموسوی (نوه آیه الله سید ابوالحسن اصفهانی مرجع تقلید برجسته شیعه) در دهه‌های پایانی قرن گذشته میلادی و محمد علی الحسینی (روحانی قومیت‌گرای عرب) در حال حاضر دونمونه از تلاش‌های این سازمان برای نفوذ در شیعیان و ایجاد اختلاف میان آنان است.
خط مشی سازمان رابطه پس از سال ۲۰۱۷
با روی کار آمدن بن سلمان و تصمیم بر ایجاد تغییرات اساسی در روند سیاسی و مذهبی سعودی، سازمان رابطه العالم الاسلامی نیز در دو حوزه اصلی ماموریت یافت. اولین ماموریت سازمان، ارائه چهره‌ای جدید از دین در عربستان بود که با آنچه تاکنون وهابیت ارائه داده متفاوت باشد. در همین راستا العیسی تلاش فراوانی به کار بست تا مفاهیمی چون بنیادگرایی، افراطی‌گری و ضد زن بودن را که از شاخصه‌های بارز تفکر وهابیت در طول سال‌های اعمال حاکمیت دولت سعودی بوده از چهره آن بزداید و آئینی جدید بر مبنای پذیرش مصالح، اعتدال و همزیستی با پیروان ادیان دیگر و توجه جدی به زنان و رعایت حقوق و جایگاه آنان ارائه دهد.
ماموریت اصلی دیگر سازمان عادی سازی روابط فرهنگی و دینی میان رژیم سعودی و رژیم صهیونیستی بود. این واقعیت که پس از پیمان‌های عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل؛ موسوم به “ابراهیم”، سعودی نیز عادی سازی روابط غیر سیاسی با رژیم صهیونیستی را کلید زد، اکنون به حدی از وضوح رسیده که جای بحث و انکار ندارد. در این راستا العیسی مامور شد تا با استفاده از همه امکانات در اختیار، بر سابقه دشمنی میان رژیم ریاض و اشغالگران سرپوش بگذارد.
العیسی در ژانویه سال ۲۰۲۰ به همراه هیئتی به مناسبت هفتاد و پنجمین سال آزادی زندانیان از ارودگاه آشویتس، به لهستان رفت و از این مکان بازدید و برای آرامش روح قربانیان هولوکاست در آن‌جا نماز جماعت برپا نمود! این سفر و اتفاقات پس از آن، چنان صهیونیست‌ها را هیجان زده کرد که سخنگوی ارتش رژیم، العیسی را نماد اسلام واقعی و رفتار وی را نشانه برادری خواند! العیسی پیش از آن در ۲۰۱۸ از موزه یادبود هولوکاست در واشنگتن بازدید و در ژانویه ۲۰۱۹ در مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست، “جنایات وحشتناک نازی‌ها” را محکوم کرد و اظهار داشت، مسلمانان جهان مسؤولیت دارند از هولوکاست درس بگیرند.
رفتارهای ساختار شکن العیسی
پس از این دیدار بود که هیأتی از کنفرانس رؤسای سازمان‌های یهودی امریکایی به عربستان سفر و با مقامات عالی سعودی از جمله محمد العیسی، دیدار و گفت‌و‌گو کرد. نتیجه این ساختار شکنی‌های هدفمند و آرام العیسی و گروهی دیگر از زمینه سازان عادی سازی روابط با رژیم اشغالگر این بود که ولیعهد سعودی در ماه می‌سال جاری در مصاحبه با نشریه آمریکایی آتلانتیک رژیم صهیونیستی را نه دشمن بلکه شریک بالقوه نامید اما سخنان وی واکنش خاصی را در جامعه عربستان به همراه نداشت.
از همین رو بسیاری از مسلمانان و شخصیت‌های اسلامی با شنیدن خبر تعیین العیسی به عنوان امام جماعت و سخنران خطبه روز عرفه که به ۱۴ زبان ترجمه و پخش می‌شود و حدود ۱۵۰ ملیون مخاطب دارد، برآشفتند و با نادیده گرفتن لزوم حفظ وحدت مسلمانان در حج، نماز خواندن و استماع به سخنان پیشقراول عادی سازی روابط با اشغالگران قبله اول مسلمین را تحریم کردند. گروهی دیگر از کاربران رسانه‌های اجتماعی نیز در اعتراض به این تصمیم دولت سعودی هشتگی را با عنوان #انزلو_العیسی_من_المنبر داغ کرده و خواستار به زیر کشیدن العیسی از منبر خطبه عرفه شدند.
منبع: اندیشکده مرصاد
