حقوق زنان برابری یا نابرابری؛ شبهات مسائل زنان

برخی از شبهات پیرامون اسلام نسبت به زن، مستندات دینی دارد، ولی از مسلمات دینی نیست؛ چراکه سند آن، گاه روایاتی مرسله، مرفوعه یا ضعیف است که نه قرآن آن را تأیید می‌کند و نه روایات متواتر و نه دلیل عقلی، و گاه مستند آن فتوای فقهی است که در آن زمینه، مراجع عظام فتوا‌های متفاوتی دارند.

به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب «حقوق زنان برابری یا نابرابری» نوشته زهرا آیت‌اللهی است که توسط نشر معارف به چاپ رسیده است. این کتاب به بررسی حقوق و تکالیف زنان، از منظر کتاب، سنت و عقل در قالب طرح شبهات و پاسخ به آن‌ها پرداخته است.

نکته مهم در این کتاب، توجه به همه ابعاد فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و حتی عبادی شبهات مطرح‌شده با موضوع زنان است. به تعبیر دیگر این کتاب تلاشی است برای تمایز قایل‌شدن میان آن‌چه اسلام حقیقتاً گفته و مطالبه می‌کند، با تصورات و دیدگاه‌های رایج غلط میان مردم. چنان‌چه در مقدمه کتاب آمده است: «بسیاری از تهمت‌هایی که امروزه به اسلام وارد می‌شود بر اساس روایاتی است که سند معتبر ندارد و با سایر روایات و سیره معصومین علیهم‌السلام و یا اصول کلی حاکم بر ادله دینی (مانند قاعده لاضرر و یا نفی عسر و حرج) تعارض دارد؛ بنابراین به هیچ‌وجه نمی‌توان عنوان کرد که نظر اسلام در آن مسأله، مطابق آن نقل و قول است؛ و مردم ملل مختلف را به این وسیله مخالف اسلام ساخت. درواقع برداشت از احادیث و تعیین معتبر بودن یا نبودن آن‌ها را باید به اهل فن سپرد و به یاد داشت که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: وَ لاَ تَقُفُ مَا لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ؛ بر آنچه به آن علم نداری، ایستادگی نکن».

نویسنده تأکید دارد که «برخی از شبهات پیرامون اسلام نسبت به زن، مستندات دینی دارد، ولی از مسلمات دینی نیست؛ چراکه سند آن، گاه روایاتی مرسله، مرفوعه یا ضعیف است که نه قرآن آن را تأیید می‌کند و نه روایات متواتر و نه دلیل عقلی، و گاه مستند آن فتوای فقهی است که در آن زمینه، مراجع عظام فتوا‌های متفاوتی دارند».

در نگاه آیت‌اللهی، «در حقیقت احکام اسلامی نقشه راه رسیدن به گنج‌های عظیم است و رها کردن نقشه راه، به معنای از دست دادن این ثروت بی‌کران است. در پیروی از فقه (ولو به دلیل تنوع در آراء مراجع عظام، مسیر رسیدن به گنج قطعی نباشد)، احتمال رسیدن به این ثروت فراوان، بسیار است. علاوه بر آن از آن‌جاکه پیروی از فقیه اعلم، وظیفه و مستوجب پاداش عظیم است، خود این پیروی نیز دستیابی به گنجی ارزشمند است. به نظر می‌رسد امروزه کشف راه‌کار مبتنی بر مبانی اسلامی در موضوعاتی که زنان در آن زمینه‌ها دچار گرفتاری هستند، سهل‌الوصول باشد؛ چراکه مقام معظم رهبری، شورای فقه را توصیه فرمود‌اند. ایشان در مهرماه ۱۳۸۶ در دیدار نمایندگان مجلس هفتم فرمودند: “پیشنهاد تشکیل شورای فقهی بانوان که در گزارش مکتوب هم آوردید، فکر خوبی است، رد نمی‌کنم. شورایی تشکیل دهیم از فقها، قوه قضاییه و از خانم‌های فاضل هم باشند؛ برکاتی خواهد داشت”.

ایشان در تیرماه همان سال نیز در دیدار هزاران نفر از زنان نخبه فرمودند: “من نمی‌خواهم بگویم همه آن‌چه که در فقه ما در مورد احکام مربوط به زنان مطرح شده است، حتماً سخن آخر است؛ ممکن است با یک تحقیقی در یک زمینه‌ای که به وسیله فقیه ماهر و مسلطی انجام بگیرد، فلان حکم فقهی که امروز در مورد زن وجود دارد، دچار تغییر شود؛ این اشکالی ندارد؛ این ممکن است و اتفاق هم افتاده. در همین مسأله ارث زن از زمین و غیر منقول- که خانم اشاره کردند- نظر فقهی بعضی از بزرگان قدیم و امروز نظر فقهی خود ما هم همین است که آنچه منع از میراث شده، عین قیمت آن زمین بلاشک حق همسر و زوجه است و ارث می‌برد؛ اشکالی هم ندارد. بنابراین در مسائل فقهی چنین چیزی امکان دارد که ما بگوییم این تغییر پیدا می‌کند؛ لیکن آن‌چه که باید در زمینه مسائل فقهی انجام بگیرد، کار فقهی به وسیله فقیه ماهر و مسلط به مبانی فقهی است؛ آن‌هم با نگاه به متد فقه، به شیوه استفاده فقاهتی؛ نه این‌که کسی بر میل خودش، برای انطباق با آن‌ها، برای این‌که خودش را هماهنگ کند با فلان معاهده جهانی، فلان کنوانسیون جهانی- که فراهم آورندگانش با مردمی که در این سرزمین با مبانی اسلامی زندگی می‌کنند و اعتقاد به مبانی اسلامی دارند، اصلاً از لحاظ مبانی فکری متفاوتند- بیاید از گوشه احکام اسلامی بساید و بِبُرِد؛ این کاملاً غلط است”.

به یقین با تتبع دقیق در موضوع و حکم یک مسأله فقهی (که معمولاً مبنای یک قانون مصوب نیز می‌شود)، اگر قانونی واقعاً در مواردی به تضییع حقوقی برخی از زنان منجر می‌شود، راه‌کار مناسب پیدا خواهد شد».

شیوه کتاب بر بیان جایگاه زن در اسلام و بیان ارزشمندی‌های اوست؛ و بر این نکته تأکید دارد که «در مواجهه با شبهات مربوط به زنان، باید از همان ابتدا مخاطب را متوجه حمایت‌های ویژه اسلام از زنان کرد. این امر هم در حیطه بیان جایگاه ارزشمند زن از منظر اسلام و هم در ارتباط با احکام اسلامی مربوط به زنان قابل ارائه است. … بنابراین مابا مجموعه‌ای از آیات و روایات که مستقیم یا غیر مستقیم به مسأله‌ای از مسائل زنان مربوط است و تعمیق در معانی آن توسط اندیشمند اسلامی، می‌تواند دیدگاه کلی اسلام را در مورد موضوعی روشن نماید؛ مواجهیم. علاوه بر آن هر مسأله را باید در کنار سایر مسائل به صورت یک سیستم مشاهده کرد. مثلاً آزادی فردی زن یا مرد را باید در کنار مصلحت خانوادگی او درنظر گرفت که در نتیجه گاه آزادی زن در رفت و آمد محدود می‌شود، ممنوعیت سقط جنین را باید با اصل حق حیات زن در نظر گرفت که در نتیجه گاه سقط جنین جایز شمرده می‌شود، و یا قداست خانواده را باید با اصل حق سلامت زن در نظر گرفت که گاه طلاق توصیه می‌شود».

نویسنده کتاب اصولی کلی را درنظر گرفته است که می‌توان تعریف جایگاه زن و یا حقوق و مسئولیت‌هایش را در محدوده آن اصول گنجاند. او با استناد به آیات و روایات، به اصول کلی در رابطه با خانواده رسیده است که عبارت‌اند از: «تقدیس نهاد خانواده؛ لزوم تلاش برای رسیدن به اهداف ازدواج: آرامش و محبت؛ لزوم خوش‌رفتاری با همسر؛ قوامیت مرد در خانواده؛ نقش ویژه والدین و احترام به آن‌ها؛ لزوم هم‌یاری زن و شوهر برای رشد تعالی یکدیگر؛ اولویت حقوق الهی نسبت به حقوق خانواده».

فصل‌های مختلف کتاب که برگرفته از شبهات و سؤالات مهم حوزه زنان است، عبارت‌اند از: تساوی زن و مرد؛ مردانه بودن زبان قرآن؛ نقصان ایمان زنان؛ لزوم رضایت پدر در ازدواج دختر؛ ریاست مرد در خانواده؛ تمکین زن؛ نشوز زن؛ اجازه همسر برای خروج از خانه؛ اجرت رضاع؛ اختیار مردان در طلاق؛ محرومیت زنان از حضانت فرزند پس از طلاق؛ چند همسری مردان؛ تفاوت ارث زنان با مردان؛ شهادت در دادگاه؛ امامت جماعت زنان؛ لزوم رعایت عده پس از طلاق یا فوت شوهر؛ تصدی قضاوت توسط زنان؛ تفاوت دیه زنان با مردان؛ تفاوت مجازات قاتل در صورت تفاوت در جنسیت؛ و این همه، «نمونه‌ای از شبهات رایج و برخی پاسخ‌های به آن‌هاست تا مشت نمونه خروار باشد که با اعتماد به احکام قطعی اسلام، تردید به دل راه نداده و مسیر نفوذ مخالفان را به ذهن، باورها و اعتقادات خود مسدود کرده و خود را به خدای مهربان دانا سپرده و مسیر نورانی اسلام را بپیماییم که ما را به سعادت در دنیا و رضایت و شادمانی در آخرت خواهد رساند».

حقوق زنان برابری یا نابرابری (شبهات مسائل زنان)

نویسنده: زهرا آیت‌اللهی

نشر معارف؛ ۱۳۹۵