در حوزه‌های علمیه، چیزی تحت عنوان شخصیت‌گرایی نداریم!

قدرت‌های مادی دنیا مثل آمریکایی‌ها که سعی می‌کنند سلطه خود را برتمام دنیا گسترش بدهند یک معارض جدی دارند و آن معارض جدی هم همین عقلانیت فکری و اجتهادی است که منبعث از حوزه‌های علمیه ماست. این عقلانیت فکری و اجتهادی به هیچ وجه تئوری‌ها و مبانی فلسفی و رفتاری و هنجاری جهانی سازی آمریکا را نمی‌پذیرد و با آن معارضه می‌کند و ان شاء الله قدرت این را دارد که این هژمونی مسلط فکری و فرهنگی و اجرایی را بشکند و زمینه را برای یک تمدن نوین جهانی اسلامی فراهم بکند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: «تولید علم و نظریه در هر سطحی از سطوح حوزه علمیه و به خصوص در فقه، یک کار جمعی است، به این معنا که محوری که در حوزه‌های علمیه منشاء تولید علم و نظریات جدید هست درس‌های خارج است. بنابراین به این معنا به هیچ‌ وجه تولید علم در حوزه علمیه یا حتی افتا در حوزه‌های علمیه ما قائم به شخص نیست. در کل دنیا در تمام حوزه‌های معرفتی که در جهان وجود دارد، دانش‌ها را تقسیم می‌کنند به دانش‌های توصیفی و هنجاری یا دانش‌ها را ممکن است در یک دانش تقسیم بکنیم به بُعد توصیفی و بُعد تجویزی. این مختص به علوم اسلامی نیست بلکه همه‌ دانش‌ها این خصوصیات را دارند.  این اصطلاح علم ایدئولوژیک، اصطلاح غلطی است.» اینها بخشی از پاسخ‌های حجت‌الاسلام امین‌رضا عابدی‌نژاد نویسنده کتاب “ماهیت و الزامات فقه پیشرفت” بود. وی تحول در حوزه را جزئی از ذاتیات آن می‌داند و معتقد است فرایند جهانی‌سازی که در دنیا طرح می‌شود، در حال حاضر تحت تاثیر نگاه هژمونیک و سلطه‌گرایانه قدرت‌های مادی دنیاست. و آنچه در مقابل این قدرت ایستاده همین عقلانیت حکمی و اجتهادی است، که منبعث از حوزه‌های علمیه ما است. با او از آفت شخصیت گرایی در فقه اسلامی سخن گفتیم. او البته این آفت را قبول نداشت و معتقد بود هیچ اثری از شخصیت گرایی در فقه شیعی دیده نمی شود. مشروح گفتگوی شبکه اجتهاد با این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم از نگاه شما می گذرد.

اجتهاد: آیا تمرکز مرجعیت بر فرد و عدم به رسمیت شناختن نهادهایی همچون شورای افتاء و… منجر به شخصیت گرایی در حوزه شیعی نمی‌شود؟

عابدی‌نژاد: در این سوال که مطرح شده است تعدادی پیش فرض داریم که این پیش فرض‌ها لزوما درست نیست. به چند نکته اشاره می‌کنم. اول اینکه اصولا اگر کسی با سنت علمی حوزه‌های ما آشنا باشد می‌داند که تولید علم و نظریه در هر سطحی از سطوح حوزه علمیه و بخصوص در فقه، یک کار جمعی است، به این معنا که محوری که در حوزه‌های علمیه منشأ تولید علم و نظریات جدید است، درس‌های خارج است. در درس‌های خارج، جلسات متعددی برگزار می‌شود و فضلای متعددی شرکت می‌کنند، یک نظریه مطرح می‌شود و مبنای نظریه مورد تحقیق قرار می‌گیرد، آن نظریه پخته می‌شود، به تدریج اشکالاتش مورد بحث قرار می‌گیرد تا آن نظریه کم کم رشد کند، ولو اینکه آن نظریه را یک مرجع تقلید بیان کند. اما مبانی که آن مرجع تقلید دارد در طول سالیان به مشارکت گذاشته شده است. بنابراین به این معنا به هیچ وجه تولید علم در حوزه علمیه یا حتی افتا در حوزه‌های علمیه ما قائم بشخص نیست. پس بنابراین این عنوان شخصیت‌گرایی در اینجا، عنوان ناصوابی است. البته راه تکامل علمی و همگرایی علمی بسته نیست. ما هرچه به همگرایی علمی نزدیکتر بشویم و زمینه‌های اتصال حوزه‌های علمیه کوچکتر را به حوزه‌های علمیه بزرگتر و با یک قاعده‌ وسیعتر فراهم کنیم، کار بایسته‌ و مطلوبی است و باید انجام بدهیم.

اجتهاد: چرا تحول در دانش‌های ایدئولوژیک همچون دانش‌های اسلامی نظیر فقه و اصول فقه، همواره مواجه با محذور شخصیت‌گرایی است و لذا با کندی مواجه می‌شود اما در سایر دانش‌ها این چنین نیست؟

عابدی‌نژاد: این سوال، سوال اشتباهی است و براساس یک سری داده‌های اشتباه طرح شده است. اولا معلوم نیست منظور از دانش‌های ایدئولوژیک چیست؟ دانش‌های ایدئولوژیک، یک اصطلاح نامفهوم است. در کل دنیا و در تمام حوزه‌های معرفتی که در جهان وجود دارد، دانش‌ها را تقس‍‍یم می‌کنند به دانش‌های توصیفی و هنجاری یا دانش‌ها را ممکن هست در یک دانش تقسیم بکنیم به بُعد توصیفی و بُعد تجویزی و این مختص به علوم اسلامی نیست، همه‌ دانش‌ها این خصوصیات را دارند. بنابراین این اصطلاح علم ایدئولوژیک، اصطلاح غلطی است. اتفاقا هم فقه ما و هم اصول ما، ظرفیت تحول را دارند و شاهدش هم دوره‌های تحولی و تکاملی است که علم فقه و علم اصول در طول تاریخ داشته‌اند. ان شاءالله ما در آستانه یک تحول تکاملی دیگری در حوزه علم اصول و علم فقه هستیم و با نشاط و سرزندگی ان شاءالله نسل جوان حوزه‌های علمیه، این تحولات تکاملی را در علوم متنوع اسلامی انجام می‌دهند. این جزء خصوصیات ذاتی حوزه‌های علمیه ما است، که در آن آزادی بیان و تحقیق وجود دارد. به ابتکارات عالمانه و نوآوری‌های اصیل بها داده و ارج گذاشته می‌شود و ان شاءالله ثمراتش بزودی آشکار می‌شود.

اجتهاد: با توجه به حرکت تحولات جهانی به سوی جهانی‌سازی و یگانه شدن سیستم‌ها و فرایندها، شخصیت‌گرایی در حوزه شیعی، امکان تعامل با دنیای امروز را دشوار نمی‌سازد؟

عابدی‌نژاد: ما در حوزه‌های علمیه چیزی تحت عنوان شخصیت گرایی نداریم. نکته دیگر این است که فرایند جهانی‌سازی که در دنیا طرح می‌شود، در حال حاضر تحت تاثیر نگاه هژمونیک و سلطه‌گرایانه قدرت‌های مادی دنیاست. البته قدرت‌های مادی دنیا مثل آمریکایی‌ها که سعی می‌کنند سلطه خود را بر تمام دنیا گسترش بدهند یک معارض جدی دارند و آن معارض جدی هم همین عقلانیت حکمی و اجتهادی است، که منبعث از حوزه‌های علمیه ما است و این عقلانیت فکری و اجتهادی به هیچ وجه تئوری‌ها و مبانی فلسفی و رفتاری و هنجاری جهانی‌سازی آمریکا را نمی‌پذیرد و با آن معارضه می‌کند و ان شاءالله قدرت این را دارد که این هژمونی مسلط فکری و فرهنگی و اجرایی رابشکند و زمینه را برای یک تمدن نوین جهانی اسلامی فراهم بکند.