ضرورت سه‌ گام بنیادین در زمینهٔ روایات تفسیری

درباره روایات تفسیری سه‌گام بنیادین ضروری به نظر می‌رسد: اولین آن گردآوری همه میراث روایی ناظر به تفسیر آیات؛ دوم اعتبارسنجی روایات تفسیری و سوم کوشش برای فهم مدالیل روایات تفسیری است.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری در کارگاه مشق حدیث پژوهی که قم از سوی گروه آموزشی علوم قرآن و معارف حدیث مرکز تخصصی آخوند خراسانی، در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با حضور فضلا و طلاب برگزار شد، از ضرورت سه‌گام بنیادین درزمینهٔ روایات تفسیری سخن گفت.

گام نخست، گردآوری همه میراث روایی ناظر به تفسیر آیات

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در این کارگاه دو روزه، بیان داشت: گردآوری همه میراث روایی ناظر به تفسیر آیات اولین گام بنیادین درزمینهٔ روایات تفسیری است، زیرا بسیاری از روایات به‌صورت غیرصریح و غیرمستقیم به‌گونه‌ای پرده از چهره آیات برگرفته و افق‌هایی از مدالیل و مفاهیم آن‌ها را باز می‌نمایاند.

وی افزود: حتی دعاها، زیارت‌نامه‌های معتبر، روایات تاریخی، روایات فقهی و … می‌توانند درزمینهٔ تفسیر آیات نقش‌آفرین باشند. در این صورت به سرمایه روایات تفسیری ما بسیار بیش از وضعیت کنونی افزوده خواهد شد.

گام دوم، اعتبارسنجی روایات تفسیری

نصیری در تبیین دومین گام بنیادین درزمینهٔ روایات تفسیری، بیان داشت: وضعیت کنونی روایات تفسیری و ضعف و ارسال منابع آن‌ها؛ همچون تفسیر امام حسن عسکری (ع)، تفسیر عیاشی و تفسیر قمی به‌ویژه بر اساس نظر مشهور در تعریف صحیح، عملاً زمینه اندکی برای اعتباربخشی به روایات تفسیری فراهم می‌آورد. از این جهت نوعاً نگاه بدبینانه به روایات تفسیری حاکم است.

وی ادامه داد: اگر در تعریف صحیح بازنگری شود یا حتی بر مبنای وثوق صدوری به‌جای وثوق سندی روی سایر مؤلفه‌های اعتبار سنجی کار شود و مثلاً همصدایی یک روایت با سایر آیات، سایر روایات و سایر مبانی عقلی مورد ارزیابی قرار گیرد، بسیاری از روایات تفسیری احیاء خواهند شد.

سومین گام، کوشش برای فهم مدالیل روایات تفسیری

این استاد حوزه علمیه قم در توضیح سومین گام بنیادین، ابراز کرد: متأسفانه در چند دهه گذشته بیشترین اهتمام درزمینهٔ مطالعات حدیثی روی گردآوری و تنظیم روایات معطوف شده و درزمینهٔ فهم و عرصه فقه الحدیث روایات، کمترین کار به چشم می‌آید. این غفلت مایه شگفتی است.

وی سپس گفت: آثار انتشار یافته درزمینهٔ مطالعات حدیثی از سوی مراکز پژوهشی مرتبط با این عرصه گواه مدعا است. این در حالی است که گذشتگان ما در کنار گردآوری روایات، به مقوله فهم و فقه روایات اهتمام زیادی داشتند. یک نمونه مدعا آثار علامه مجلسی است.

نصیری در پایان خاطرنشان ساخت: مرحوم علامه مجلسی افزون بر تدوین آثار متعدد درزمینهٔ شروح روایات، حتی در کتاب بحار که به‌ظاهر ناظر به گردآوری روایات است، از مقوله فقه الحدیث غفلت ندارد و در بسیاری از موارد تلاش خود را در این عرصه آشکار ساخته است. این در حالی است که اگر متون و مدالیل روایات تفسیری مورد مداقه جدی قرار گیرند، درزمینهٔ بازگشایی و بازنمایی مدالیل آیات بسیار مؤثر خواهند بود.