شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
جدیدترین شماره فصلنامه «اقتصاد اسلامی» مقاله‌ای را با عنوان «ظرفیت‌های فقه در رویارویی با مسائل دنیای معاصر» به چاپ رسانده است. نویسنده در این مقاله می‌کوشد به این سوال پاسخ دهد که چه نیرویی در فقه نهفته است که توان پاسخ‌گویی به مسائل نوپیدا را دارد بدون آنکه نیاز به خروج از ضوابط اجتهاد باشد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، فصلنامه علمی- پژوهشی «اقتصاد اسلامی» به منظور طرح و توسعه مطالعات بنیادی و کاربردی در باب اقتصاد اسلامی ایران، به صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مدیرمسئولی علی‌اکبر رشاد و سردبیری عباس عرب مازار به شماره شصت و دوم خود رسید.
بنابراین گزارش، در این شماره، شش مقاله با عناوینی ذیل به چاپ رسیده است که چکیده مقالات جهت اطلاع بیشتر خوانندگان ارائه میشود و نیز می‌توانند با استفاده از لینک پایانی متن مقالات را به‌صورت رایگان دانلود نمایند.
«سیره پیامبر اکرم (ص) در مقابله با تهدیدهای اقتصادی»، محمدجواد شریف‌زاده و سعید سیدحسین‌زاده یزدی: هدف اصلی مقاله پیش رو احصای تهدیدهای اقتصادی عصر نبوی (ص) و استخراج سیره وی در مقابله با این تهدیدهاست. در مقاله پیش رو به روش تحلیلی ـ توصیفی و کتابخانه ای و با بهرهگیری از قرآن کریم، روایت‌ها و منابع تاریخی، این تهدیدها در عصر نبوی(ص) احصا شده که عبارت هستند از: تحریم اقتصادی ـ اجتماعی شعب ابی‌‌طالب، مصادره اموال و دارایی‌های مسلمانان، محاصره و انحصار تجاری قریش، محاصره نظامی ـ اقتصادی احزاب و تهدید به تحریم اقتصادی منافقان. در ادامه با بهرهگیری از روش تحلیل کیفی داده بنیاد، مفهوم‌‌ها و مقوله‌های سیره پیامبر اکرم(ص) در مقابله با هر یک از تهدیدهای اقتصادی پیش‌گفته استخراج شده است. دانلود مقاله
الگوی نهایی سیره پیامبر اکرم(ص) شامل چهار مقوله اساسی و ۳۱ مفهوم کلی است و محوریت آن تحقق هدف‌های مقابله با تهدید و پدیدساختن وضعیتی برای مصون سازی اقتصاد در برابر تهدیدهای اقتصادی است. در این الگو راهبردهای اقتصادی، زیرساخت‌های اقتصادی و فرهنگ‌سازی نقش مقتضی و شرط لازم برای مقابله با تهدید را فراهم می‌‌کنند و برنامه‌ریزی برای مقابله با تهدید با پیش بینی، پیش گیری، دفاع و مقابله با آن، نقش رفع موانع را برای مقابله با تهدید بر عهده دارند و این‌دو مجموعه زنجیره ای را تشکیل می‌‌دهند که به مقابله با تهدید اقتصادی خواهد انجامید. در پایان به برخی پیشنهادها و دلالت‌‌های سیاستی سیره پیامبر اکرم(ص) برای مقابله با تهدیدهای اقتصادی کنونی جمهوری اسلامی ایران اشاره شده است.
«اخلاق اسلامی و مذهب اقتصادی اسلام»، سیدحسین میرمعزی: مقاله پیش رو در صدد تبیین اثر اخلاق اسلامی که از سنخ اخلاق هنجاری می‌‌باشد در مذهب اقتصادی اسلام است. فرضیه مقاله این است که برخی اصول اخلاقی که زیربنای احکام اخلاقی و فقهی افعال اقتصادی هستند، جزو اصول مذهب اقتصادی اسلام نیز می‌‌باشند. این فرضیه در برابر فرضیه ای است که از کلمات شهید صدر استفاده میشود و آن اینکه عاطفه‌‌ها و احساس‌هایی که از اصول اخلاقی ناشی هستند زیربنای اصول مذهب و به اصطلاح وی جزو بنیان‌ها شمرده می‌‌شوند. فرق بین این‌دو فرضیه آن است که اگر اصول اخلاقی جزو اصول مذهب باشند به طور مستقیم زیربنای نظام اقتصادی قرار می‌‌گیرند اما اگر جزو بنیان‌ها و مبانی اصول مذهب باشند از راه اصول مذهب بر نظام اقتصادی اثرگذارند و مستقیم بر آن اثری ندارند.
روش اثبات فرضیه، روش تحلیل عقلی است و ساختار علمی مقاله به این صورت است که ابتدا اخلاق اسلامی تعریف میشود و فرق آن با فقه و حقوق اسلامی و ارتباط آن با این دو تبیین میشود. سپس به تعریف مذهب اقتصادی پرداخته و سرانجام با تحلیل عقلی این‌دو تعریف فرضیه خود را اثبات خواهیم کرد. در خاتمه نیز بر اساس رابطه ای که بین اخلاق اسلامی و مذهب اقتصادی اسلام وجود دارد روش استنباط اصول اخلاقی مذهب اقتصادی اسلام را بیان خواهیم کرد. دانلود مقاله
«ظرفیت‌های فقه در رویارویی با مسائل دنیای معاصر»، ابوالقاسم علیدوست: برای کشف احکام شریعت باید از ادله اربعه بهره گرفت؛ در عین حال دنیای معاصر، مسائلی نوپیدا پدید آورده که به راحتی مصداقی از عمومات، اطلاقات و قاعده‌های کهن نیست؛ از این رو باید به ظرفیت‌های نهفته در فقه توجه کرد تا به کشفی کارآمد رسید، برخی از این ظرفیت‌‌ها عبارت هستند از: عقل، نصوص قرآنی و روایی عام و قاعده ساز. در میان برخی از منبع واره انگاشته شده‌‌ها ظرفیت‌هایی است که با تکیه به منابع استنباط شکوفا میشود؛ مانند عرف و مصلحت که در برخی از تجسدهایشان به یک یا چند منبع استنباط برمی گردند. برخی از نصوص هستند که ظرفیت تفسیری برای نصوص مبیّن شریعت دارند؛ مانند نصوص مبیّن مقاصد. شکوفایی این نیروهای نهفته در کنار نظام وار دیدن شریعت، دانش فقه را پاسخ گو به مسائل دنیای معاصر خواهد کرد، بدون آنکه نیاز به خروج از ضوابط اجتهاد باشد. نظام استنباط قابل ترمیم، تکمیل و توسیع است. دانلود مقاله
«جایگاه نهاد وقف در اقتصاد بخش سوم»، ناصر جهانیان: نهاد خیرخواه وقف به رغم سابقه درخشانش در تمدن قدیم اسلامی، امروزه از دید کارآمدی، سازمانی و مکتبی با چالش‌هایی روبه رو است؛ این در حالی است که میتوان با بررسی بُعدهای گوناگون نهاد وقف به طور نظام مند و در چارچوب دینی معتبر و مبتنی بر دلایل نقلی، عقلی، علمی و تجربی و با استفاده از اطلاعات حاصله از اقتصاد بخش سوم و اقتصاد دهش این چالش‌ها را حل کرده و راه جدیدی برای نظام اقتصادی اسلامی در کشورهای اسلامی به ویژه ایران گشود. فرضیه مقاله این است که «کمیت مطلوب نهاد وقف با توجه به بُعدهای فقهی و مکتبی آن و با توجه به سهمش در اقتصاد بخش سوم و اقتصاد دهش کشورهای اسلامی حدود دو درصد تولید ملی است». روش تحقیق در مرحله گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. در استنتاج‌های قرآنی، روایی و فقهی مطابق روش تحلیل متون و در بحث‌های اقتصادی به روش تحلیلی عمل میشود. یافته‌ها نشان می‌‌دهند که اقتصاد بخش سوم حداکثر ده درصد تولید ملی، اقتصاد دهش حدود دو درصد و اقتصاد وقف در خوش بینانه ترین حالت حدود یک درصد در وضعیت کنونی دنیا ظرفیت دارند اما میتوان با طراحی سیاست پیشرفت اقتصادی نهاد وقف این ظرفیت را تا حدود دو درصد تولید ملی ارتقا داد. دانلود مقاله
«تحلیل نظری الگوی بانک اسلامی دبی (راهبردهایی برای اصلاح قانون بانکداری ایران)» سیدعباس موسویان، محمدنقی نظرپور و یحیی لطفی‌نیا: با گسترش بانکداری اسلامی در نقاط گوناگون جهان الگوهای بسیاری از بانک‌های اسلامی ارائه شد که شناخت آنها می‌تواند زمینه هم‌گرایی و استانداردسازی خدمت‌‌های ارائه شده از سوی بانک‌های اسلامی و بهرهگیری از تجربه‌های همدیگر را فراهم کند. از جمله بانک‌های اسلامی که چنین ویژگی دارد، بانک اسلامی دبی است. معرفی الگوی عملیاتی بانک پیش‌گفته در جایگاه بانکی پیش رو در خدمات مالی اسلامی و نقد و بررسی آن می‌تواند نقش مؤثری در ارتقای فعالیت بانک‌های کشورهای دیگر به ویژه ایران داشته باشد.
در مقاله پیش رو با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی به بررسی این فرضیه می‌‌پردازیم که «الگوی عملیاتی بانک اسلامی دبی از جامعیت، مشروعیت و کارایی مناسبی برخوردار است». نتیجه‌‌ها نشان می‌‌دهد که از لحاظ جامعیت در بخش تجهیز و تخصیص منابع مالی این بانک جامعیت لازم را دارد. از لحاظ مشروعیت نیز یگانه ایراد مبنایی وارد بر بانک، استفاده از مضاربه در تمام بخش‌های اقتصادی است؛ در حالی که مضاربه به قول مشهور فقهیان امامیه اختصاص به بازرگانی دارد. این بانک از جهت شاخص‌های کارایی نیز کارایی مناسبی دارد؛ بنابراین جا دارد به الگوی عملیاتی این بانک در اصلاح قانون بانکداری ایران توجه شود. دانلود مقاله
«بررسی و تحلیل فقهی قراردادهای توسعه میدانهای نفت و گاز»، حجت‌الله برامکی یزدی و داوود منظور: نفت و گاز یکی از مهم ترین منابع انرژی در حال حاضر شمرده می‌‌شوند. این منابع در مخازن نفتی و در لایه‌های زیرزمینی قرار گرفته‌‌اند. دست یابی به آن جز از راه شناسایی میدانهای نفتی و استخراج نفت از آنها ممکن نیست. صنعت نفت ایران و جهان تاکنون سه نوع قرارداد تیپ را در حوزه اکتشاف و توسعه میدانهای نفتی تجربه کرده است:
الف) قراردادهای امتیاز؛ ب) مشارکت در تولید؛ ج) خرید خدمت. استفاده از قراردادهای موجود در توسعه بالادستی نفت و گاز بدون بررسی فقهی و تجویز آن از دید شریعت ممکن نخواهد بود. در تأیید شرعی قراردادها دو نظریه وجود دارد: نظریه اول که فقط قراردادهای معیّن را شرعی می‌‌داند و نظر دومی که قراردادهای نامعیّن را نیز با شرط رعایت اصول کلی صحت قراردادها قابل تأیید از نظر شرع می‌‌داند. در مطالعه پیش رو تطابق قراردادها با قراردادهای توقیفی بررسی شده است. همچنین با توجه به وجود عدم تطابق کامل و نیز جدیدبودن قراردادهای بالادستی، به بررسی اصول کلی در صحت قراردادها پرداخته شده است. نتیجه آنکه با توجه به ادله فقهی آورده شده میتوان صحت این قراردادها را در چارچوب عقد نامعیّن به‌صورت کلی تجویز کرد، مگر آنکه در موردی این قراردادها از اصول صحت آن قراردادها تخطی صورت گیرد. دانلود مقاله
