عالم اهل سنت مصری گمشده عالم شیعه عراقی بود

یکی از طلاب‌ می‌آمد و‌ می‌گفت: بدو برو استاد صدایت‌ می‌زند! من‌ می‌رفتم و‌ می‌دیدم ایشان منتظر ایستاده است. وقتی به او‌ می‌رسیدم دستم‌ می‌گرفت و پا به پا‌ می‌برد.

به گزارش شبکه اجتهاد، ترجمه یکی از یادداشت‌هایی که به خط علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء میان اوراق شخصی او پیدا شده و خاطراتی از سفر مصر در آن آورده و بر وفات علامه المطیعی افسوس خورده چنین است:

«أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا وَاللَّهُ یَحْکُمُ لَا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ وَهُوَ سَرِیعُ الْحِسَابِ».(الرعد ۴۱) در تفسیرهای صحیح آمده که منظور از «نقص الأرض من أطرافها»، قبض روح عالمان در اطراف و اکناف زمین است. آری أطراف، یعنی همان منازل شریفان. علمای هر بلاد حصارهای محکم و دیوارهای پایدار آنند که امت‌ها را از مهلکه‌ها حفظ‌ می‌کنند و آنان را به استوارترین طریقتها رهنمون‌ می‌شوند.

اوایل سال ۱۳۳۱ه ق بود که وارد شهر قاهره‌ی مصر شدم. نزدیک سه ماه آنجا ماندم. هدف اصلی ام از رفتن به قاهره ملاقات با مردان بزرگ و عالمان برجسته ی آن دیار یعنی علمای الأزهر و دیگر دانشمندانش بود. از دوردست‌ها شعله ی آتشی دیده به خود گفته بودم که بروم تا پاره‌ای از آن روشنایی و گرما برگیرم یا در پرتو آن راه بجویم. آن روزها شیخ الأزهر مرحوم شیخ سلیم البشری پیر مردی کهنسال بود که روزگاران زیادی از عمرش‌ می‌گذشت.

یک روز صبح به حلقه ی درسش رفتم که در یکی از رواق‌های الأزهر برگزار‌ می‌شد. وقتی آمد یک جلد از کتاب صحیح مسلم را در دست داشت. دو سه حدیث خواند و برخی از جمله‌های حدیث را شرح ساده‌ای گفت و بسطی به کلام نداد. سلامت، روانی، سادگی و برکت در سخنانش دیدم اما غور و تحقیقی و عمق و تدقیقی نه! بعد به نزد علامه شیخ محمد بخیت المطیعی رهنمون شدم که خدایش رحمت کند. اکنون به جوار پروردگار خویش رفته است. خداوند از ابرهای رضوان خود بر او ببارد. آن روزها مفتی دادگستری مصر بود. نخستین دیدارمان در دفتر کار دولتی اش اتفاق افتاد.

زمان و مکان درس گفتنش را پرسیدم و به حلقه ی درسش در مسجد رأس الحسین(ع) رفتم. مشغول تدریس اصول فقه در مبحث عام و خاص بود. پی بردم که دانشی فراوان دارد و حس کردم که گمشده ی من است. همانی که‌ می‌خواستم. نماز مغرب را در یکی از رواقهای الأزهر اقامه‌ می‌کرد و سپس به منبر‌ می‌رفت و مباحثه‌ای در تفسیر قرآن کریم به عمل‌ می‌آورد. من نیز در آن حلقه نشستم. موضوع بحث آن شب، اواخر سوره ی بقره و این فرمایش پروردگار متعال بود که: یمحق الله الربوا و یربی الصدقات و الله لا یحب کل کفار أثیم (البقره ۲۷۶). بسیار از او خوشم آمد و تصمیم گرفتم که رهایش نکنم زیرا همان کسی بود که دنبالش میگشتم.

تا وقتی در قاهره بودم از این دو درس غایب‌ نمی‌شدم. خیلی وقت‌ها میان درس با او به مناقشه‌ می‌پرداختم و بحث و مجادله را طول‌ می‌دادم. تمام حرف‌هایم را خوب‌ می‌شنید و با سعه ی صدر و گشاده رویی به مجادله‌ می‌پرداخت تاشبهه برطرف و مشکل حل گردد و اشکال از ریشه در آید. شاگردانش گردن‌ می‌کشیدند که مرا بنگرند زیرا لحنی نا آشنا‌ می‌شنیدند، لباس و سر و وضعی دیگرگون‌ می‌دیدند و روشی در مباحثه را شاهد بودند که با شیوه‌ی خودشان تفاوت داشت. خداوند درجاتش را افزون کند.

بیش از آنچه من به او علاقمند شده بودم، او به من علاقه پیدا کرده بود و بیش از انسی که من با او یافته بودم، أو دلبسته ام شده بود. نماز عشاء را نیز در همان الأزهر پس از درس تفسیرش اقامه‌ می‌کرد و بیرون‌ می‌آمد. طلبه‌ها دورش را‌ می‌گرفتند که برخی سؤال و برخی اشکال داشتند. شیخ میان گفت و گو با آنان ناگاه وسط راه‌ می‌ایستاد و به پشت سر نگاه میکرد و از طلبه‌ها‌ می‌پرسید: کو شیخ بغدادی؟ و یکی از طلاب‌ می‌آمد و‌ می‌گفت: بدو برو استاد صدایت‌ می‌زند! من‌ می‌رفتم و‌ می‌دیدم ایشان منتظر ایستاده است. وقتی به او‌ می‌رسیدم دستم‌ می‌گرفت و پا به پا‌ می‌برد.

هر شبی به دیدار یکی از دوستانش‌ می‌رفت که از علمای مصر و از خاندان سرشناس و اعیان بودند. بیش از یک ساعت‌ می‌نشست و من را نیز کنار خود‌ می‌نشاند. یک لیوان شیر داغ با کمی بیسکویت‌ می‌خورد که شامش همین بود. شبانه روز یک وعده غذا بیشتر‌ نمی‌خورد. تعداد زیادی از تالیفاتش را به من هدیه کرد. من نیز تالیف مشهورم کتاب الدین والاسلام را به او هدیه کردم که خیلی پسندید و تقریظ بدیعی به خط خود بر آن نوشت. خطش به رسم اغلب علما، خصوصا در روزگاران پیشین، خوش نبود. دهم ربیع الاول قصد سفر داشتم ولی مرا نگه داشت تا در مراسم میلاد حضرت رسول (ص) که شب دوازدهم در العباسیه برگزار‌ می‌کردند شرکت کنم. ماندم و آن شب مرا با خود به سراپرده‌ای برد که برای خدیو مصر برپا شده بود (آن روزها عباس حلمی خدیو مصر بود). شیخ مرا پیش خود نشاند که به جایگاه خدیو مصر نزدیک بود. مولودی را که تا انتها خواندند برخاستیم و سر سفره ی غذا رفتیم.

شیخ مرحوم در تمام درس‌ها، مجالس و گفت و گوهایش بسیار باوقار و آرام بود. هیچ وقت با چهره‌ی عبوس و درهم کشیده ندیدمش، علم و دانش پیوسته از او‌ می‌جوشید و همچون چشمه سار جاری‌ می‌شد. در هر موضوعی که سخن‌ می‌گفت حق مطلب را ادا‌ می‌کرد و در اغلب دانش‌ها به ویژه علوم اسلامی مانند فقه و اصول، تفسیر، حدیث و فلسفه ی تاریخ، قوی دست بود. به چشم من همچون علمای قرن‌های پیشین مثل زمخشری، رازی، بیضاوی و نظایر آنان‌ می‌آمد که احاطه‌ی گسترده، تحقیق عمیق، غور بسیار و دقت نظر را با سنگینی و متانت، خوش‌خلقی و وقار به هم آمیخته بود.

از مصر که آمدم دلم آرام گرفته، خاطرم شاد بود که عجب مردانی در این جهانند و خداوند میان مسلمانان چه گنج‌هایی دارد که همه پشت و پناه و تکیه گاه اسلامند و اسلام به هنگام سختی‌ها در حمایت ایشان است و هنگام ناملایمات به آنان پناه‌ می‌برد. پیوسته آن اطمینان و اعتماد را در دلم حس‌ می‌کردم، مثل کسی که چیزی ذخیره کرده و دلش قرص است. هروقت کسی از قاهره‌ می‌آمد جویای سلامت شیخ بودم و احوالش‌ می‌پرسیدم. خبر وفاتش را نداشتم تا نامه‌ای از کمیته‌ی بزرگداشت او به خط برادر ایمانی ام سید محمد غنیمی تفتازانی رسید. دست پشت دست به افسوس زدم و إنالله وإنا إلیه راجعون گفتم که اسلام آن گنج پر بها را از دست داد و آن پایگاه استوار از دست رفت.

الدهر أخسر و المکارم صفقه، من أن یعیش لها الهمام الأروع[۱]

خداوند درجاتش را افزون کند و او را پاداش نیکو دهد و ما را به ابقای دیگر علمای مسلمین بنوازد و همراه ایشان در قرارگاه رحمت خود با کسانی محشور فرماید که بر آنان نعمت ارزانی داشته است؛ یعنی انبیا و صدیقان که «حسن أولئک رفیقا» ولاحول ولا قوه إلا بالله العلی العظیم و سلام و رحمت و برکات خداوندی بر آن بزرگان افاضل باد./محمدحسین آل کاشف الغطاء./۹۱۸/د۱۰۱/س

منبع: کتاب «بند بند سرگذشتم» صص۹۳-۹۵

——————————————————————-

[۱] معنای بیت شعر که المتنبی آن را سروده چنین است: معامله ی روزگار با صاحبان مکرمت‌ها، پرزیان تر از آن است که بزرگواران و آبرومندان را مجال زندگانی بخشد