عنصر روشی روح الشریعه هنوز در اجتهاد جای خود را باز نکرده است

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به این که می‌توان روح الشریعه را به مثابه یک عنصر روشی نیرومند در اجتهاد به کارگرفت، گفت: بهره‌گیری از روح الشریعه در بسیاری از زمینه‌ها و حوزه‌های نوپیدای حیات بشری از جمله حقوق بشردوستانه، دارای اهمیت و کاربرد ویژه است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی استاد حوزه علمیه قم و رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در کنفرانس حقوق بشردوستانه که در کشور تونس برگزار شد، گفت: به کارگیری دقیق و گسترده روح الشریعه در اجتهاد، علاوه بر اینکه گاه و در مواردی فقیه را قادر به کشف حکم شرعی می‌کند، می‌تواند برای نسل‌های نو، سه ویژگی عقلانیت، اخلاقیت و هدفمندیت فقه اسلامی را آشکار کند.

وی افزود: این فایده‌مندی حاصل از بکارگیری روح الشریعه از آن جهت است که روح الشریعه اگر به صورت دقیق کشف گردد، ما را به منطق شریعت نهفته در هر مجموعه، مجموعه از احکام فقهی نائل می‌آورد.

مبلغی با اشاره به این که عنصر روشی روح الشریعه هنوز در اجتهاد به صورت منضبط و گسترده جای خود را باز نکرده است، گفت: اگر تلاشی متمرکز جهت کشف روح الشریعه مربوط به احکام فقهی حامل حقوق بشردوستانه انجام گیرد، به سه روح مهم نهفته در این احکام مانند اصل تعدیل، اصل تفکیک و اصل تقلیل دست پیدا می‌کنیم.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به این که اصل تعدیل روحی جاری و ساری در کالبد احکام حامل حقوق بشردوستانه در اسلام است بیان کرد: اصل تعدیل، حاوی سه قاعده مهم ولازم الرعایه همچون: خارج نشدن از عدالت در جنگ، خارج نشدن از دایره اعتداءِ همانند و ایجاد توازن بین فرصت‌های پیروزی و فرصت‌های صلح است.

مبلغی یادآور شد: عدم برون رفت از عدالت یکی از قواعد حامل روح تعدیل نهفته در احکام حقوق بشردوستانه در اسلام است، گفت: این قاعده از آیه شریفه «ولا یجرمنکم شنآن قوم على الا تعدلوا» به دست می‌آید.

وی با اشاره به این که اقدام به اعتداء همانند و فراتر نرفتن از آن یکی از شاخه‌های اصل تعدیل در جنگ است، که از آیه «فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُم» به دست می‌آید، گفت: قاعده اعتداء همانند، دو جنبه ایجابی و سلبی دارد که جنبه سلبی آن این است که از دایره اعتداء همانند فراتر نروید زیرا بلافاصله می‌فرماید واتقوالله.

مبلغی با اشاره به ایجاد توازن بین فرصت‌های پیروزی و فرصت‌های صلح اظهار داشت: نوعا در جنگ‌ها همه توان و کوشش بر بهره گیری از هر فرصت جهت پیروزی استوار می‌شود، و همین خود، موجب گسترش دایره خشونت، تخریب و قتل می‌شود.

عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: اما قرآن به لزوم اغتنام فرصت‌های منتهی به صلح نیز توجه نشان داده است تا آنجا که دستور می‌دهد که اگر در طرف مقابل، میل به صلح پدید آمد شما هم به آن تمایل یابید.

مبلغی گفت: اصل تفکیک روح دیگری است که آن هم در احکام حامل حقوق بشردوستانه در اسلام جاری و ساری است و از این اصل شش قاعده منبعث می‌شود که قاعده تفکیک بین مشارک و مقاتل در جنگ و قاعده تفکیک بین مقاتل فعلی و مقاتل غیر فعلی، از جمله آن‌ها است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس ادامه داد: مقاتل غیر فعلی اقسام متعددی مانند جریح، خواهان تسلیم، اسیر، آماده شونده برای قتال (بنابه برخی از اقوال) گریزنده از معرکه را در بر می‌گیرد.

مبلغی همچنین قاعده تفکیک بین بی گناهان و غیر آنان، قاعده تفکیک بین مجموعه‌های ویژه همچون پیران، زنان، کودکان و بین غیر آنان از دیگر قواعد اصل تفکیک است.

این استاد حوزخ علمیه قم گفت: قاعده تفکیک بین طبیعت (که دشمن در آن ساکن است یا از آن استفاده می‌کند و با خود آنان که در حال جنگ هستند، به این معنی که باید در حمله به آنان این تفکیک محل توجه باشد و به طبیعت سراسیمه حمله کنیم)، تفکیک بین شرایط جنگی (قبل از جنگ یا بعد از جنگ) و شرایط وقوع جنگ از اصول دیگر حقوق بشردوستانه در اصل تفکیک است.

مبلغی با اشاره به اینکه فقه اسلام به شدت در پی تحقق تقلیل ‌گرایی در جنگ است، گفت: تقلیل‌گرایی در جنگ روحی است که فقه اسلام به شدت در پی تحقق آن در خلال احکام خود بوده است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در پایان افزود: از این اصل قواعد مهمی مانند قاعده تقلیل دایره قتل در جنگ مانند نکشتن اسیر، مشارک غیر مقاتل، خواهان تسلیم، پیران و زنان و کودکان و تقلیل دائره تخریب در جنگ مانند عدم تخریب جنگل‌ها و درختان، عدم آلوده سازی آب‌ها و برمی‌خیزد.