مردم‌ سالاری دینی امروز مبتنی بر سیره حضرت علی است

مدیرگروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: مردم سالاری دینی که امروز مطرح شده مبتنی بر سیره حضرت علی(ع) است به این معنا که از یکسو ملاک بر حاکمیت شایستگان است اما شایستگان هم اجازه ندارند به زور بر مردم حکومت کنند.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، مدیرگروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره شیوه حکومت داری امام علی (ع) گفت: برای پاسخ به این سوال ابتدا به شیوه حکومت داری پیامبر(ص) باید اشاره کرد. هنگامی که پیامبر (ص) در مدینه مستقر شدند از اساس نظام سیاسی جدیدی را تاسیس و بنیان تمدن جدیدی را ایجاد کردند. پیامبر (ص) نظام سیاسی موجود در عربستان آن زمان که بر اساس نظام قبیله‌ای بود و قبیله‌ها حکومت می‌کردند را تغییر دادند. در آن زمان نظام سیاسی متمرکز با عنوان دولت وجود نداشت و قبایل هم بر اساس قومیت‌ها رتبه بندی می‌شدند و روسای قبایل هم بر اساس نژاد تعیین می‌شدند و ملاک برتری و فضیلت در آن زمان وجود نداشت.

وی افزود: پیامبر در ابتدا از اساس نظام قبیله‌ای را از میان برداشتند و نظام متمرکزی را با عنوان دولت اسلامی جایگزین کردند. دولت اسلامی با محوریت کسی که بهترین فرد جامعه بود، اداره می‌شد. قانون پیامبر، قانون الهی بود بطوریکه مردم را با اجبار و زور تحت سلطه حکومت خود نیاورد و اقبال عمومی برای او دارای اهمیت بود. این موضوعات از اساس سیستم سیاسی جزیره العرب را متحول کرد و نظام سیاسی واحدی برای تمام عربستان پدید آورد.

ایزدهی یادآور شد: پیامبر(ص) نظام قبیله‌ای و تکثر در حاکمیتها را از بین برد و برای حاکم، فضیلتها را جایگزین رتبه قوم و قبیله کرد. بعد از رحلت پیامبر(ص)، نظام خلافت جایگزین شد که اقتضائات خاص خود را داشت. در این نظام کسی که به خلافت می‌رسید الزاما در راستای استنباط از قرآن حرکت نمی‌کرد و ویژگیهایی داشت که امروز اهل سنت نظام سیاسی شان را بر اساس اقتضائات خاص آن زمان که مبتنی بر نظام خلافت خلفای سه گانه در صدر اسلام است، اداره می‌کنند.

حضرت علی (ع) نظام ولایتی را پایه گذاری کرد

وی ادامه داد: حضرت علی(ع) بعد از خلفای سه گانه نظام ولایت را پایه گذاری کرد که از نظام خلافت متمایز بود. در راس نظام ولایت امام قرار داشت که بعدها، جانشینان امام و ولایت فقیه جایگزین آن شدند. در این نوع از نظام خلافت مانند زمان پیامبر، شایستگی‌ها محوریت داشت و قانون این حکومت از قوانین الهی نشات می‌گرفت و اداره جامعه هم مبتنی از این احکام بود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: کارگزاران این حکومت را شایستگان تشکیل می‌دهند که طبق گفته حضرت علی (ع) باید افراد شایسته و عادل باشند. طبیعتا نظامی که در زمان حضرت علی (ع) ایجاد شد و پنج سال به طول کشید از نظر ساختاری متفاوت از نظام خلافت بود و دامنه آن هم امروز با عنوان نظام ولایت فقیه به ما رسیده است. فقیه به معنای کسی که جانشین امام است و احکام را از کتاب و سنت استنباط و برای اداره جامعه به کار می‌گیرد.

ایزدهی بیان کرد: حاکم ولایت فقیه به دلیل اینکه جایگزین امام معصوم است باید اسلام شناس و عادل باشد و به عدالت حکم کند. در نظام مطلوب شیعی تنها کسی که حکومت را عهده دار شد، حضرت علی(ع) بود که بعد از او ائمه دیگر متصدی امر حکومت نشدند و ما الگوی دیگری نداریم.

وی با اشاره به ویژگی حکومت حضرت علی(ع) گفت: این مساله از این چند جهت قابل بررسی است: در زمینه غایات حکومت، رفتار حاکمان، ساختار حکومت‌ها و رفتار با موافقان و مخالفان حکومت. حضرت علی در رفتار با مخالفان حکومت خود با انصاف برخورد می‌کرد و کرامت آنها را حفظ می‌کرد. او هرگز با دوستان و کارگزاران خود مدارا نمی‌کرد و گاهی حتی آنها را هم توبیخ می‌کرد.

ایزدهی در ادامه افزود: حضرت علی(ع) غایات اسلام را حاکم بر نظام اسلامی می‌دانست و بر خلاف نظام خلافت که عمدتا ملاک‌های نژادی و قبیله‌ای را عامل برتری در بیت المال می‌دانستند، این امتیازات را حذف کرد و برداشت از بیت المال را برای همه به صورت مساوی قرار داد. طبیعتا نوع متمایزی از ساختار حکومت در قالب ولایت و نوع رفتار نسبت به مخالفان و موافقان و همه غایات نظام اسلامی در حکومت امام علی(ع) ایجاد گردید. برای فهم منظومه نظام اسلامی علوی باید آن را از منظومه نظام خلافت و نظام دموکراسی امروز متمایز کرد.

وی با اشاره به جایگاه مردم در حکومت امام علی (ع) گفت: امام علی(ع) عبارات رسا و مفصلی درباره جایگاه مردم دارد. او به مدت پنج سال با توجه به اینکه دارای حکومت مشروع بود اما عملا متصدی حکومت نمی‌شود و تعبیر « ان هذا امرکم» را بیان می‌کند یعنی حکومت مال شما مردم است و کسی به زور بر شما حکومت کند دارای مشروعیت نیست.

مردم سالاری دینی مبتنی بر سیره حضرت علی (ع) است

ایزدهی یادآور شد: مردم سالاری دینی که امروز مطرح شده مبتنی بر سیره حضرت علی(ع) است به این معنا که از یک سو ملاک بر حاکمیت شایستگان است اما شایستگان هم اجازه ندارند به زور بر مردم حکومت کنند. آنان باید اقبال مردم را نسبت به خودشان جلب کنند و در صورت موافقت نظر مردم با آنان، حکومت را به دست بگیرند.

وی گفت: پیامبر(ص) به امام علی (ع) فرمود: «ولایت مردم متعلق به توست» اما از سوی دیگر می‌فرماید: «اگر مردم دور تو جمع شدند کار آنها را انجام بده.» این سخن بدان معناست که ولایت به امیرالمومنین(ع) تعلق دارد اما جایگاه مردم و اقبال عمومی هم در آن دارای اهمیت است. این برخلاف نظام خلفاست که مردم و اقبال عمومی جایگاهی نداشتند و در آنجا افراد خاصی در شورایی حکومت را به عهده می‌گرفتند، لذا در بحث مردم سالاری دینی ملاک، حاکمیت دین است که از سوی خدا به حاکم رسیده و با اقبال عمومی همراه است. بدون موافقت عمومی حاکمیت جایگاهی نخواهد داشت و دارای کارآمدی و کارکردی نخواهد بود./ مهر