موضوعات و احکام مستحدثه فقهی در مورد دروغ

بسیاری از انسان‌ها به جهت اعتقاداتی که دارند یا اخلاق، فرهنگ و آدابی که ملتزم به آن هستند نمی‌خواهند حداقل در شرایط عادی به دروغگویی مبتلا گردند اما به واسطه ناآگاهی از مصادیق جدید کذب یا بی توجهی بدانها ناگاه خود را آلوده به آن می‌‌یابند یا مع الاسف حتی پس از تأثیرگذاری آن و تزلزل پایه‌های زندگی باز هم متوجه حضور این بیماری زای پنهان نمی‌شوند.

به گزارش شبکه اجتهاد، به همت گروه مسائل فقهی و حقوقی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سمینار پروژه «موضوعات و احکام مستحدثه فقهی در مورد دروغ» در روزهای پایانی بهمن‌‌ماه در تالار شهید سلیمانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. در ابتدا حجت الاسلام والمسلمین سید مصطفی سجادی، مجری پروژه به ضرورت و اهمیت تحقیق پرداخت و بیان داشت: جامعه بشری به مثابه یک پیکر واحد متشکل از اجزای گوناگون است که این اجزا با ابزارهای متفاوتی به هم متصل شده‌اند و استحکام این اتصال به اعتمادی است که افراد جامعه نسبت به هم دارند اگر از هر طریقی، ویروس عدم صداقت همراه این اعتماد گردد آن را تضعیف کرده به کیفیت اتصال اجزای این پیکر و در نتیجه کارایی آن جزء و مجموعه، خدشه وارد می‌‌کند.

سجادی خاطرنشان ساخت: دروغ، انواع مختلفی دارد که شناخت آنها می‌‌تواند به استحکام بنیانهای اجتماعی کمک شایانی کند خصوصا در عصر حاضر که دامنه اطلاعات گسترش زیادی داشته و رسانه‌ها سیطره عجیبی بر فکر و عمل بشر دارند و از این ناحیه اَشکال متفاوت و جدیدی از عدم صداقت را با سرعت و تأثیر بیشتری، منتشر می‌‌کنند.

ارائه دهنده افزود: تحقیق پیش رو دقیقا دست روی همین نکته گذاشته یعنی بررسی و بازنمایی موضوعات و مصادیق نوپدید دروغ تا گامی در جهت تقویت ساختار جامعه و ارتباط‌های انسانی و اخلاقی درون آن باشد چرا که بسیاری از انسان‌ها به جهت اعتقاداتی که دارند یا اخلاق، فرهنگ و آدابی که ملتزم به آن هستند نمی‌خواهند حداقل در شرایط عادی به دروغگویی مبتلا گردند اما به واسطه ناآگاهی از مصادیق جدید کذب یا بی توجهی بدانها ناگاه خود را آلوده به آن می‌‌یابند یا مع الاسف حتی پس از تأثیرگذاری آن و تزلزل پایه‌های زندگی باز هم متوجه حضور این بیماری زای پنهان نمی‌شوند.

سجادی در ادامه به سوالات تحقیق اشاره کرد و اظهار داشت: با کمی بررسی پیرامون موضوع به سؤالات اصلی زیر رسیدیم که تا پایان کتاب تلاش بر این بوده که در حد ممکن به سؤالات پاسخ درخور داده شود:

۱. موضوعات مستحدثه دروغ در مسائل اقتصادی و معاملات جدید چیست؟

۲. چه موضوعاتی را می‌توان درباره دروغ در مسائل سیاسی و امور دیپلماتیک مطرح کرد و احکام آن چیست؟

۳. در مسائل اجتماعی، فرهنگی چه موضوعاتی درباره دروغ وجود دارد و احکام آن چیست؟

۴. جایگاه دروغ در رسانه‌های متنی، صوتی، تصویری چیست و چه مصادیقی در رسانه‌های خبری دارد؟

۵. دروغ به شوخی و لطیفه‌ها و جک‌ها چه رابطه‌ای با مصادیق نوظهور دروغ دارد؟

۶. مصلحت اندیشی درباره حکم دروغ چه تأثیری در ایجاد و گسترش مصادیق جدید آن دارد؟ 

۷. آیا تولید و نشر خرافات و شایعات می‌تواند از مصادیق جدید دروغ محسوب شود؟

۸. چه موضوعات جدیدی را می‌توان درباره دروغ پردازی و دروغ پراکنی (از جمله علیه مقدسات) در عرصه‌های جدید مطرح کرد؟

۹. عوامل و دلائل دروغگویی چه تأثیر در ایجاد مصادیق جدید دروغ دارد؟

مجری پروژه طرح در ادامه در مورد نحوه شروع نگارش و منابع آن بیان نمود: مانند هر پژوهش دیگری ابتدا به تاریخچه مطالبی که دیگران در این زمینه یا زمینه‌های مشابه نگاشته‌اند مراجعه شد و منابعی مانند کتب زیر مورد بررسی قرار گرفته و فیش برداری‌هایی از آنها انجام شد.

۱-کتاب دروغ اثر سید رضا صدر؛ ۲-حسد و دروغ اثر سید عبدالحسین دستغیب؛ ۳-حرمه الکذب و مستثنیاته اثر سید مرتضی حسینی شیرازی؛ ۴-رساله فی الکذب فی الاصلاح اثر سید مرتضی حسینی شیرازی؛ ۵-آسیب شناسی دروغ اثر محسن طالب نژاد؛ ۶-احکام فقهی غیبت و دروغ اثر محسن صبوری؛ ۷-بررسی فقهی غیبت و دروغ اثر سید محمد صادق روحانی؛ ۸-چرا سیاستمداران دروغ می‌گویند؟ اثر جان.جی مرشیمر؛ ۹-چگونه با آمار دروغ بگوییم اثر حسین راهداری؛ ۱۰-حقایق بی صداقتی اثر دن آربیلی؛ ۱۱-دروغ برای مصالح سیاسی اثر دانشگاه آزاد؛ ۱۲-دروغ سرآمد تمام بدی‌های اثر پل اکمن؛ ۱۳-دروغ مصلحت‌آمیز بحثی در مفهوم و گستره آن اثر سید حسن اسلامی.

سجادی ادامه داد: اما به جهت ویژگی این تحقیق یعنی موضوعات جدید دروغ، بررسی‌های اولیه خیلی نتوانست راهگشا باشد چرا که صرف نظر از مباحث نظری مطرح شده که زیر بنای نظری این تحقیق شد، نمی‌شد از سایر مطالب بهره چندانی برد و در نگارش تحقیق بر پایه بررسی‌های دیگر نویسندگان، گام‌های سریع‌تری برداشت. از این رو جهت شناسایی موضوعات و مصادیق جدید، جستجوها و پی گیری‌هایی مفصلی در حیطه‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و در مشاغل گوناگون و رسانه‌های مختلف صورت گرفته و خبرهای زیادی از حوزه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فرهنگی مورد بررسی قرار گرفت و آنگاه با صاحبان مشاغل مختلفی، گفتگوها و مصاحبه‌هایی انجام گشت و اطلاعات استخراج شده، دسته بندی و موضوع بندی شد و هنگام نگارش اولیه کتاب یا بازبینی ثانویه در جایگاه مناسب، مورد استفاده قرار گرفت.

وی در بیان مشکلات و موانع تحقیق افزود: مشکلات و موانعی هم که در این کار پیش آمده مانند پنهان کاری‌های اولیه افراد و نهادها برای ارائه اطلاعات و سختی جلب اعتماد آنها و همین طور ارائه اطلاعات به شرط عدم افشای منابع، در نوع خود جالب توجه بوده و بعضا نتوانسته در مواردی ما را به مقصود یعنی دستیابی به اطلاعات قابل اتکا و ارائه در کتاب برساند. 

گفتنی است، در این سمینار که اعضای هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق، نماینده حوزه ریاست و نماینده معاونت پژوهش حضور داشتند، حضار نکات خود را درباره مطالب ارائه شده بیان کردند و سپس محقق به سؤالات مطرح شده پاسخ داد.

منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی