شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی با اشاره به مباحثی که در مورد سکولاریزه شدن حوزه بیان می‌شود، گفت: بسیاری از اشکالات ناشی از آن است که میان فقه، علم و نظامات عینی کشور پیوند درستی برقرار نیست و شبکه اطلاعات و در رأس آن شبکه اطلاعات دینی ایجاد نشده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی جمالی، عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم، به بحث درباره سکولاریزه شدن تدریجی حوزه پرداخت و به ایکنا گفت: هنگامی که سخن از سکولاریسم به میان می‌آید لزوماً به معنای ضد دین بودن نیست. در غرب، فرایند سکولاریسم، دین‌زدا بوده و دین را غیرمدرنیته معرفی کرده‌اند.
وی افزود: پروتستان‌ها با شعار ضدیت با کلیسا، قرائتی دنیوی از دین را ایجاد کردند که این مدل سکولاریسم در جامعه ما رخ نداده و هرگز هم رخ نخواهد داد؛ البته این نوع سکولاریسم هم قرائتی دنیوی از دین است و نه نفی کامل دین و نوعی مقابله با کلیسا و قرائت سخت‌گیرانه آن از مسیحیت بوده است.
جمالی با بیان اینکه اگر گاهی گفته می‌شود حوزه، سکولار شده است مراد، دین‌زدائی نیست زیرا اساسا رسالت حوزه علمیه، تقویت دینداری مردم است، اظهار کرد: شاید مراد برخی افراد، این باشد که سکولاریسم یعنی اینکه دین در تصمیمات اجتماعی و نهادها آن طور که لازم است، حاکم نشده است.
این محقق و استاد حوزه با بیان اینکه بشر امروز اضطرار به دین پیدا کرده است، ادامه داد: انقلاب اسلامی، عکس‌العملی تمدنی در برابر موج شیطان‌پرستی و دنیاطلبی در جهان و خط بطلان بر یکجانبه‌گرایی در دنیا است.
جمالی در پاسخ به این سؤال که برخی معتقدند که حوزه به سمت سکولاریسم در حال حرکت است، آیا این سخن را قبول دارید؟ عنوان کرد: آنچه باعث می‌شود این حرف تا حدودی مورد تأیید قرار بگیرد، نحوه اهتمام حوزه به مسائل اجتماعی و نوع پرداختن به آن است که به بحث سکولاریسم در حوزه دامن زده و می‌زند وگرنه اصل اهتمام حوزه مورد تردید نیست و مجتهدین در طول تاریخ به مسائل اجتماعی پرداخته و می‌پردازند.
انتظارات از حوزه برآورده نشده است
جمالی با بیان اینکه نحوه دینداری و زعامت جامعه شیعه توسط فقها بی‌نظیر و دقیق بوده است و انقلاب اسلامی نیز محصول مدیریت حوزه علمیه است، تصریح کرد: جامعه شیعه از دل امامت اهل بیت(ع) و مدیریت فقها بیرون آمده است و آرزوی دیرین شیعه در انقلاب اسلامی منعکس است، از این‌رو حوزه تلاش زیادی داشته ولی انتظار از حوزه بیش از این مقدار است و این انتظار برآورده نشده است.
این محقق و استاد فرهنگستان علوم اسلامی قم با بیان اینکه حوزه باید این اقتضائات را درک کند، بیان کرد: امروز حوزه کارکرد خودش را در حد انتظار ندارد؛ مقام معظم رهبری، رسالت خطیر تمدن‌سازی و فقه حکومتی را برای حوزه تعیین کرده‌اند و باید همه ظرفیت حوزه برای این مهم به کار گرفته شود.
جمالی با بیان اینکه حوزه با مسائل سنگین حکومتی روبروست، تصریح کرد: البته تمام مسائل هم متوجه حوزه علمیه نیست ولی می‌توانست این نقش پررنگ‌تر باشد، زیرا حوزه، اتاق فکر نظام اسلامی است.
از ایجاد شبکه علوم انسانی فقه‌محور تا لزوم برپایی کرسی‌های فقه اجتماعی
وی افزود: برای رفع نقایص باید شبکه علوم انسانی فقه‌محور که فقه به معنای عام و نه صرفا فقه احکام پشتوانه آن باشد شکل بگیرد ولی مع‌الاسف حوزه در حد انتظار در تولید علوم انسانی و فقه اجتماعی عمل نکرده ولی نباید از کارهای خوب صورت گرفته هم غافل باشیم.
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه هنوز کرسی‌های فقه اجتماعی در حوزه نداریم، عنوان کرد: حوزه از این حیث، سکولار است؛ حوزه باید ولایت و سرپرستی تولید علوم انسانی را بر عهده بگیرد و فرزند زمانه خود باشد.
وی تاکید کرد: حکومت‌ها، فرهنگ جامعه را از طریق ساختارها و بسترسازی‌ها تغییر می‌دهند؛ بنابراین اگر حوزه خودش را متکفل فرهنگ و دین مردم می‌داند به ناچار باید در همه حوزه‌ها ورود پیدا کند و چون ساختارها و جامعه پیچیده شده است باید مهندسی اقتصاد، فرهنگ و سیاست و تکنولوژی داشته باشیم و اگر حوزه خود را در این عرصه‌ها ورود ندهد، نمی‌تواند نقش خود را ایفا کند.
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه انقلاب اسلامی بر مبنای توحید و به تعبیر امام خمینی(ره) فقه (که قادر است زندگی انسان را تا موقع مرگ تامین کند) رخ داده است، عنوان کرد: بنیان فکری انقلاب بر اداره همه شئون زندگی انسان اعم از اقتصاد، سیاست، اجتماع و … است و وقتی در اداره جامعه موفق خواهیم بود که همه چیز بوی بندگی و ذکر بدهد؛ بازار جامعه اسلامی، مسجد و محله و روابط میان انسان‌ها باید بوی بندگی و ذکر و یاد خدا بدهد؛ در این صورت این تصور از سوی برخی دامن زده نمی‌شود که دین امری درونی و شخصی و در تعامل با جامعه، حداقلی است.
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه اگر قرار است ساختارها و الگوها در نظام اسلامی از جای دیگر و از کشورهای غربی بیاید لزومی به انقلاب کردن نبود، عنوان کرد: نباید به نقدهای دلسوزانه و صحیح واکنش‌های تندی داشته باشیم؛ متاسفانه جامعه ما سیاست‌زده است و اوضاع سیاسی و اقتصادی هم مزید علت شده است، از این‌رو گاهی مباحث تخصصی که جایگاه آن در محیط‌های علمی است به سطح جامعه کشیده و تخطئه می‌شود.
جمالی با اشاره به نقدهایی که چندی پیش از سوی یکی از افراد در مورد حوزه بیان شد، تصریح کرد: ایشان مطالبی را در جمع حوزوی مطرح کرد که تذکراتی به‌جا بود. دائم نگوئیم حوزه خوب است و مشکلی وجود ندارد؛ خودمان باید نقائص را ببینیم و برطرف کنیم. امروز انتظارات جامعه برآورده نشده است و نباید در اشکالات کلانی هم که در جامعه رخ می‌دهد صرفا همه مشکلات را به دولتمردان نسبت دهیم زیرا باید ساختارها از طریق شبکه‌سازی علوم انسانی اسلامی اصلاح شود.
جمالی با بیان اینکه تکنولوژی تاثیر و تغییر در فرهنگ ما ایجاد کرده است، عنوان کرد: حوزه در عرصه مفهوم‌سازی، ظرفیت‌سازی و فرهنگ‌سازی در باب انقلاب اسلامی، حضوری جدی داشته و بار اصلی هم بر دوش آن است گرچه تولید نرم‌افزار لازم برای وضعیت فعلی صرفا بر دوش حوزه نیست و دانشگاه هم باید نقش خود را ایفا کند.
لزوم پیوند فقه، علم و نظامات عینی کشور
وی با تأکید بر ایجاد شبکه اطلاعات و در رأس آن شبکه اطلاعات دینی در کشور تأکید کرد: باید بین فقه، علم و نظامات عینی ما پیوند جدیدی بخورد و الگوی پیشرفت به درستی تبیین شود. البته وقتی سخن از شبکه اطلاعات دینی برای اصلاح ساختارها می‌کنیم منظور این است که خطا و آزمون را در آن بپذیریم؛ همان کاری که غرب در طول قرون متمادی انجام داده است.
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی در پاسخ به این سؤال که وقتی سخن از رابطه فقه و مسائل اجتماعی است آیا وظیفه فقه و فقاهت تامین همه جزئیات است؟ بیان کرد: مثلا فقه بهداشت بر عهده حوزه علمیه است نه اینکه حوزه وارد جزئیات بهداشتی شود و بگوئیم همه را باید از قرآن و دین بگیریم زیرا این کار ممکن نیست و وظیفه دین، دادن اصول و جهت گیری مناسب در این زمینه است.
جمالی ادامه داد: امروز اگر ما نتوانیم اسلام و کارکرد حکومت را در برابر جبهه باطل نشان بدهیم یقینا فهم ما از دین غلط بوده است و نباید حساب آن را به پای دین بنویسیم بنابراین وقتی سخن از آزمون و خطاست یعنی اینکه باید به بلوغ و فهم جدیدتری در این عرصه‌ها دست یابیم و روش‌ها و راه‌ها را برای اصلاح امور با اتکای به منابع دینی و قرآنی تغییر دهیم.
وی تأکید کرد: در دوره کنونی قرار است که عبودیت اجتماعی در جامعه شکل بگیرد و در نهایت به تمدن اسلامی برسیم بنابراین اگر حوزه علمیه حتی اصول استنباط را تغییر دهد باید به این سمت برود البته این تغییر اصول استنباط باید روشمند و همراه با ضابطه و قاعده باشد.
جمالی در پایان اظهار کرد: اینکه برخی چون گاهی احساس می‌شود که فرایند رسیدن به تحقق جامعه اسلامی و تمدن اسلامی طولانی است بگویند آخوند خوب کسی است که آهسته برود و آهسته بیاید خودش مدل دیگری از سکولاریسم و همان آخوند دوره طاغوت است بنابراین حوزه نه می‌تواند نسبت به مسائل بی‌تفاوت باشد و نه می‌تواند به بهانه پاسخ به اقتضائات روز بدون قاعده و روش و ضابطه پذیرفته شده دست به اجتهاد و استنباط بزند.
