نگاهی به ابعاد و انواع تحولات فقه پس از انقلاب

همایش «انقلاب اسلامی و تحول فقه» به همت مرکز مدیریت حوزه علمیه تهران و با حضور و سخنرانی استاد علی‌اکبر رشاد و استاد ابوالقاسم علیدوست و همچنین حجج‌اسلام احمدعلی یوسفی و عبدالحمید واسطی در محل مسجد امام حسین(ع) تهران برگزار شد.

به گزارش شبکه اجتهاد، در این همایش که به‌عنوان سرآغازی برای برگزاری سلسله‌همایش‌های مختلف حوزه در این زمینه بود، به موضوعاتی از قبیل: نگاهی به ابعاد و انواع تحولات فقه پس از انقلاب با ارائه آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، تأسیس و توسعه فلسفه اصول و فلسفه فقه با ارائه آحجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تأسیس و توسعه فقه‌الاقتصاد با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین احمدعلی یوسفی مدیر گروه اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تحول روش‌شناسی فقه پس از انقلاب اسلامی با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحمید واسطی عضو هیأت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پرداخته شد.

نقلاب اسلامی، انقلاب علم و فکر و فقه بود

استاد رشاد، در ابتدای سخنان خود با بیان این که انقلاب اسلامی، رنگ فرهنگی، عطر معنوی و جوهر معرفتی داشت، گفت: انقلاب اسلامی، انقلاب علم و فکر و فقه بود.

وی با بیان این که بزرگترین دستاورد انقلاب اسلامی تحول علم بود، افزود: مع الاسف آنچه در تبیین دستاوردهای انقلاب اسلامی، کمتر مورد توجه واقع شده، تشریح تحول علمی در انقلاب اسلامی است.

رئیس شورای حوزه علمیه تهران بیان داشت: درصدد هستیم در صورت فراهم شدن شرایط دانشنامه تحول علم در طول چهل سال انقلاب اسلامی تدوین و ارائه شود.

رشاد ادامه داد: در همه حوزه‌ها تحولات شگرفی اتفاق افتاده است و این تحولات گسترده و متنوع است، به لحاظ سطوح دارای لایه‌های مختلف و به لحاظ ساحات دارای عرصه‌های گوناگون است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار داشت: در حوزه فقه نیز تحولات جدی و قابل توجهی رخ داده و مسئله تحول علم از مسائل اصلی فلسفه علم است و باید در همین راستا درباره تحول علم سخن گفت.

تحول علم می‌تواند در چهار لایه رخ بدهد

وی افزود: باید بررسی شود وقتی علم متحول می‌شود در چه چیزی، در چه ساحت و در چه سطحی این تحول رخ می‌دهد. به نظر می‌رسد تحول علم می‌تواند در چهار لایه رخ بدهد. لایه اول؛ در لایه خود علم یعنی در مقیاس تاسیس علم، علم جدید به وجود بیاید. لایه دوم؛ ممکن است تحول در علوم موجود رخ بدهد که شامل مولفه‌های رکنی علم است لایه سوم؛ تحویل ممیزهای جوهری علم است. لایه چهارم؛ تحول در مشخصه‌های بنیادی و هویتی علم است.

این استاد درس خارج حوزه ادامه داد: در حوزه فقه نیز در عموم عرصه‌ها اتفاقات جدیدی افتاده است. مجموعه علوم فقهی در همه لایه‌های چهارگانه شاهد تحول است که در ادامه اجمالا به آن دسته از تحولاتی که در حوزه معرفتی فقه رخ داده است اشاره می‌کنیم.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: امروز دانش‌های مستقلی تاسیس شدند و عهده دار تعلیم مبانی فقه یا علوم فقهی شده‌اند؛ مثلا در ۵۰ سال گذشته که حوزه رسمی داشتیم چیزی با عنوان فلسفه اصول نداشتیم اما امروز فضلائی هستند که از دانشی به نام فلسفه اصول سخن می‌گویند که مستقلا و یا در کنار اصول و فقه، دارای هویت و جایگاه خاصی است.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران افزود: در حوزه فلسفه مضاف نیز عمدتا در بیست سال اخیر کارهای بسیار گسترده‌ای انجام شده، موضوع علم فقه امروز در حال چرخش است، یعنی رویکرد فقه به این سمت رفته که گزاره‌های حقوقی و تکالیفی را توامان تولید نماید.

رشاد در پایان با اشاره به توسعه علم فقه در مسائل مستحدثه، گفت: فقه الاخلاق، فقه فرهنگ، فقه اجتماع و جامعه، فقه سیاسی، فقه بانوان، فقه اقتصاد، فقه حقوق انسان، فقه قضاء، فقه هنر، فقه رادیو و تلویزیون، فقه فضای مجازی و فلسفه آن، فقه تمدن و… از جمله مباحثی‌اند که در حال مستقل شدن به عنوان یک دانش بوده و هم اکنون فضلا و اندیشمندان حوزوی در حال تدوین این علوم هستند.

تأسیس و توسعه فلسفه اصول و فلسفه فقه

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست به تشریح موضوع «تأسیس و توسعه فلسفه اصول و فلسفه فقه» پرداخت و گفت: در طول چهل سال انقلاب اسلامی در همه عرصه‌های علمی فقه، اصول، فلسفه‌های مضاف و دانش‌های دیگری که به حوزه علمیه مربوط می‌شود، به جرأت می‌توان گفت که کارهای زیادی صورت گرفته است.

عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با انتقاد از افرادی که دستاوردهای حوزه را نادیده می‌گیرند، افزود: حوزه علمیه کنونی با حوزه علمیه چهل سال قبل تفاوت اساسی دارد و هم اکنون در حوزه علمیه ساحت‌های علوم در موضوعات مختلف در حال پیش روی است.

علیدوست در پایان با بیان این که منتقدین حوزه علمیه باید انصاف را رعایت کنند، گفت: حوزه‌های علمیه ظرفیت‌های خوبی دارند و باید از این فرصت‌ها و ظرفیت‌های پیش رو استفاده کرد.

تاسیس و توسعه فقه الاقتصاد

در ادامه این مراسم، حجت‌الاسلام احمدعلی یوسفی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، درباره تاسیس و توسعه فقه الاقتصاد، گفت: اولین اثری که در جمهوری اسلامی ایران در حوزه تحول فقه داریم، در خود قانون اساسی است که در اصل چهارم این قانون اینگونه آمده است: «کلیه قوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد.»

دومین اثر قانون بانکداری بدون ربا در سال ۶۱ است و هم چنین از اقدامات دیگر می‌‌‌توان به تحقیقات گسترده در نهادهای حوزوی و غیر حوزوی درباره فقه اقتصاد اشاره کرد و همینطور در دانشگاه‌ها برای برخی از رشته‌های دانشگاهی مباحث فقه قتصادی به عنوان درس شناخته شده و تدریس می‌‌‌گردد.

کمیته فقهی در حوزه‌های مختلف از جمله بانکداری ایجاد شده که در این کمیته اقدامات زیادی پیگیری می‌‌‌شود و ساختار موجود مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و اکنون در حال حرکت به سوی ایجاد یک نهاد بانکی بر اساس موازین اسلامی هستند.

نهادسازی امری ضروری برای استخراج فقه فرآیندها

در پایان این مراسم، حجت‌الاسلام عبدالحمید واسطی استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد به ایراد سخنرانی با موضوع تحول روش شناسی فقه پس از انقلاب پرداخت و گفت: سیستم سازی و نهاد سازی امری ضروری است تا فقه فرآیندها را استخراج کنیم.