هیچ آیه و روایتی فضیلت مرد بر زن را بیان نکرده است/ آیات قرآن را نباید دلبخواهی تفسیر کنیم

حجت‌الاسلام بستان با بیان این که درباره آیه «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ» شبهه دیگری نیز مطرح است و آن این که «بِما فَضَّلَ» به مردان باز‌‌ می‌گردد، یعنی مردان چون از زنان با فضیلت ترند پس لیاقت قوامیت را نیز دارند، گفت: ما تاکنون آیه و روایت قابل استنادی که بگوید مردان از زنان با فضیلت ترند را نیافتیم.

به گزارش شبکه اجتهاد، ‌حجت‌الاسلام حسین بستان، استاد حوزه و دانشگاه در دروس خارج فقه نظام‌‌های اسلامی که از سوی دبیرخانه مفتاح برگزار شد، مباحث خود را با این پرسش که مفاد آیه «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ» اخباری است یا انشایی آغاز و بیان داشت: فقها و مفسران از این آیه انشاء فهمیده اند، در حقیقت آیه، قوامیت را انشاء و جعل‌‌ می‌کند.

وی افزود: البته برخی نیز گفته اند چه ایرادی دارد آیه را اخبار بگیریم؟ در حالی که اگر خبر قرار گیرد تمامی مباحث به مشکل‌‌ می‌خورد. چون قرآن دل بخواهی نیست که معنا کرده و بگوییم از یک واقعیتی خبر‌‌ می‌دهد. قرآن کتاب داستان یا تاریخ نیست. این با شأن قرآن سازگار نیست. هدف قرآن چیست و برای چه نازل شد؟ درست است که بسیاری از آیات اخباری هستند ولی این آیات بی حساب و کتاب نیستند و برای منظوری نازل شده اند.

بستان یادآور شد: البته هدف قرآن تربیت انسان‌‌هاست و برای این کار الگوهایی همانند حضرت ابراهیم(ع)، موسی(ع)، همسر فرعون و… را معرفی‌‌ می‌کند. برای معرفی این الگوها نیز به سراغ تاریخ رفته و سرگذشت اقوام مختلف را تبیین‌‌ می‌کند.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این که قرآن همچنین برای هشدار دادن و ترساندن تاریخ گذشتگان را بیان‌‌ می‌کند، عنوان داشت: یکی از دلایلی که قرآن سرگذشت اقوام گذشته را بیان‌‌ می‌کند، عبرت گرفتن افراد است تا دچار فساد و گناه نشوند. البته با این کار نیز‌‌ می‌خواهد انسان‌‌ها را به تعقل واداشته و آن‌‌ها را هدایت کند.

وی سپس براساس چرایی پرداختن قرآن به موضوعات تاریخی، آیه «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ» را از نظر اخباری بودن منتفی برشمرد و گفت: قرآن برای هدایت، عبرت گرفتن و تعقل موضوعات تاریخی را بیان‌‌ می‌کند، ولی چرا باید آیه فوق را اخباری بیان کند؟ با این کار کدام هدف را دنبال‌‌ می‌کند؟ به دنبال هدایت، عبرت گرفتن و تعقل است؟! بنابراین اخباری بودن آیه وجه معقولی ندارد، پس انشاست. از سوی دیگر از قرائن آیه هم برخی دریافت‌‌ها انجام‌‌ می‌شود، برای نمونه در بحث نشوز، «فاء» برای نتیجه است. اگر اخباری در نظر گرفته شود که‌‌ نمی‌توان استدلالی بر روی آن انجام داد و از دل آن احکام را بیرون کشید.

بستان، نکته دیگر آیه «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ» را این موضوع دانست که عده‌ای‌‌ می‌گویند انشاء به دو صورت تأسیسی و امضایی است و در تشریح آن‌‌ها تأکید کرد: تأسیس یعنی شارع قاعده جدیدی را بیان‌‌ می‌کند. امضاء نیز به معنای این است که قبل از اسلام سنتی وجود داشته و اسلام با آن مخالفتی نکرد، بلکه تأیید و امضاء کرد.

وی اضافه کرد: افرادی که معتقدند آیه انشاء امضایی است‌‌ می‌گویند «این حکم موقت بود. چون اسلام در انشاء امضایی براساس مصلحت، عرف و حکم عقل عمل‌‌ می‌کند. به همین دلیل اگر پس از مدتی حکمی با عقل، مصلحت و عرف ناسازگار باشد، دلیلی ندارد که باقی بماند. یعنی‌‌ می‌توان موضوع قوامیت مرد بر زن را کنار گذاشت.»

استاد حوزه و دانشگاه، در پاسخ به شبهه عده‌ای درباره انشاء امضایی بودن آیه «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ» اذعان داشت: اولاً پیش فرض این افراد برای امضایی بودن حکم یعنی موقتی بودن آن اشتباه است. چون چه بسا ریشه احکامی به انبیا باز گردد نه عقل و عرف جامعه. دوماً در روایت معروفی داریم «حلال محمد تا قیامت حلال و حرام محمد تا قیامت حرام است.» یعنی احکامی که رسول الله(ص) بیان‌‌ می‌کنند تا روز قیامت قابل نسخ نیستند.

بستان با بیان این که درباره آیه «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ» شبهه دیگری نیز مطرح است و آن این که «بما فضل» به مردان باز‌‌ می‌گردد، یعنی مردان چون از زنان با فضیلت ترند پس لیاقت قوامیت را نیز دارند، گفت: اولاً باید مشخص شود منظور از برتری و فضیلت چیست؟ برخی‌‌ می‌گویند منظور از این فضیلت به معنای برتری نیست بلکه به معنای زیادت است. برای نمونه وقتی گفته‌‌ می‌شود فلان ظرف بر فلان ظرف فضیلت دارد یعنی زیادت دارد و‌‌ می‌تواند محتوای بیشتری را در خود جای دهد.

وی افزود: عده‌ای نیز‌‌ می‌گویند منظور این است که مردان ویژگی‌‌هایی جسمی و روحی دارند که از زنان برتر است و زنان نیز ویژگی‌‌هایی جسمی و روحی دارند که از مردان برتر است. چون هر کدام امتیازهایی دارند نقش‌‌های مختلفی نیز دارند و این نقش‌‌ها بر اساس برتری آن‌‌ها مدنظر قرار گرفت. بنابراین در جنبه‌‌هایی زنان بر مردان و در جنبه‌‌هایی نیز مردان بر زنان فضیلت و برتری دارند.

این استاد اضافه کرد: دوماً، آیه نگفته که مردان بر زنان برتری دارند بلکه به طور عام گفته برخی بر برخی فضیلت دارند که مشخص نیست ضمیر آن به زنان باز‌‌ می‌گردد یا مردان. عده‌ای گفته اند چه بسا منظور آیه این بود که برخی از مردان بر برخی دیگر فضیلت دارند و ضمیر به زنان باز‌‌ نمی‌گردد.

بنابر گزارش مفتاح، وی در پایان سخنان خود اظهار داشت: برخی از نظرات نیز‌‌ می‌گویند منظور از «بمافضل» در آیه برای بیان تفاوت‌‌های تکوینی یا حقوقی زن و مرد است. ولی با تمام این مسائل ما تاکنون آیه و روایت قابل استنادی که بگوید مردان از زنان با فضیلت ترند را نیافتیم.