واکاوی فقهی عقیم‌سازی و عیوب زوجین

حجت‌الاسلام مرتضوی در تبیین فتوای فقها در ارتباط با عقیم سازی خاطرنشان کرد: امام خمینی (ره) عقیم سازی را به طور کلی جایز نمی‌داند اما ‌آیت‌الله سیستانی و رهبر معظم انقلاب این کار را جایز می‌دانند؛ از نظر ‌آیت‌الله سیستانی عقیم‌سازی فی حد نفسه جایز اما اگر مقدمات آن منجر به حرام نشود و در موارد عسروحرج اشکالی ندارد و رهبری با سه شرط عقیم سازی را و بحث توبکتومی وازکتومی را جایز می‌‌داند؛ اینکه با غرض عقلایی صورت گیرد و قابل ملاحظه نباشد با اجازه شوهر صورت گیرد و منوط به نظر حرام نباشد

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام سیدمحسن مرتضوی، مدرس جامعه المصطفی العالمیه قم و نویسنده هفت جلد کتاب مجموعه مسائل مستحدثه پزشکی در پنجمین جلسه از سلسله جلسات فقه پزشکی که به همت مرکز تخصصی طوبی و همکاری حوزه اساتید و نخبگان حوزه علمیه خراسان برگزار شد به تبیین مبحث «عقیم‌سازی و عیوب زوجین» پرداخت و گفت: فقه پزشکی به استنباط و تبیین رویدادها و موضوعاتی می‌پردازد که از جهت پزشکی دارای حکم فقهی است که این مباحث شامل معاینه، درمان، پیشگیری و بهداشت و یا هر موضوعی که در مباحث مستحدثه‌ی علم پزشکی قرار می‌گیرد. مسائلی مانند موارد مرتبط با تولید نسل، مسائل مرگ و حیات، ژنتیک، درمان و ترمیم مسائل مستحدثه در باروری و ناباروری، مباحث تلقیح مصنوعی، شبیه‌سازی انسان و همزاد سازی انسان و ایجاد چندقلوزایی مشابه و بانک‌های اسپرم و تجدید نسل و روش‌های نوین سقط‌جنین از مباحث مستحدث علم پزشکی می‌باشد.

وی سپس افزود: مسائل مستحدثه پزشکی مباحثی مرتبط با مرگ و حیات مرگ مغزی قتل از روی ترحم یا اتانازی و کالبد شکافی جسد نیز می‌باشد.

اتانازی مربوط به کسانی است که نزدیک به مرگ را تجربه می‌کنند و درد فراوانی دارند

این استاد حوزه علمیه در ادامه بیان کرد: اتانازی مربوط به کسانی است که نزدیک به مرگ را تجربه می‌کنند و درد فراوانی دارند و به این معناست که آن‌ها رها شوند تا جانشان از دست برود. مسائل مستحدثه‌ی پزشکی مرتبط با ژنتیک مانند تغییر جنسیت، تغییر ژن‌ها یا ترا ریخته و خون بند ناف می‌باشد و مسائل مستحدثه پزشکی مرتبط با درمان و ترمیم شامل پیوند اعضا و جراحی زیبایی است. فقه تحقیقات نوین پزشکی؛ روش و شیوه استنباط در مسائل مستحدثه شامل رجوع به اطلاقات و عمومات ادله لفظی بر مبنای حجیت اطلاقات نسبت‌به موضوعات و مصادیق جدید و مستحدثات و دیگری استفاده از عناوین ثانوی مانند اضطرار، ضرر عسر و حرج، مقدمه واجب، مقدمه حرام و قاعده اهم و مهم و وجوه و اصول عملیه و چهارم استفاده از احکام حکومتی دلیل رجوع به اصول عملیه را از روش‌های استنباط مسایل مستحدثه است.

وی بیان داشت: راه‌های پیشگیری از بارداری که مانع لقاح و انعقاد سلول تلقیحی شود؛ از موضوعات سقط جنین می‌باشد. پیشگیری از بارداری و سقط جنین شامل پیشگیری با مصرف دارو، بستن لوله‌ها و وازکتومی و توبکتومی و عقیم سازی می‌باشد. عقیم‌سازی در زنان در اسلام احکام متفاوتی بسته به شرایط بیان‌شده است به‌عنوان مثال حکم عقیم‌سازی در اسلام برای مردان چگونه است؟ حکم عقیم‌سازی در اسلام برای زنان چگونه است؟ و آیا زنان با بستن لوله می‌توانند برای جلوگیری از بارداری استفاده کنند؟

مشهور فقها به حرمت عقیم‌سازی معتقدند

مرتضوی در ادامه بیان نمود که مشهور فقها به حرمت عقیم‌سازی اشاره نموده‌اند و عقیم‌سازی موجب قطع نسل می‌شود. وی با طرح این پرسش که آیا مطلق ضرر زدن به بدن حرام است، تصریح کرد: مطلق ضرر زدن حرام نیست؛ برخی ضررها جزئی و برخی ضررها کلی و اساسی هستند؛ از جمله مواردی است که منجر به قطع نسل شود و انسان در معرض هلاکت قرار می‌گیرد؛ برای همین است که این کار حرام اعلام شده است. از طرف دیگر به دلایل مختلف عنوان شده است که قطع نسل تغییر در خلقت ایجاد می‌‌کند و با توجه به آیه ۱۱۹ سوره نساء یکی از ترفندهای شیطان تأکید فراوان به «تغییر خلقت الهی» است. در اینکه تغییر خلق چیست و ملاک آن کدام است؟ بین دانشمندان اسلامی در مورد مفاد این آیه اختلاف نظر وجود دارد. دانشمندان اسلامی عمدتاً تغییر خلقت الهی را به دین، فطرت، ناقص کردن خلقت بدنی انسان و حیوان، خال کوبی، تشبه به صفات جنس مخالف و… تفسیر کرده‌اند و برای تفکیک بین تغییر خلقت ممدوح و مذموم، معیارهایی را ذکر کرده اند؛ البته فقها گفتند تغییر در خلقت از افعال شیطانی باشد.

این مدرس حوزه علمیه در ادامه افزود: علت حرمت عقیم سازی استدلال به آیه شریفه وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ است که ‌آیت‌الله سبحانی به این آیه استناد کرده و نسل ما اگر در معرض از بین بردن تولید نسل قرار بگیرد؛ مصداق هلاکت می‌‌کند. دلیل چهارم که وی از ادله حرمت ذکر کرد، استدلال به روایات نهی از اخته کردن؛ می‌‌باشد. انسان مومن نباید خودش رو به اخته در بیاورد. دلایلی که برای حرمت عقیم‌سازی مطرح شده است عبارتند از آیه لا ضرر دلیل دوم آیه تغییر در خلقت الهی آیه سوم در آیه عقیم سازی مصداق هلاکت است و دلیل چهارم هم بسته به روایت و نهی از اخته شدن میباشد و در مقابل مشهور فقها، برخی می‌گویند اگر تعداد فرزندان زیاد باشد این حرمت از بین می‌‌رود، در صورتی که روایات دیه ربطی به تعداد بچه ندارد؛ تازه اگر تعداد بچه به هر دلیلی زیاد باشد ولی فرزندان از بین روند این کار باز هم به نوعی عقیم سازی است.

فتوای فقها در ارتباط با عقیم سازی

مرتضوی ادامه داد: به عنوان مثال امام خمینی (ره) عقیم سازی را به طور کلی جایز نمی‌داند اما ‌آیت‌الله سیستانی و رهبر معظم انقلاب این کار را جایز می‌دانند؛ از نظر ‌آیت‌الله سیستانی عقیم‌سازی فی حد نفسه جایز اما اگر مقدمات آن منجر به حرام نشود و در موارد عسروحرج اشکالی ندارد و رهبری با سه شرط عقیم سازی را و بحث توبکتومی وازکتومی را جایز می‌‌داند؛ اینکه با غرض عقلایی صورت گیرد و قابل ملاحظه نباشد با اجازه شوهر صورت گیرد و منوط به نظر حرام نباشد و ‌آیت‌الله تبریزی می‌‌فرماید اگر جنایت بر نفس نباشد و فرزندان زیاد باشد اشکال ندارد اما امام خمینی رحمه الله علیه جایز نمی‌‌شمارند.

این نویسنده و محقق فقه پزشکی افزود: در بحث آیودی اختلاف نظر وجود دارد که اگر آیودی سبب از بین رفتن سلول تلقی شود این به نوعی سقط جنین محسوب می‌شود و جایز نیست و البته مشهور می‌‌گویند که آیودی خاصیت اسپرم کشی دارد و سقط جنین محسوب نمی‌شود و اشکالی ندارد یکی دیگر از روش‌ها و راه‌های پیشگیری برداشتن رحم یا تخمدان می‌‌باشد که این روش هم همانند بستن لوله‌ها میباشد و نوعی جنایت و ‌آیت‌الله سیستانی این روش را جایز نمی‌‌دانند.

حق استیلاد؛ یا فرزندخواهی

مرتضوی در خاتمه درباره حق استیلاد بیان داشت: در ارتباط با حق استیلاد برخی از فقها این حق را به مرد می‌‌دهند، برخی به زن؛ برخی این حق را به هر دوی زن و شوهر می‌‌دهند حق استیلاد به معنای حق بچه دار شدن و البته مرد حق ندارد زنش را از راه تزریق اسپرم و یا غیره مجبور به بچه دار شدن کند و این حقی است که دو طرفه می‌‌باشد.