شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
تقیه راهکاری عقلانی، عقلایی و دینی، برای حفظ جان، مال و آبرو است و تا هنگامی که تقیه به وسیلهٔ کتمان و توریه ممکن باشد نوبت به تقیه به معنای خاص نمی‌رسد. تقیه سیاسی و تعایش سلمی در عصر عدم بسط ید معصوم و به ویژه در عصر غیبت، حیرت و اضطرار یک تبصره و استثناء نیست؛ بلکه شیوه‌ای اساسی و راهبردی بنیادین در مقام تعامل و همزیستی مسالمت آمیز است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد محمد عندلیب همدانی، مباحثی در مورد «تقیه» را در درس فقه و آنگاه با نگاه اصولی در درس اصول، طی حدود سیصد جلسه در جمع برخی از فضلای حوزهٔ علمیهٔ قم ارائه کرده است، آنچه در ذیل می‌آید فهرستی کلی و چکیده‌ای از آن جلسات است:
۱. تقیه راهکاری عقلانی، عقلایی و دینی، برای حفظ جان، مال و آبرو است.
* تقیه یعنی: پیشگیری از شعله‌ور شدن نزاع‌های فرقه‌ای.
* تقیه یعنی: تعایش سلمی.
* تقیه یعنی: مدارا با خلق در ضمن حفظ مرزهای دینی و مذهبی.
* تقیه یعنی: تقدم اهم بر مهم و فاسد بر افسد.
* تقیه یعنی: إخباء، سکوت، کتمان و توریه.
* تقیه یعنی: تاکید بر مشترکات.
۲. ریشه‌های عقلانی و عقلایی تقیه (=تزاحم=تقدیم اهم بر مهم و گزینش فاسد بر افسد)
۳. جایگاه قرآنی تقیه و نیز اکراه و اضطرار.
۴. روایات تقیه بر چهار دسته است:
الف: روایاتی که همگان را سفارش به تقیه می‌کند و آن را نشان دینداری می‌شمرد.
ب: روایاتی که خطاب به افرادی خاص تاکید بر رعایت تقیه می‌کند.
ج: روایاتی که در مواردی ویژه و خاص منع از تقیه کرده است.
د: روایاتی که شخصِ امام، در تبیین حقایق تقیه کرده است.
۵. تقیه بر دو قسم است:
الف: تقیه به معنای عام و گسترده که شامل هرگونه کتمان، توریه (با اشاره، کنایه و رمزگونه سخن گفتن) و نیز اظهار خلاف واقع می‌شود.
ب: تقیه به معنای خاص(خصوص إفتاء بر وفق عامه)
لازم به ذکر است تا هنگامی که تقیه به وسیلهٔ کتمان و توریه ممکن باشد نوبت به تقیه به معنای خاص نمی‌رسد.
۶. عامل تقیه یکی از این دو امر است:
الف: خوف جانی، مالی و آبرویی برای خود و جامعه
ب: تعامل و تعایش سلمی با مذاهب، ملل و نحل دیگر.
۷. در مورد انجام عبادات تقیه‌ای مسألهٔ إجزاء یا عدم إجزاء مطرح است که ما معتقد شدیم در تقیه خوفی عدم إجزاء نیازمند دلیل است.
۸. ابعادی که ممکن است در آن‌ها تقیه رخ دهد:
الف: معارف کلامی
ب: احکام فقهی
ج: مسائل سیاسی
۹. تقیه از سه جهت در سه علم قابل تحلیل و بررسی است:
الف: کلامی (چرایی تقیه و …)
ب: اصولی (معیار تشخیص روایات تقیه‌ای، مرجح بودن مخالفت با عامه و …)
ج: فقهی (بررسی فقهی مصادیق حکم به تقیه و …)
۱۰. چرایی تقیه:
الف: حفظ اساس و اولویت‌های مکتب
ب: حفظ شخص و شخصیت معصوم
ج: حفظ و بقاء شیعیان
د: خروج شیعه از انزوا و مهیا شدن زمینه‌های حضور پیروان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) در سطح جامعه
۱۱. تقیه امامان ( علیهم السلام ) از چه گروه‌هایی بوده است؟
الف: از حاکمان و سلاطین جائر و جانی
ب: از عالمان و فقیهان درباری و مخالف مکتب شیعه
ج: از متعصبان جاهل در بین عامه
د: از اکثریت جامعه که درک صحیحی از امامت نداشتند.
ه: از شیعیانی که در اثر معاشرت با دیگران تفکرات آن‌ها ناب و خالص نبود.
و: از منحرفانِ شیعه‌نما همچون غالیان و ….
ز: از گروهی از شیعیان که امام به خاطر حفظ جان خود آن‌ها کتمان، توریه یا تقیه به معنای خاص داشت.
۱۲. تقیه سیاسی و تعایش سلمی در عصر عدم بسط ید معصوم و به ویژه در عصر غیبت، حیرت و اضطرار یک تبصره و استثناء نیست؛ بلکه شیوه‌ای اساسی و راهبردی بنیادین در مقام تعامل و همزیستی مسالمت آمیز است.
